نقش تأثیرگذار در رزمایش اربعین و پایه‌گذاری وحدت شیعیان
حسن رضایی- بخش پایانی
این روزها بخش عظیمی از مردم ایران عزیز در تدارک سفر اربعین حسینی(ع) هستند و کاروان‌های پیاده زیادی در راه حرکت به سمت کربلای معلی و مسیر پیاده‌روی نجف - کربلا، در مناطق مختلف کشور در حال طی مسیر. از آن سو، مسئولین دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی در تلاش برای خدمت‌رسانی بهتر به زائرین، برنامه‌های متعددی را تدارک دیده‌اند.
29 تیر‌ماه سال جاری، ستاد مرکزی اربعین حسینی(ع) با صدور اطلاعیه شماره یک خود اعلام کرده است که ۱۳ لغایت ۲۶ مرداد‌ماه، شروع و پایان رسمی عملیات اجرائی مدیریت اعزام زوار اربعین ۱۴۰۴ است. در متن بیانیه این ستاد آمده است که تمامی اقدامات برای تحقق پنج هدف اصلیِ تامینِ «امنیت، سهولت، سلامت، معنویت و عزت» برای زائرین محترم اربعین برنامه‌ریزی شده و همچنین، شعار اصلی اربعین سال جاری، «اِنّا عَلی العَهد» معرفی شده است. بر اساس بیانیه مذکور، پیش‌بینی خدمات مناسب رفاهی، دریافت ارز زیارتی اربعین، حمل‌ونقلی، بیمه‌ای و... برای زوار اربعین، مستلزم ثبت‌نام در سامانه سماح می‌باشد، لذا ارائه خدمات موصوف مشروط به ثبت‌نام زائران و متقاضیان در سامانه سماح است.
بااین‌حال یکی از معضلات تکراری در این مسیر، نرخ بالای بلیت هواپیما برای زائران عتبات‌عالیات در ایام برگزاری این سفر معنوی است. امسال نیز اعلام نرخ بلیت هواپیما با افزایش قابل‌توجه نسبت به قبل و البته انتقادات گسترده افکار عمومی همراه بود. در پی واکنش‌های گسترده به اعلام نرخ بلیت پروازهای اربعین، محمدرضا عارف معاون اول رئیس‌جمهور طی تماس تلفنی با وزیر راه و شهرسازی، خواستار اصلاح و بازنگری نرخ بلیت‌های اعلام‌شده شد. وی همچنین تأکید کرد که در مسیرهای زمینی و ریلی نیز باید شرایطی فراهم شود تا زائران بتوانند با کمترین نرخ ممکن به زیارت عتبات‌عالیات مشرف شوند. بر اساس اعلام رسمی و اولیه، قیمت بلیت رفت‌وبرگشت پرواز تهران - نجف - تهران که در سال گذشته ۱۰ میلیون تومان بود، امسال به ۱۵ میلیون تومان افزایش‌یافته و بلیت مسیر مشهد - نجف - مشهد نیز ۱۸ میلیون تومان تعیین شده است که یک افزایش حدود 50 درصدی را نشان می‌داد. پس از دستور معاون اول رئیس‌جمهور اما خوشبختانه این نرخ‌ها با کاهش 3 میلیونی مواجه شد و به 13 و 15 میلیون تومان رسید. بااین‌حال، قیمت‌ها هنوز هم نسبت به مسیرهای مشابه گران‌تر است!
