بنادر چابهار و گوادر پل اقتصادی ایران و پاکستان در مسیر تجارت جهانی
تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی، بیش از هر زمان دیگری ضرورت تقویت همکاری‌های اقتصادی با همسایگان را برجسته کرده و در این بین بنادر گوادر پاکستان و چابهار ایران، نقش راهبردی دارند.
ایران در سال‌های اخیر به‌ویژه از سال 1400 یعنی زمان شروع به کار دولت سیزدهم، سیاست همسایگی و استفاده از ظرفیت کشورهای منطقه به جای تکیه یکجانبه به غرب را در دستور کار قرار داد. اوج این رویکرد در زمان شهید رئیسی رخ داد که به عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و گروه بریکس انجامید و دیروز با سفر رئیس‌جمهور کشورمان به پاکستان و امضای ۱۲ تفاهمنامه، این همکاری‌ها استمرار پیدا کرد.
به گزارش خبرگزاری مهر، ایران در سال‌های اخیر تلاش کرده با تمرکز بر همکاری‌های منطقه‌ای، از وابستگی به مسیرهای پرریسک بین‌المللی بکاهد و پیوندهای اقتصادی خود را با کشورهایی که اشتراکات فرهنگی، مذهبی و جغرافیایی بیشتری دارند، تقویت کند. در این میان، پاکستان به‌عنوان دومین کشور پرجمعیت جهان اسلام و یکی از اقتصادهای نوظهور جنوب آسیا، جایگاهی ویژه در راهبردهای اقتصادی ایران یافته است. بر این اساس، امضای توافقنامه تجارت آزاد بین دو کشور را می‌توان سرآغاز مرحله‌ای تازه در مناسبات اقتصادی دو کشور دانست؛ مرحله‌ای که در آن نه‌تنها حجم مبادلات تجاری افزایش خواهد یافت، بلکه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، نظام‌های مالی جایگزین و همکاری‌های صنعتی و کشاورزی نیز تقویت خواهند شد و از سویی دیگر ایران نشان داد که برای تحقق توسعه پایدار، به ظرفیت‌های داخلی و منطقه‌ای خود اتکا دارد و مسیر خنثی‌سازی تحریم‌ها را از طریق همکاری‌های هدفمند با همسایگان پیگیری می‌کند.
در این چارچوب، توافقنامه تجارت آزاد ایران و پاکستان را باید فراتر از یک سند اقتصادی صرف تلقی کرد؛ این سند، در واقع پلی است میان منافع ملی و منطقه‌ای، که می‌تواند به الگویی موفق برای سایر کشورهای همسایه و اسلامی تبدیل شود.
کالاهای راهبردی در مسیر تبادل
همان‌طور که اشاره شد پاکستان با جمعیتی بالغ بر ۲۴۰ میلیون نفر، یکی از بزرگ‌ترین بازارهای منطقه است که اشتراکات فرهنگی، مذهبی و قومی با ایران، به‌ویژه در مناطق مرزی آن را به شریک بالقوه‌ای برای ایران تبدیل کرده است. با وجود مرز زمینی بیش از ۹۰۰ کیلومتر، بازارچه‌های فعال مرزی، ظرفیت‌های بندری نظیر چابهار و نزدیکی به بنادر گوادر و کراچی، زمینه‌های مناسبی برای توسعه تجارت فراهم شده است.
بر اساس آمارها، بیش از ۴۰ درصد صادرات ایران به پاکستان شامل مشتقات نفتی و مواد غذایی است، در حالی که بخش عمده واردات ایران از پاکستان به محصولاتی همچون برنج، گوشت و میوه‌های گرمسیری اختصاص دارد.
کاهش محدودیت‌های تحریم با تهاتر کالا
روح‌الله لطیفی سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صنعت درباره ظرفیت‌های تجاری بین دو کشور به فارس گفت: تهاتر به‌عنوان یکی از ابزارهای اصلی کاهش اثر تحریم‌ها نقش مهمی ایفا می‌کند. ایران دارای منابع غنی مانند مشتقات نفتی، محصولات معدنی، فلزات و فرآورده‌های کشاورزی است و در مقابل، کشورهایی مثل پاکستان نیز توان صادرات محصولات کشاورزی، منسوجات، پوشاک و برخی صنایع سبک را دارند. وی افزود: تهاتر به‌دلیل عدم نیاز به مبادلات رسمی بانکی، از نظارت سیستم‌های مالی بین‌المللی دور می‌ماند و امکان تبادل کالا را با هزینه و ریسک کمتر فراهم می‌سازد.
