4 مانع بزرگ مقابل اجرایی‌شدن توافق زنگزور
سرویس خارجی-
نشریه اکونومیست در گزارشی تحلیلی به چهار مانع اجرائی‌شدن توافق ترامپ، پاشینیان و علی‌اف بر سر توافق صلح بین دو کشور و احداث کریدور زنگزور پرداخته است.
شامگاه جمعه به وقت ایران بود که رسانه‌ها اعلام کردند سران آذربایجان و ارمنستان در کاخ‌سفید و با میزبانی ترامپ توافقی را امضا کردند که گفته می‌شود قرار است به خصومت 35 ساله بین دو کشور پایان دهد. اما آنچه که رسانه‌ها از محتوای این توافق به اصطلاح صلح منتشر کردند معلوم شد که این توافق نه‌تنها قرار نیست صلحی برای منطقه به ارمغان بیاورد بلکه با باز کردن جای پای آمریکا و ناتو در منطقه قفقازجنوبی قرار است بذرهای یک بحران امنیتی را نیز در دل منطقه بکارد. بر‌اساس این توافق به باکو دسترسی مستقیم به نخجوان داده می‌شود و ارمنستان نیز بخشی از مسیر ترانزیتی خود را به آمریکا واگذار می‌کند. «دونالد ترامپ» هنگام امضای این توافق‌نامه در حضور «نیکول پاشینیان» و «الهام علی‌اف» گفت: این اعلامیه که «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» نامیده می‌شود، یک منطقه ترانزیتی ویژه است که به آذربایجان اجازه می‌دهد به خاک خود در نخجوان دسترسی کامل داشته باشد. ارمنستان همچنین در حال ایجاد یک همکاری انحصاری با ایالات‌متحده برای توسعه این گذرگاه است که می‌تواند تا ۹۹ سال ادامه یابد.»
محتوای این توافق نشان از توطئه‌ای بسیار خطرناک دارد که می‌تواند تبعات بسیار جبران‌ناپذیر سیاسی، اقتصادی و امنیتی برای جمهوری اسلامی ایران داشته باشد. در ظاهر آذربایجان، ترکیه و آمریکا ادعا می‌کنند که این کریدور فارغ این که نام آن را چه بنامیم زنگزور یا مسیر ترامپ پروژه‌ای ترانزیتی است اما در باطن، حامل پیام‌هایی راهبردی است که امنیت و منافع ملی ایران را هدف قرار داده است. کارشناسان بر این باور هستند در صورتی که «مسیر ترامپ» یا همان کریدور ادعایی «زنگزور» محقق شود نتیجه آن به طور خلاصه حذف ایران از مسیر اتصال ترکیه به آسیای‌مرکزی، کاهش نفوذ ایران و روسیه در قفقاز، تقویت حضور ناتو در شمال ایران، کاهش درآمدهای ترانزیتی ایران و محدودکردن دسترسی ایران به بازارها و همسایگان خواهد بود. به همین دلیل جمهوری اسلامی ایران همواره مخالفت قاطع خود را با ایجاد چنین کریدوری که تمامیت ارضی کشورهای منطقه و همچنین مسدود‌شدن مسیرها را به دنبال داشته باشد، اعلام کرده است. ایران تأکید کرده است به هیچ‌وجه تغییر در مرزهای ژئوپلیتیکی را نخواهد پذیرفت.
موانع توافق
هفته‌نامه اکونومیست که در لندن منتشر می‌شود در گزارشی تحلیلی با اشاره به نشست سه‌جانبه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان در کاخ‌سفید و «توافق صلح» سران باکو و ایروان برای پایان مناقشه دیرینه دو کشور نوشته است که این توافق موقعیت روسیه و ایران را در قفقازجنوبی تضعیف می‌کند این هفته‌نامه همچنین موانع و چالش‌های اجرای صلح بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان را بررسی کرده است.
اکونومیست می‌نویسد: این توافق موقعیت روسیه، که مدت‌ها در این مناقشه دخالت داشته، و همچنین ایران را تضعیف خواهد کرد. این یک معاهده صلح رسمی نیست. اما مسیر را به سوی جایزه‌ای بزرگ‌تر هموار می‌کند: پایان‌دادن به یکی از لاینحل‌ترین مناقشات جهان و تنش‌زدایی منطقه‌ای، از جمله عادی‌سازی روابط ارمنستان با ترکیه، متحد باکو. تحقق این امر آزمونی برای دیپلماسی آمریکا و خود ارمنستان و آذربایجان خواهد بود. اما روسیه همچنان می‌تواند مشکل‌ساز شود.