گرانی نرخ بلیت هواپیمای اربعین
با وجود دستور معاون اول رئیس‌جمهور
در همین زمینه، رحمت‌الله رفیعی، رئیس انجمن دفاتر خدمات مسافرت هوائی با بیان اینکه نرخ بلیت‌های تعیین شده برای پروازهای اربعین بر اساس واقعیت نیست، گفته بود: هر سال در آستانه اربعین شاهد بدعت‌های نادرست در افزایش نرخ بلیت‌های پروازی هستیم، اگر همین حالا کاربران جست‌وجو کنند، می‌توانند تفاوت قیمت بلیت هواپیما در مسیر تهران - استانبول و تهران - نجف را مقایسه کنند. پرواز تهران به استانبول ۳ ساعت الی ۳ ساعت و نیم پرواز دارد، اما پرواز نجف با تنها یک ساعت الی یک ساعت و نیم ساعت زمان، با همان نرخ ارائه می‌شود. این انصاف نیست، نجف که باید برای زائران ارزان‌تر تمام شود، نه گران‌تر! رفیعی با اشاره به ادعای برخی مبنی بر بالابودن هزینه‌های فرودگاه نجف، تأکید کرده است: اینکه گفته می‌شود فرودگاه نجف هزینه زیادی می‌گیرد، آدرس غلط است. بر اساس توافقات دوجانبه، برخی شرکت‌های عراقی در ایام اربعین می‌توانند حدود ۱۲۰ پرواز بدون پرداخت هزینه به ایران داشته باشند، حتی در ایام اربعین، فرودگاه نجف هزینه‌ای تحت عنوان رویالیتی (حق پرواز) دریافت نمی‌کند. بر این اساس، حل معضلات مربوط به این سفر معنوی - سیاسی که اکنون به یکی از جلوه‌های قدرت نرم جهان اسلام و جمهوری اسلامی بدل شده است، باید بیش‌ازپیش مورد اهتمام مسئولین امر باشد. ما اکنون در دل یک جنگ سخت با تمامیت جبهه کفر قرار داریم که با وجود آتش‌بس، هر لحظه ممکن است مجدداً آتش آن شعله‌ور شود و چنان‌که می‌دانیم، پشتوانه اصلی قدرت سخت و میدانی نیروهای مسلح در این میدان، قدرت نرم و اجتماعی برآمده از متن ملت حسینی(ع) ایران است.
حجت‌الاسلام سعید اصفهانیان، مدیر مؤسسه مطالعات راهبردی اصحاب‌الحسین(ع) در همین زمینه می‌گوید: «نوع مواجهه ما با اربعين عالمانه نيست، بلکه مواجهه حسي و عاطفي است، علی‌رغم اينکه ابعاد باطني اربعين به‌شدت عالمانه، حکيمانه و هوشمندانه در جهان طراحي شده است. متولي آن هم نه کشور ايران است، نه کشور عراق و نه مردم و مسئولین هستند، بلکه متولي اربعين، حسب مطالعات معرفتي، خود خداوند متعال است و دقیقاً در شرايط و زمانه‌اي که شوراي روابط خارجي آمريکا در سال ۱۳۸۸ جنگ سی‌ساله مذهبي در خاورميانه را مطرح مي‌کند و داعش را هم شروع اين ماجرا می‌داند، دقیقاً از همان سال، خداوند متعال يک جريان وحدت‌بخش و الفتِ قلب را در عالم با محوريت اربعين شکل داده است.»
اربعین، طراحی الهی برای مقابله با جبهه باطل
اصفهانیان مدیر مؤسسه مطالعات راهبردی اصحاب‌الحسین(ع) می‌افزاید: «اگر ابعاد الهي پديده با محوريت متون معرفتي و ديني و قواعد و سنن الهي مبناي مطالعه ما باشد، ما با اربعين به‌گونه ديگري رفتار مي‌کنيم. اما وقتي از اين زاويه ورود نمي‌کنيم در يک فضاي حسي و عاطفي به جلو مي‌بريم و طبیعتاً تحليل قواعد فکري خودمان را پديده الهي تحميل مي‌کنيم! يکي از اصلي‌ترين چالش‌هاي اربعين، سياست‌گذاري فضاي حاکميتي و دولتي در فضاي مردمي و پديده الهي است. اگر فرد سياست‌گذار و حاکميت و دولت، جاي خود را در ميان وجه آسماني و زميني به طور دقيق پيدا کند و نقش تسهيلگر خودش را داشته باشد، مي‌تواند در اربعين کمک بيشتري کند و در امتداد اراده الهي سامان بهتري پيدا کند. اما وقتي فرد سياست‌گذار جاي خود را در فضاي الهي - مردمي پديده نمی‌یابد، حتي نمي‌تواند در تثبيت نرخ ارز و بلیت هواپيما و اتوبوس بعد از سيزده سال نقشي داشته باشد! طبعاً با اين توصيف نمي‌تواند نقش تسهيلگر را داشته باشد و باعث برهم‌زدن مدل الهي نيز مي‌شود.»
