راه‌های دفع بلا
لزوم تصحیح نگاه به دنیا و زندگی
یکی از نکات مهمی که باید به آن توجه داشت این است که طبیعت زندگی دنیا، وجود برخی مشکلات و بلاها می‌باشد. حال که انسان مسافری است که باید به سفر خود ادامه دهد تا به مقصد خلقت خود برسد و در این دنیا برای رشد و تکامل و بزرگ شدن آمده، خداوند حکیم زندگی دنیا را طوری خلق کرده تا مایه رشد و بزرگ شدن او شود. لذا در قرآن فرمود: «همانا ما انسان را در رنج و زحمت آفریدیم.»(1) امام صادق(ع) می‌فرماید: فیما أوحىاللَّهُ تعالى إلى موسى(ع)-: ما خَلَقتُ خَلْقاً أحَبَّ إلَیَّ مِن عَبدیَ المؤمنِ، فإنّی إنّما أبْتَلِیهِ لِمَا هُو خَیرٌ لَهُ، واعافِیهِ لِما هُو خیرٌ لَهُ، وأزْوِی عَنهُ لِما هُو خَیرٌ لَهُ، وأنا أعلَمُ بما یَصلُحُ علَیهِ عبدی، فلْیَصْبِرْ على بلائی، ولْیَشکُرْ نَعْمائی، ولْیَرْضَ بقَضائی، أکتُبْهُ فی الصِّدِّیقینَ عِندی؛ از جمله چیزهایى که خداوند متعال به موسى(ع) وحى کرد، این بود که آفریدهاى نیافریدهام که نزد من محبوب‌تر از بنده مؤمنم باشد. او را مبتلا مىسازم چون برایش بهتر است؛ به او عافیت مىبخشم چون برایش بهتر است، از او مىگیرم و محرومش مىسازم چون برایش بهتر است. من بهتر مىدانم که چه چیز بنده مرا اصلاح مىکند؛ پس باید که بر بلاى من صبور باشد و از نعمت‌هایم سپاسگزار و از حکم و قضاى من خشنود، تا او را در شمار بندگان صدّیق خود بنویسم.(2)
شناخت آثار مثبت بلاها
این بلاها و سختی‌هایی که سر راه انسان قرار می‌گیرد هر کدام آثار مخصوص به خود و علت خاص به خود را دارد؛ برخی برای بخشش گناهان است و برخی برای دور شدن او از غفلت و برخی برای امتحان و بالارفتن درجه انسان و برخی برای اصلاح صفات ناپسند می‌باشد و برخی هم نتیجه عذاب و خشم الهی به‌خاطر گناهان و ظلم‌هایی است که او انجام داده است. چنان‌که حضرت علی(ع) می‌فرماید: ولکنّ اللَّه یَخْتبِرُ عِبادَهُ بأنواعِ الشَّدائدِ، ویَتَعبّدُهُم بأنواعِ المَجاهِدِ، ویَبْتَلیهِم بضُروبِ المَکارِهِ؛ إخْراجاً للتَّکَبُّرِ مِن قلوبهِمْ، وإسْکاناً للتَّذَلُّلِ فی نُفوسِهِم، ولِیَجْعلَ ذلکَ أبواباً فُتُحاً إلى فضلِهِ، وأسباباً ذُلُلًا لِعَفوِهِ؛ خداوند بندگان خود را با انواع سختىها مىآزماید و با مشکلات زیاد به عبادت مىخواند و به اقسام گرفتارىها مبتلا مىسازد تا کبر و خود‌پسندى را از دلهایشان خارج کند و به جاى آن فروتنى آورد و درهاى فضل و رحمتش را به رویشان بگشاید و وسائل عفو و بخشش را به آسانى در اختیارشان گذارد.(3) پس نباید سختی‌ها و مشکلات را به چشم امری بد و مذموم نگاه کرد و همه صاحبان بلا را انسان‌های رانده شده و نفرین شده دانست؛ بلکه می‌بایست در اغلب موارد بلاها را نشانه لطف و توجه و تربیت الهی دانست. همچنان‌که آیات و روایات بسیاری در این زمینه وارد شده است. اگر فلسفه و حکمت بلاها را بخوبی شناختیم؛ آنگاه صبر و تحمل و مدارای ما با آنها خیلی بهتر خواهد شد.
