لزوم تشکر و قدردانی از احسان دیگران (پرسش و پاسخ)

پرسش: 
از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام، چرا باید از خدمات و احسان دیگران قدردانی و تشکر کرد، این کار چه تأثیری در خود فرد و روابط اجتماعی دارد؟
پاسخ: 
جایگاه و اهمیت تشکر و قدردانی
قدردانی و تشکر از احسان دیگران، یک اصل انسانی مهم و ضروری است که به تقویت روابط، افزایش شادی و رضایت و ایجاد یک محیط مثبت در جامعه و تحریک و تشویق انسان‌ها به انجام کارهای نیک و پسندیده و... کمک می‌کند. این عمل نه‌تنها برای کسانی که احسان و نیکوکاری را دریافت می‌کنند مفید است، بلکه برای کسانی که قدردانی و تشکر می‌کنند از فواید مزایای فردی و اجتماعی زیادی بهره‌مند خواهند شد. بنابراین شکرگزاری و قدردانی از نعمت‌هایی که به صورت مستقیم و غیرمستقیم از دیگران به‌مثابه وسایط فیض خداوندی و مجاری دریافت به ما می‌رسد، کمترین وظیفه اخلاقی و انسانی است که همگان به ارزشمندی آن معترضند. به بیان برخی محققان ایمان به خداوند نیز در اساس و بنیان، شکر بودن در برابر موهبت‌های الهی تلقی می‌شود. آری شکر ابراز قدردانی و تجلیل از منعم به پاس دریافت نعمت‌های مادی و معنوی و کفران یعنی نادیده انگاشتن نعمت و عدم اظهار سپاس در قبال انعام دریافتی است و معمولاً به سه صورت زبانی، قلبی و عملی عینیت پیدا می‌کند. استفاده درست و بهینه بارزترین معنای شکر است. مرحوم علامه طباطبایی می‌نویسد: حقیقت شکر، اظهار نعمت است همچنان که کفر، پنهان کردن نعمت و سرپوش نهادن روی آن است، و اظهار نعمت، کاربرد نعمت در جای خود و توجه به دهنده نعمت است. اظهار نعمت همچنین به این است که آن را به زبان آورد، و منعم را در برابر این نعمت ثنا گوید و مرحله دیگر اظهار نعمت، این است که در قلب هم به یاد آن و به یاد منعمش باشد و آن را فراموش نکند. شکر مطلق عبارت است از اینکه بنده به یاد هیچ نعمتی نیفتد مگر آنکه خدا را هم با آن یاد آورد، و با هیچ چیزی تماس نگیرد که نعمتی از نعمت‌ها باشد، مگر آنکه خدای تعالی را در آن اطاعت کند (المیزان،ج 4، ص 57) و در جای دیگر می‌نویسد: «شکر بدین‌معنا است که شخصی که مورد احسان کسی قرار گرفته، احسان او را تلافی کرده یا صرفاً احسانش را به زبان اظهار کند که تو چنین و چنان کردی یا با عمل آن را تلافی نماید (همان،ج 1، ص 581) البته تشکر از خداوند کافی نیست، و باید از کسانی هم که وسیله موهبت بوده‌اند، سپاسگزاری و آنها ر‌ا از این راه به خدمات بیشتر تشویق کرد. (تفسیر نمونه، ج 10، ص 282)
آثار و فواید تشکر و قدردانی
1- تقویت روابط اجتماعی
این امر به ایجاد و حفظ روابط قوی‌تر کمک می‌کند. وقتی فردی قدردانی می‌کند، نشان می‌دهد که به تلاش‌ها و زحمات دیگران ارزش می‌دهد و این امر باعث افزایش اعتماد و نزدیکی بین افراد می‌شود.
2- افزایش شادی و رضایت
ابراز قدردانی و تشکر، احساسات مثبت و رضایت را در افراد افزایش می‌دهد و باعث می‌شود تا آنها روی جنبه‌های مثبت زندگی خود تمرکز کنند. همچنین قدردانی می‌تواند استرس را کاهش دهد و به بهبود سلامت روان جامعه کمک کند. 
3- ایجاد یک محیط سازنده و مثبت 
تقویت فرهنگ قدردانی و تشکر در جامعه می‌تواند یک محیط کار و زندگی مثبت ایجاد کند. طبیعی است وقتی افراد از یکدیگر قدردانی و تشکر می‌کنند، انگیزه بیشتری برای کمک به یکدیگر و همکاری در روابط اجتماعی پیدا می‌کنند.
4- تاثیر بر رفتارهای فردی و جمعی
تحقیقات نشان داده است که قدردانی و تشکر، افراد را به ویژگی‌هایی همچون: سخاوت، مهربانی، کمک به دیگران، تقویت روحیه جمعی و شوق و نشاط اجتماعی تشویق می‌کند.
5- تقویت روابط اجتماعی
قدردانی و تشکر موجبات تقویت روحیه جمعی و تحکیم، گسترش و انسجام اجتماعی چه در محیط خانواده و محیط‌های کسب‌وکار را فراهم می‌آورد.
6- بهبود سلامت روان
تشکر و قدردانی می‌تواند به بهبود و تقویت سلامت روح و روان افراد و جامعه کمک کند، زیرا باعث می‌شود تا آنها احساس آرامش و مثبت‌تری نسبت به حیات فردی و اجتماعی خود داشته باشند.
شکرگزاری در آیات
1- شکرگزاری اخلاقی خداگونه: «کوشش شما مقبول افتاده است.»(انسان-22)
2- شکر نعمت از اوصاف پیامبران: «به‌راستی که او (حضرت نوح(ع)) بنده‌ای سپاسگزار بود.» (اسراء-3)
3- امر به مومنان برای شکرگزاری: «بلکه خدا را بپرست و از سپاسگزاران باش.» (زمر-66)
4- آثار و برکات شکرگزاری: «اگر شکر نعمت به جای آرید بر نعمت شما می‌افزاییم.» (ابراهیم-7)
شکرگزاری در روایات
1- پیامبر اکرم(ص): «من لم یشکر الناس لم یشکر الله» کسی که از انسان‌ها تشکر نکند، از خدا تشکر نکرده است. (آثار الصادقین، ج9، ص465)
2- امام رضا(ع): «من لم یشکر النعم من المخلوقین لم یشکر الله عزّوجلّ» کسی که از بندگان بخشنده تشکر نکند، از خداوند متعال تشکر ننموده است.(وسائل‌الشیعه، ج6، ص542)
3- امام رضا(ع): «من لم یشکروا لدیه لم یشکر الله» کسی که از پدر و مادرش تشکر نکند، خدا را هم تشکر و سپاسگزاری ننموده است.(بحارالانوار، ج74، ص68)