یـونسکو، قـربانی تـازه هم‌‌پیمانـی آمریکـا و رژیم صهیونیستـی
در پی تداوم رویکردهای ضد حقوق بشری و جانبدارانه آمریکا، وزارت خارجه این کشور روز ۳۱ تیر ۱۴۰۴ رسماً اعلام کرد که به دلیل آنچه «تصمیمات ضد اسرائیلی یونسکو» خوانده، از این نهاد فرهنگی سازمان ملل خارج می‌شود؛ اقدامی که بیش از هر چیز، نشان‌دهنده وابستگی بی‌قید و شرط دولت ترامپ به رژیم صهیونیستی و عمق پیوندهای غیرمنطقی میان کاخ سفید و تل‌آویو است.
یونسکو، یکی از نهادهای تخصصی سازمان ملل متحد، با مأموریت گسترش صلح، ریشه‌کنی فقر، تحقق توسعه پایدار و تقویت گفت‌وگوی بین‌فرهنگی میان ملت‌ها فعالیت می‌کند. این سازمان تاکنون پروژه‌های متعددی را در کشورهای مختلف، به‌ویژه در قاره آفریقا، از جمله در اتیوپی، جیبوتی و سومالی به اجرا گذاشته است. با این حال، رئیس‌جمهور ایالات‌متحده با توسل به بهانه‌هایی واهی، تصمیم به خروج از این نهاد بین‌المللی گرفته و یکی از مهم‌ترین سازمان‌های تخصصی زیرمجموعه سازمان ملل را با چالشی جدی مواجه ساخته است.
دونالد ترامپ؛ همواره در تقابل
با سازمان‌های بین‌المللی
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، ید طولایی در خروج از سازمان‌های بین‌المللی دارد. او در دوره نخست ریاست‌جمهوری خود (۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰) ایالات‌متحده را از شماری از نهادهای بین‌المللی خارج کرد و عملاً در آن سال‌ها، جامعه جهانی را به سخره گرفت. برای نمونه، ترامپ در همین دوره آمریکا را از شورای حقوق بشر سازمان ملل، سازمان جهانی بهداشت و یونسکو خارج کرد.
این دومین‌بار است که آمریکا از یونسکو خارج می‌شود. ترامپ در دور نخست ریاست‌جمهوری‌اش نیز، با ادعای «تعصب ضداسرائیلی» این سازمان را ترک کرده بود. این‌بار نیز، وزارت خارجه آمریکا در بیانیه‌ای مشابه، خروج واشنگتن از یونسکو را با توجیهاتی نظیر «رویکردهای اجتماعی تفرقه‌انگیز»، «مغایرت برنامه‌های این سازمان با سیاست اول آمریکا» و «تصمیمات ضداسرائیلی» توجیه کرد. هرچند در ظاهر، این دلایل رنگ و لعاب دفاع از منافع ملی آمریکا به خود گرفته‌اند، اما برای همگان روشن است که ترامپ بار دیگر تنها به خاطر جلب رضایت تل‌آویو دست به چنین اقدامی زده است.
در میان دلایل واقعی این خروج، می‌توان به تصمیم یونسکو در سال ۲۰۱۱ برای پذیرش فلسطین به عنوان عضو کامل این سازمان اشاره کرد؛ تصمیمی که همواره در فهرست بهانه‌های اصلی ترامپ برای ترک یونسکو قرار داشته است. همچنین، قطعنامه‌های تصویب‌شده در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ درخصوص وضعیت بیت‌المقدس شرقی، از جمله اماکن مقدسی همچون مسجدالاقصی و حرم شریف، که در آن‌ها رژیم صهیونیستی به‌دلیل اعمال محدودیت و حفاری‌های باستان‌شناسی مورد انتقاد قرار گرفت، از دیگر موارد خشم آمریکا و رژیم صهیونیستی نسبت به یونسکو بوده است.
در سال ۲۰۱۷ نیز، کمیته میراث جهانی یونسکو تصمیم گرفت شهر قدیمی حبرون (الخلیل) و حرم ابراهیمی را به عنوان میراث جهانی تحت عنوان «فلسطین» و در فهرست «میراث در خطر» به ثبت برساند؛ اقدامی که رژیم صهیونیستی آن را نادیده‌گرفتن تاریخ یهودیان در این منطقه تلقی کرد. این مجموعه تصمیمات که همگی در راستای حقوق اولیه ملت فلسطین اتخاذ شده‌اند، ترامپ را به جایی رساند که برای رضایت دوستان صهیونیست خود، منافع مردم جهان به‌ویژه کشورهای فقیر را زیر پا گذاشته و آمریکا را از یکی از مهم‌ترین نهادهای فرهنگی سازمان ملل خارج کند.