راه‌های دفع و رفع بلاها
الف) استغفار: اگرچه سختی‌ها و بلاها آثار مثبت فراوانی دارند اما این به معنای این نیست که انسان دست روی دست بگذارد و برای جلوگیری یا رفع آنها اقدامی انجام ندهد؛ بلکه در فرهنگ دینی راه‌های فراوانی برای دفع یا رفع بلاها ذکر شده است.
یکی از این راه‌ها انجام استغفار زیاد و روزانه است تا اگر گناه و اشتباهی باعث نزول بلا شده است خداوند غفار به برکت این استغفارها ما را ببخشد. امام صادق(ع) فرمود: ادفَعُوا أبوابَ البَلاءِ بالاستِغفارِ؛ درهای بلا را با استغفار از خود دفع کنید.(4)
ب) صدقه: یکی از راه‌های دیگر دفع و رفع بلاها دادن صدقه است. چنان‌که پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود: «الصَّدَقَهُ تَدْفَعُ الْبَلَاءَ وَ هِیَ أَنْجَحُ دَوَاءً وَ تَدْفَعُ الْقَضَاءَ وَ قَدْ أُبْرِمَ إِبْرَاماً وَ لَا یَذْهَبُ بِالْأَدْوَاءِ إِلَّا الدُّعَاءُ وَ الصَّدَقَهُ؛ صدقه، بلا را دفع مى کند و مؤثرترین داروست؛ صدقه، قضاى حتمى را دفع مى کند و چیزى جز دعا و صدقه درد و بیماری‌ها را از بین نبرد.»(5) و نیز فرمود: «إِنَّ اللَّهَ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَیَدْفَعُ بِالصَّدَقَهِ الدَّاءَ وَ الدُّبَیْلَهَ وَ الْحَرَقَ وَ الْغَرَقَ وَ الْهَدْمَ وَ الْجُنُونَ وَ عَدَّ(ص) سَبْعِینَ بَاباً مِنَ السُّوء؛ خداى یکتا درد، توده معده، آتش‌سوزى، غرق‌شدن، ویرانى و دیوانگى را با صدقه دفع مى کند. آنگاه هفتاد بلا را برشمرد.(6)
ج) دعا و اذکار: یکی از اسباب مؤثر در دفع و رفع بلاها دعا و اذکار می‌باشد. پیامبر خدا(ص) فرمود: ادْفَعُوا أَبْوَابَ الْبَلَاءِ بِالدُّعَاءِ؛ باب‌های بلا را با دعا دفع کنید.(7) اهل بیت(ع) ادعیه و اذکار و حرزهای متنوع و متعددی برای در امان ماندن از بلاها و برطرف شدن آنها بیان کرده‌اند.
د) توسل به اهل‌بیت(ع): یکی از نقش‌هایی که خداوند متعال برای اهل‌بیت(ع) قرار داده، پناهگاه بودن ایشان برای دیگران است. این بزرگواران پناهگاه امن الهی در دستگاه خلقت می‌باشند؛ لذا هرکس به ایشان پناه ببرد و متوسل و متوجه به ایشان باشد در امن و امان الهی قرار می‌گیرد و از انواع بلاها و مشکلات و کید دشمنان در امان خواهد بود. چنان‌که در زیارات و روایات، این بزرگواران چنین توصیف شده‌اند: کهف الوری(پناهگاه مخلوقات)، سفینه النجاه(کشتی نجات)، الذاده الحماه(دفع‌کنندگان و حمایت‌کنندگان)، أَمِنَ مَنْ لَجَأَ إِلَیْکُم(هرکس به شما پناهنده شد در امان قرار گرفت)، وَ بِکُمْ یُنَفِّسُ الْهَم(بوسیله شما خدا غم و اندوه را برطرف می‌کند)، وَ بِکُمْ أَخْرَجَنَا اللَّهُ مِنَ الذُّلِّ وَ فَرَّجَ عَنَّا غَمَرَاتِ الْکُرُوبِ وَ أَنْقَذَنَا مِنْ شَفَا جُرُفِ الْهَلَکَاتِ وَ مِنَ النَّار(و بوسیله شما بود که خدا ما را از ذلت بیرون آورد و به گرفتاری‌هاى سخت ما گشایش داد و از پرتگاه هلاکت و نابودى و هم از آتش دوزخ نجاتمان داد.)(8) لذا توسل هر روزه به این بزرگواران با خواندن زیارت‌نامه‌های ایشان یا دعاهای توسل یا تشرف به حرم‌های ایشان یا صلوات فرستادن بر ایشان یا‌گریه بر مصائبشان یا شادی در شادی‌شان و... موجب در امان ماندن از سختی‌ها و بلاها و برطرف شدن آنها می‌شود.