این کارشناس مسائل فرهنگی در بیان اهمیت مسئله اربعین و لزوم تصحیح نگاه به آن، می‌گوید: «جريان اربعين موجي مانند انقلاب و فراتر از انقلاب اسلامي است؛ موجي قلبي و نوراني، يک موج مديريت قلب، توسط انوار است. حال با اين منطق ورود کنيم و ميدان را هم در نظر بگيريم. منطق خداي متعال از ديد الهي براي حرکت به سمت آينده مقدس اين است؛ جريان‌هاي وحدت‌بخش ايماني را شکل می‌دهد و با آن جريان‌ها حرکت فردي ديني را به حرکت جمعي و زمينه‌ساز براي ايجاد آينده الهي معطوف مي‌کند؛ لذا اربعين هم يکي از اين ايستگاه‌هاست. به لحاظ ساختاري هم اتفاقاً به کمک انقلاب اسلامي آمده است. مي‌توان انقلاب و اربعين را با هم مقايسه کرد. بسياري از توقف‌هايي که ما در انقلاب اسلامي داشته‌ایم، مدل درست آن را با راهکارهايي که اربعين مي‌دهد، مي‌توانيد پيدا کنيد و همین‌طور در تردد ميان فضاي انقلاب و اربعين که دقت کنيم، مي‌بينيم هم خلأها و هم راهکارها برایمان مشهود مي‌شود؛ بنابراين ما قصد نداريم نگاهي صرفاً الهي و آسماني داشته باشيم و به ميدان توجه نکنيم، بلکه پديده‌هاي الهي که توسط انوار شکل مي‌گيرد، در ابتدا بايد بنيان و قاعده آن رصد و مورد فهم قرار بگيرد و بعد کاملاً در مدار سیاست‌گذاری و اجرا ديده شود و سپس در امتداد پديده و اراده الهي سامان پيدا کند.»
جذبه‌های الهیِ اجتماعی در بستر اربعین
اصفهانیان می‌افزاید: «آنجايي که ما پديده را الهي در نظر مي‌گيريم، جريان اميدوارکننده و به‌شدت الفت بخش و امت‌ساز است و به نقطه تقابلي و تعيين تکليف تمدني هم مي‌رسيم، اما آنجايي که به ميدان توجه مي‌کنيم از قضا اين ميدان آشفته است و البته بخش قابل‌توجهی از آن حاصل سياست‌گذاري و توجه به فضاي ظاهري به جای توجه به باطن اربعين است. کرونا به ما نشان داد که زيارت امام، الصاق به ضريح نيست، زمانه در حال تغيير است. منطق گويش خداوند از طريق صحنه‌ها هرچه به سمت آخرالزمان برويم بيشتر مي‌شود چيزي که مورد تأکید متون ماست. از اين طريق بايد متمرکز به صحنه باشيم و آن را بفهميم و گفت‌وگو کنيم، زوائد را کنار بگذاريم و با يک نگاه اجماع گونه به جلو حرکت کنيم. مرحوم آیت‌الله حق‌شناس(ره) به نقل از استادشان مرحوم آیت‌الله‌العظمی بروجردي مي‌فرمودند: براي بعضي از افراد سالي يک کشش و جذبه است، براي برخي ماهي و براي برخي هفته‌اي و برخي ديگر روزي! و براي من کشش‌ها در هر روز است. بدین‌گونه برداشت گذشتگان و خوبان ما از ادوار گذشته اين بود که اين کشش‌ها نهایتاً کشش فردي است. اينک بعد از هزار و اندي سال خداي متعال کشش‌هاي جمعي را به شکل گسترده شروع کرده که يکي از آنها در اربعين است.»
