خودستایی ممنوع!(پرسش و پاسخ)

پرسش:
از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام آیا یک فرد مسلمان می‌تواند به خاطر برخی از کمالات و امتیازاتی که کسب کرده خود را ستایش کرده و به خود ببالد که من چنین و چنان هستم؟
پاسخ:
مفهوم خودستایی
خودستایی با واژه‌های مدح و تزکیه شناخته می‌شود. مدح در لغت به معنی ستایش است و ستایش نسبت دادن صفات و رفتار نیک به خود یا دیگران، جهت بزرگداشت است. و تزکیه پاکیزه نشان دادن خود است. گاهی تزکیه عملی است و آن تهذیب نفس است که کار مطلوبی می‌باشد و گاهی تزکیه زبانی است و آن خودستایی و تکبر است که نامطلوب می‌باشد. در اصطلاح خودستایی عبارت است از اینکه، آدمی در مقابل اثبات کمال و نقص از خود برآید. که آن از نتایج عجب است (معراج‌السعاده، ملااحمد نراقی، ص 247) روشن است که خودستایی و تفاخر به حکم شرع و عقل ناپسند است (المحجه البیضاء، فیض کاشانی، ج1، ص 201) زیرا هرکسی حقیقت خود را بشناسد و به ناتوانی خود آگاه باشد دیگر زبان به مدح خود نمی‌گشاید. گاهی انسان در ستایش خود دروغ می‌گوید ولی گاهی سخن وستایش او کذب نیست. یعنی حقیقتا درجه‌ای علمی یا کمال علمی را دارد، اما همین عحب و غرور، زشت است. خودستایی به این معنا که من این کمال را دارم مذموم است. (مراحل اخلاق در قرآن، جوادی آملی، ص 97)
بنابراین خودستایی به معنای ستایش و بزرگ‌نمایی بیش از حد خود است. این عمل معمولا به صورت مداحی و تعریف از صفات و اعمال خود، یا به شکل اغراق‌آمیز در بیان توانایی‌ها و موفقیت‌ها انجام می‌شود. و فرد خودستا به طور مداوم از خود تعریف و تمجید می‌کند و سعی دارد خود را برتر از دیگران نشان دهد. خودستایی گاهی به شکل تفاخر و خودنمایی درمی‌آید که در آن فرد سعی دارد با بیان دستاوردها و داشته‌های خود، دیگران را تحت تاثیر قرار دهد.
علل ممنوعیت خودستایی
1- خودستایی موجب غرور و غفلت و بزرگ‌نمایی در برابر خداوند است. انسان مخلص باید خود را در برابر خدا کوچک بشمارد و در برابر عظمت الهی و نعمت‌های فراوان او خود را کمتر از همه بداند، زیرا انسان در برابر عظمت خدا هرچه کارهای نیک انجام دهد، ناچیز است و همه آنها با علت فاعلی خداوند انجام می‌گیرد نه با خود استقلالی انسان! 
2- خودستایی مانع رشد و باعث رکود می‌شود. زیرا خودستایی بیانگر اعتقاد انسان به کمال خویش است و همین اعتقاد باعث سقوط خواهد شد، چراکه رمز تکامل، اعتراف به تقصیر و پذیرش نقص‌ها و ضعف‌ها است. امام علی(ع) می‌فرماید: «من مدح نفسه فقد ذبحها» کسی که خود را بستاید و تعریف کند، و خود را ذبح و نابود کرده است (المیزان‌الحکمه، ج 9، ص 90)
3- در پاسخ به این سؤال که امامان معصوم(ع) در موارد متعددی خود را ستوده‌اند باید گفت:
که این‌گونه ستودن‌ها از روی خودپسندی و غرور و تکبر نیست، بلکه برای اتمام‌حجت و تربیت و هدایت مردم است، که اگر خودشان را معرفی نمی‌کردند، مردم گمراه می‌گشتند و فریب دشمنان مکار و معاند را می‌خوردند.
نهی خودستایی در قرآن
1- «پس خودستایی نکنید، چراکه خدا پرهیزکاران را بهتر می‌شناسد.» (نجم- 32)
2- «آیا ندیدی آنانی را که خودستایی می‌کنند. (این خودستایی‌ها بی‌ارزش است) ولی خدا هرکسی را بخواهد ستایش می‌کند و کمترین ستمی به آنان نخواهد کرد.» (نساء- 49)
نهی خودستایی در روایات
1- امام باقر(ع) ذیل آیه 32 سوره نجم می‌فرماید: «هیچکدام از شما به بسیاری نماز و روزه و زکات و عبادت‌های دیگر افتخار نکند، زیرا خداوند پرهیزکاران را بهتر می‌شناسد.» (تفسیر‌ نورالثقلین، ج 5، ص 165) 
2- امام علی(ع) فرمود: «اقبح الصدق ثناء الرجل علی نفسه» خودستایی زشت‌ترین راستگویی است. (میزان‌الحکمه، ج 9، ص 90)
3- امام علی(ع) فرمود: «اگر نه این بود که خداوند انسان‌ها را از ستودن خود نهی کرده است، فضایل فراوانی را برمی‌شمردم، که دل‌های آگاه مؤمنان با آن آشناست و گوش‌های شنوندگان پذیرای شنیدن آنها می‌باشد.» (نهج‌البلاغه- نامه 28)