گفتنی است آمریکا پیش از این نیز، در سال ۱۹۸۴ و در دوران ریاست‌جمهوری رونالد ریگان، به بهانه نزدیکی یونسکو با شوروی سابق از این سازمان خارج شده بود. ریگان همان رئیس‌جمهوری است که ترامپ در بسیاری از موارد سیاست خارجی، خود را پیرو و دنباله‌رو او می‌داند.
از خشم مکرون تا ذوقزدگی صهیونیست‌ها آمریکا یک گام دیگر به انزوا نزدیک‌تر شد
دونالد ترامپ، چه در دوره نخست ریاست‌جمهوری خود (۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰) و چه امروز، با تصمیماتی جنجالی و یکجانبه‌گرایانه، به انزوای سیاسی و بین‌المللی ایالات‌متحده دامن زده است. از فشار بی‌سابقه بر اعضای ناتو برای افزایش بودجه نظامی و اعمال تعرفه‌های سنگین بر متحدان اقتصادی، تا آغاز جنگ تمام‌عیار اقتصادی با چین که بازارهای جهانی را دچار تلاطم کرد، ترامپ همواره رویکردی مبتنی بر تهدید و خروج در پیش گرفته است.
تصمیم اخیر آمریکا برای خروج از سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد (یونسکو) نیز ضربه‌ای دیگر به اعتبار جهانی واشنگتن وارد کرد؛ تصمیمی که نه‌تنها شوک تازه‌ای به افکار عمومی جهان وارد ساخت، بلکه موجی از واکنش‌ها را از سوی رهبران و مقامات بین‌المللی به‌دنبال داشت.
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، که پیش از این نیز در برابر سیاست‌های ترامپ، مواضعی دوگانه و گاه انتقادی اتخاذ کرده بود، در واکنش به این تصمیم اعلام کرد: «حمایت بی‌وقفه از یونسکو، حافظ جهانی علم، اقیانوس، آموزش، فرهنگ و میراث جهانی، تداوم خواهد داشت. خروج آمریکا، اراده ما برای همراهی با کسانی که این مبارزه را پیش می‌برند، تضعیف نخواهد کرد.»
در همین حال، آدری آزولای، مدیرکل یونسکو نیز در بیانیه‌ای ضمن ابراز تأسف از تصمیم ترامپ گفت: «من عمیقاً از تصمیم رئیس‌جمهور دونالد ترامپ برای خروج مجدد ایالات‌متحده از یونسکو- تصمیمی که در پایان دسامبر ۲۰۲۶ اجرائی خواهد شد- متأسفم. با این حال، این اعلامیه قابل پیش‌بینی بود و یونسکو برای آن آماده شده است.»
در حالی که بسیاری از رهبران جهان این اقدام را گامی در جهت تضعیف همکاری‌های فرهنگی و بین‌المللی تلقی کردند، تنها مقامات رژیم صهیونیستی از آن ابراز خرسندی کردند. اسرائیلی‌ها که این روزها از هر اقدام ترامپ به وجد می‌آیند، بار دیگر در کنار واشنگتن ایستادند. وزیر خارجه رژیم صهیونیستی در واکنش به این خروج گفت: «سازمان ملل برای حفظ جایگاه خود به اصلاحات اساسی نیاز
دارد.»
خلأ حضور واشنگتن در یونسکو
فرصتی طلایی برای پکن
یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های سیاستمداران آمریکاییِ منتقد ترامپ و بسیاری از مقامات غربی، افزایش نفوذ روزافزون چین در سازمان‌های بین‌المللی، از جمله یونسکو، در غیاب آمریکا است. در حالی‌که رقابت راهبردی و همه‌جانبه‌ای میان واشنگتن و پکن در قالب جنگ سرد نوین در جریان است، هر دو کشور تلاش دارند در تمامی حوزه‌ها از اقتصاد و فرهنگ گرفته تا فناوری و نهادهای بین‌المللی، میدان رقابت را به نفع خود تغییر دهند.
با خروج مجدد ایالات‌متحده از یونسکو، چین با سرعت و تمرکز بیشتری جای خالی آمریکا را در این سازمان پر کرده و فعالیت‌های خود را در سطوح مختلف گسترش داده است. پکن حتی بخشی از بودجه یونسکو را نیز در این مدت تقبل کرده است.
به عنوان نمونه، از طریق ابتکار صندوق امانی چین- یونسکو (CFIT)، این کشور بودجه قابل‌توجهی را به پروژه‌های آموزشی، علمی و فرهنگی در کشورهای در حال توسعه- به‌ویژه در آفریقا و آسیا- اختصاص داده است.