بر این اساس، دستگاه‌های مختلف فرهنگی، رسانه‌ای، مردمی و حاکمیتی باید با نگاه درست به پدیده شگفت‌انگیز اربعین، نقش صحیح خود را در این بافت الهی پیدا کرده، به ایفای آن بپردازند. آسیب نرساندن به ماهیت مردمی اربعین، پرهیز از تأکید بیش از حد بر وجوه افتراقی همچون ملیت ایرانی در این رویداد، مبارزه روش‌مند و مؤثر با تفرقه‌افکنی شیاطین رسانه‌ای دشمن در این مانور وحدت‌بخش و نهایتاً انجام کار تنها و تنها به نیت رضایت خداوند متعال و اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) را می‌توان بخشی از سرفصل‌های کلی در همین حوزه دانست. در این مسیر، طبعاً علاوه‌بر مجموعه‌های مردمی و حاکمیتی، برای هر زائر نیز می‌توان چنین نقشی در نظر گرفت، نقشی که اگر همگی به‌خوبی به آن عمل کنند، می‌تواند آثار مثبت اجتماعی، فرهنگی، سیاسی زیادی در داخل کشور و حتی سطح بین‌المللی داشته باشد. میدان اربعین، خرمنی است که با کارسازی خداوند متعال و دستور اهل‌بیت(ع) فراهم شده است و باید بیشترین دانه را در حوزه‌های مختلف از آن برداشت کرد.
رهبر حکیم انقلاب در همین زمینه می‌فرمایند: «بـه همان اندازه که مجاهدت حسین بن علی(ع) و یارانش به عنوان صاحبان پرچم، با موانع برخورد داشت و سـخت بـود، به همان اندازه نیز مجاهدت زیـنب(ع) و مـجاهدت امـام سـجّاد(ع) و بـقیۀ بزرگواران، دشوار بـود. البـته صحنۀ آنها، صحنۀ نظامی نبود؛ بلکه تبلیغی و فرهنگی بود. ما به این نکته‌ها باید توجه کـنیم.
درسـی کـه اربعین به ما می‌دهد، این است کـه بـاید یـاد حـقیقت و خـاطرۀ شـهادت را در مقابل طوفان تبلیغات دشمن زنده نگه داشت. این کسانی که این راه را طی کردند و این حـرکت عـاشقانه را و مؤمنانه را دارند انجام می‌دهند، واقعاً دارند حسنه‌ای را انجام می‌دهند. این یک شعار بزرگ است؛ لا تُحِلُّوا شَعائِرَ اللهِ. این بلاشک جزء شعائر الله است. جا دارد که امثال بنده که مـحرومیم از این‌جور حرکت‌ها، عرض بکنیم که: یَا لَیتَنَا کُنَّا مَعَکُم فَنَفُوزَ فَوزَاً عَظِیمَاً... همین‌قدر که ما ولو در اظهاراتمان کنار یکدیگر قرار بگیریم، عظمت می‌بخشد به دنیای اسلام؛ عظمت می‌بخشد به شخصیّت امّت اسلامی؛ هرجا نمونه‌هایی از این اجتماع را ما مشاهده کردیم، و لو تنها، جسم‌ها در کنار هم قرار گرفتند، دیدیم انعکاس آن در دنیا مایۀ شرف و آبروی اسلام و مسلمین شد؛ مایۀ آبروی پیغمبر شد.»