به گزارش مهر اکونومیست می‌نویسد: از اوایل ۲۰۲۴ (اسفند 1402) دو طرف به آرامی به سمت یک معاهده صلح حرکت کرده‌اند. در مذاکرات قبلی، آنان به واسطه‌هایی مانند روسیه، ترکیه یا گروه مینسک، یک مجمع چندجانبه که در دهه ۱۹۹۰ برای رسیدگی به این مناقشه تشکیل شد، متکی بودند. اما اخیراً مستقیم با هم گفت‌وگو می‌کنند. و در نهایت در ماه مارس(اسفند1403) بر سر پیش‌نویس معاهده توافق کردند. اما دو مانع باقی ماند. اول اصرار آذربایجان مبنی بر اینکه ارمنستان همه اشاره‌ها به قره‌باغ کوهستانی را از قانون اساسی خود حذف کند، که نیازمند یک همه‌پرسی است. دوم درخواست آذربایجان برای یک دالان حمل‌ونقل به نخجوان. در سال ۲۰۲۰، به عنوان بخشی از توافق آتش‌بس، علی‌اف و پاشینیان توافق کردند مسیری را باز کنند که تحت نظارت مقامات روسی باشد. هر دو نفر بعداً از ایده دخالت روسیه عقب‌نشینی کردند، اما نتوانستند بر سر یک جایگزین به توافق برسند. به نوشته اکونومیست در چنین شرایطی ترامپ یک راه‌حل جزئی ارائه داد. ماه‌هاست که مذاکره‌کنندگان آمریکایی بین واشنگتن و منطقه در رفت‌وآمد هستند تا این مسئله را حل‌وفصل کنند. ارمنستان زمین (کریدور زنگزور) را برای ۹۹ سال به آمریکا اجاره خواهد داد و آمریکا پیمانکارانی استخدام خواهد کرد تا مسیر را اداره کنند. این مسیر به آمریکا حضوری بلندمدت در امنیت منطقه می‌دهد؛ روسیه از این وضعیت به‌شدت خشمگین است.
چالش‌ها همچنان پابرجاست
اکونومیست با اشاره به موانع پیش‌روی این توافق می‌نویسد: با این حال، در میان این زرق‌وبرق و نمایش ترامپ، این توافق هنوز کارهای زیادی برای اجرا دارد. در واشنگتن، علی‌اف و پاشینیان حروف اختصاری خود را بر یک معاهده صلح رسمی گذاشتند، اما آن را امضا نکردند. درخواست آذربایجان برای تغییر قانون اساسی ارمنستان هنوز عملی نشده است. اکونومیست با اشاره به موانع داخلی و منطقه‌ای این توافق می‌نویسد: دلایلی وجود دارد که همچنان باید محتاط بود. پاشینیان در ارمنستان محبوبیت ندارد: فقط ۱۳درصد از ارمنی‌ها می‌گویند به او اعتماد دارند. تندروهای ملی‌گرا، از جمله «روبرت کوچاریان»، رئیس‌جمهور پیشین، او را به سازش بر سر حاکمیت ارمنستان متهم می‌کنند. برگزاری همه‌پرسی‌ای که آذربایجان خواستارش است بحث‌برانگیز خواهد بود و انتخابات سال آینده فرصتی به روسیه برای دخالت خواهد داد. در ماه ژوئن(خرداد) دولت ارمنستان اعلام کرد کودتایی را که برای سپتامبر برنامه‌ریزی شده بود، خنثی کرده است. این گزارش می‌افزاید: آذربایجان نیز می‌تواند روند صلح را مختل کند. علی‌اف، خودکامه‌ای که در سال ۲۰۰۳ جانشین پدرش شد، قبلاً تهدید کرده بود که این مسیر حمل‌ونقل را با زور تصرف خواهد کرد. او به رویاهای توسعه‌طلبانه‌ای چون «آذربایجان‌غربی» نامیدن ارمنستان دامن زده است. لورنس بروئرز از اندیشکده چتم‌هاوس بریتانیا می‌گوید چنین حرف‌هایی اگر ادامه یابد «سم مهلک» برای صلح خواهد بود. برتری نظامی آذربایجان، اعتمادکردن ارمنستان را دشوارتر می‌کند. اکونومیست به عنوان مانع چهارم برای تحقق این توافق صلح و همچنین ایجاد کریدور زنگزور می‌نویسد: خطر دیگر این است که آمریکا علاقه خود را نسبت به این قضیه
از دست بدهد. از نظر تاریخی، صلح در قفقازجنوبی غالباً توسط قدرت‌های خارجی برقرار شده است. در سال ۲۰۲۰ این روسیه و ترکیه بودند، در دهه ۱۹۹۰ گروه مینسک، و در دهه ۱۹۲۰ بلشویک‌ها بودند که صلح را در منطقه ایجاد کردند. ترامپ آمریکا را به عنوان آخرین میانجی صلح در یک «منطقه سخت» جای داده است. اینکه این نقش ادامه یابد یا نه، در کنترل او نخواهد بود.
استقبال ناتو
همزمان سازمان ناتو هم از پیشرفت در جهت صلح بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان- بخوانید استقرار در منطقه قفقازجنوبی- پس از امضای «نقشه راه صلح» سه‌جانبه توسط این دو کشور قفقازجنوبی با وساطت آمریکا استقبال کرد. «آلیسون‌هارت» سخنگوی ناتو در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر سابق) نوشت: «ما از پیشرفت در مسیر صلح بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان استقبال می‌کنیم و قدردان دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا بابت این دستاورد در مسیر صلح هستیم.» به گزارش ایسنا وی افزود: «این یک گام مهم رو به جلو برای روند عادی‌سازی روابط و به طور کلی برای امنیت منطقه‌ای است. ناتو به همکاری با شرکایش در جمهوری آذربایجان و ارمنستان ادامه خواهد داد»