ه) پرهیز از گناه و اخلاق فاسده: یکی از اصلی‌ترین دلائل نزول بلاها گناهان و خطاها و اخلاق ناپسند انسان است. قرآن‌کریم در این زمینه می‌فرماید: «هر مصیبتی به شما برسد به‌خاطر اعمالی است که انجام داده‌اید و بسیاری را نیز عفو می‌کند!»(9) امام صادق(ع) می‌فرماید: ما أنعَمَ اللَّهُ على عبدٍ نِعمَهً فَسَلَبَها إیّاهُ حتّى یُذنِبَ ذَنباً یَستَحِقُّ بذلکَ السَّلبَ؛ خدا نعمتى به بنده‌اى نداده که از او بگیرد جز آنکه گناهى کند که به‌خاطر آن مستحق سلب نعمت شود.(10) پس باید سعی کرد از گناهان و رفتارهای ناپسند خودداری کرد و در صورت ارتکاب با استغفار از نزول بلاها جلوگیری نمود.
و) پرهیز از آزار و اذیت دیگران: یکی از گناهانی که به طور ویژه در روایات نسبت به آن هشدارهای شدید داده‌اند، ظلم و آزار رساندن به دیگران است؛ خصوصا نسبت به حق‌داران مانند والدین و ضعفا و حیوانات که باعث آه و نفرین آنها شده و اسباب نزول بلا می‌گردد. پیامبر خدا(ص) فرمود: اتَّقُوا دَعْوَهَ الْمَظْلُومِ فَإِنَّ دَعْوَهَ الْمَظْلُومِ تَصْعَدُ إِلَى السَّمَاءِ؛ از نفرین مظلوم بترس که به سوی آسمان می‌رود.(11)
ز) اعراض نکردن از یاد خدا: قرآن‌کریم یکی دیگر از دلائل مبتلی شدن به سختی‌ها و فشارها را رویگرداندن از یاد خدا معرفی می‌کند:«و هرکس از یاد من رویگردان شود، زندگی (سخت و) تنگی خواهد داشت.»(12) پس یکی از راه‌های نجات از فشارها و سختی‌ها روی آوردن حقیقی به خدا و یاد کردن او در شبانه‌روز می‌باشد.
منابع مطالعاتی:
1. گفتارهایی پیرامون بلایا و گرفتاری‌ها: نویسنده: دکتر سید حسن افتخارزاده، ناشر: نیک معارف. 2. راز سختی‌ها و بلاها در زندگی نویسنده: محسن عطاءالله، انتشارت دارالحدیث. 3. روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها، محسن عطاءالله، عباس پسندیده، انتشارت دارالحدیث.
پی نوشت‌ها:
1. بلد: آیه 4. 2. شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، التوحید، تحقیق: هاشم حسینی، قم، جامعه مدرسین حوزه، اول، 1398ق،ص: 405. 3.شریف رضی، محمد بن حسین، نهج‌البلاغه، تحقیق و تصحیح: صبحی صالح، قم، هجرت، اول، 1414ق، ص: 294. 4. حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، مؤسسه آل‌البیت، قم، اول، 1409ق، ج9، ص: 29. 5. مجلسی، محمدباقر، بحار‌الانوار، 110 جلد، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، دوم، 1403ق،ج93، ص: 137. 6. کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفارى، چهارم، دار‌الکتب الاسلامیه، تهران _ ایران، 1407ق،ج4، ص: 5. 7. وسائل الشیعه، همان، ج7، ص: 42 8. رک: زیارت جامعه کبیره، صدوق، محمد بن على بن بابویه، من لایحضره الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، دوم، جامعه مدرسین حوزه، قم، 1413ق، ج2، ص: 610. 9. شورى: آیه 30. 10.الکافی، همان، ج2، ص: 274. 11. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم‌الاخلاق، قم، الشریف‌الرضی، چهارم، 1412ق، ص: 276. 12. طه: آیه 124
سید حبیب حسینی رنانی