این کارشناس ادامه داد: از دیگر مزیت‌های مهم روابط همسایگی، وجود اقوام مشترک و پیوندهای فرهنگی و مذهبی میان دو سوی مرز است که تعامل اقتصادی را تسهیل می‌کند. چنین پیوندهایی می‌تواند به رشد اعتماد، تسهیل قراردادها، کاهش موانع غیررسمی و گسترش شبکه‌های تجاری مردمی منجر شود. به همین دلیل، افزایش همکاری‌های اقتصادی با همسایگان نه‌تنها ضربه‌ای به نظام تحریم وارد می‌کند، بلکه قدرت چانه‌زنی ایران را در حوزه سیاست خارجی نیز افزایش می‌دهد.
چشم‌انداز 10 میلیارد دلاری
لطیفی خاطرنشان کرد: یکی از عوامل کاهش واردات ایران از پاکستان در سال‌های اخیر، افزایش تولید داخلی برخی کالاها مانند برنج و اجرای سیاست محدودسازی واردات بود. در گذشته، واردات ما از پاکستان بیش از صادرات بود، اما اکنون این توازن به‌سمت صادرات بیشتر ایران تغییر یافته است. اگر واردات محصولاتی مانند برنج و انبه از پاکستان از سر گرفته شود و با صادرات هم‌تراز گردد، می‌توان به‌صورت طبیعی سطح تجارت را به ۴ میلیارد دلار رساند و با اقدامات تکمیلی، هدف‌گذاری پنج میلیارد دلار در یکی دو سال آینده کاملاً قابل تحقق است.
وی افزود: بازار پاکستان از نظر جمعیتی ۵ تا ۶ برابر بازار عراق است، اما سهم ایران از این بازار به‌مراتب کمتر است. با انجام اصلاحاتی در حوزه تعرفه‌ها، روان‌سازی تجارت مرزی، کاهش هزینه‌های حمل و تسهیل صدور مجوزهای لازم، ایران می‌تواند جایگاه به‌مراتب بالاتری در این بازار به‌دست آورد. بدون تردید، رسیدن به سطح ۵ میلیارد دلار تجارت در کوتاه‌مدت و حتی
۱۰ میلیارد دلار در میان‌مدت، هدفی منطقی و دست‌یافتنی خواهد بود.
پل ارتباطی گوادر- چابهار
این کارشناس تصریح کرد: در این میان، نقش مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به‌ویژه در مرزهای مشترک و منطقه آزاد چابهار بسیار کلیدی است. سرمایه‌گذاری‌های مشترک ایرانی و پاکستانی در این مناطق می‌تواند منجر به تولید محصولات مشترک برای بازارهای داخلی و حتی صادرات مجدد به سایر کشورها شود. سرمایه‌گذاران پاکستانی نیز علاقه‌مند به حضور در بازار ایران هستند و از تجربیات خود در زمینه تولید و صادرات می‌توانند در این پروژه‌ها بهره بگیرند. از طرفی دیگر، ایجاد واحدهای صنعتی و تولیدی در مرز می‌تواند اشتغال‌زایی، افزایش ارزش افزوده و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل را در پی داشته باشد.
به گفته لطیفی، ظرفیت‌های حمل‌ونقل زمینی و دریایی بین ایران و پاکستان نیز هنوز به‌طور کامل استفاده نشده‌اند. توسعه حمل‌ونقل دریایی از طریق بندر گوادر و چابهار و نیز بهبود مسیرهای زمینی می‌تواند سرعت، امنیت و حجم مبادلات را افزایش دهد. همچنین، آشنایی عمیق‌تر تجار ایرانی با مناطق کلیدی پاکستان، به‌ویژه ایالت پنجاب که نقش مؤثری در سیاست‌گذاری اقتصادی این کشور دارد، می‌تواند مسیر همکاری‌ها را تسهیل کند.