چین همچنین نقش فعالی در برنامه‌های آموزشی یونسکو ایفا می‌کند، به‌ویژه در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) پروژه‌هایی نظیر راه‌اندازی «کلاس‌های هوشمند» در کشورهای آفریقایی مانند اتیوپی، مصر و اوگاندا، با همکاری شرکت‌های فناوری چینی از جمله هواوی اجرا شده‌اند؛ پروژه‌هایی که همزمان زیرساخت‌های آموزشی دیجیتال را تقویت کرده و هم نفوذ فناورانه چین را در این کشورها گسترش داده‌اند.
در کنار این اقدامات، یکی از برجسته‌ترین ابزارهای راهبردی چین برای توسعه نفوذ جهانی، ابتکار بزرگ کمربند و جاده (BRI) است؛ طرحی اقتصادی- سیاسی که بدون حضور آمریکا، به چین این امکان را می‌دهد تا در بیش از ۱۴۰ کشور جهان، به‌ویژه در قاره‌های آسیا و آفریقا، نفوذ خود را در ابعاد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی گسترش دهد. در همین چارچوب، برنامه‌های آموزشی مشترک با حمایت چین و یونسکو در قالب کریدور اقتصادی چین- پاکستان (CPEC) که زیرمجموعه ابتکار کمربند و جاده است، بخشی از این راهبرد جامع به‌شمار می‌رود.
یونسکو بدون آمریکا به کجا می‌رسد؟
پس از اعلام خروج کامل آمریکا از سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد (یونسکو)، موجی از نگرانی در میان اعضای این نهاد و کشورهای عضو سازمان ملل شکل گرفته است. نگرانی‌هایی که عمدتاً حول دو محور اساسی مطرح می‌شوند: تأمین بودجه این سازمان، بی‌نتیجه ماندن بسیاری از طرح‌های بین‌المللی.
ایالات‌متحده پیش از این، حدود ۸درصد از کل بودجه یونسکو را تأمین می‌کرد. اکنون با خروج رسمی این کشور، یکی از بزرگ‌ترین منابع مالی این نهاد بین‌المللی از میان رفته و آینده بسیاری از طرح‌ها و پروژه‌ها با ابهام مواجه شده است.
این نخستین‌بار نیست که یونسکو با چنین چالشی روبه‌رو می‌شود. در دوره نخست ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، زمانی که آمریکا برای اولین‌بار از این سازمان خارج شد، یونسکو با پیامدهای شدید مالی و اداری روبه‌رو گردید. تنها در همان سال‌های ابتدائی، این نهاد با بحران مالی جدی مواجه شد و بدهی ۶۰۰ میلیون دلاری آمریکا که پس از قطع بودجه انباشته شده بود، هرگز پرداخت نگردید. علاوه بر بودجه سالانه، آمریکا گاه به صورت داوطلبانه نیز در پروژه‌هایی مانند حفاظت از میراث جهانی یا برنامه‌های آموزشی در مناطق بحران‌زده مشارکت داشت. توقف این حمایت‌ها موجب کاهش شدید منابع مالی پروژه‌های حیاتی شد. به عنوان نمونه، برنامه‌های بازسازی میراث فرهنگی در مناطق جنگ‌زده نظیر عراق و سوریه که به کمک‌های بین‌المللی وابسته بودند، با محدودیت‌های جدی مواجه شدند.
از دیگر تبعات خروج آمریکا در آن دوره، متوقف شدن یا کاهش جدی بسیاری از طرح‌های یونسکو بود. برنامه‌های سوادآموزی و آموزش دختران در کشورهای در حال توسعه، به‌ویژه در منطقه جنوب صحرای آفریقا، با تأخیر و کاهش مواجه شدند. حتی پروژه‌هایی که با مشارکت «صندوق ملاله» در راستای آموزش دختران شکل گرفته بودند، تحت فشار شدید مالی قرار گرفتند.
یونسکو همچنین ناچار شد برای مقابله با بحران مالی، حدود ۲۰درصد از نیروی انسانی خود را تعدیل کند. در سال ۲۰۱۷، این نهاد حدود ۱۲۰۰ کارمند داشت که در پی مشکلات مالی، نزدیک به ۲۰۰ نفر از آنان- عمدتاً در حوزه‌های اداری و پشتیبانی- اخراج
شدند.
اقدامی که ترامپ آن را با عنوان دفاع از منافع آمریکا و مقابله با «تعصب ضداسرائیلی» توجیه کرد، نه‌تنها دستاوردی برای واشنگتن نداشت، بلکه وجهه آمریکا را که پیش از آن نیز به‌دلیل بدعهدی‌های مکرر در نهادهای بین‌المللی مخدوش شده بود، بیش از پیش تضعیف کرد. ترامپ با این تصمیم ساده‌لوحانه که صرفاً در راستای جلب رضایت لابی‌های صهیونیستی در آمریکا و خوشنودی مقامات رژیم صهیونیستی اتخاذ شد، کشورش را به سمت انزوای بین‌المللی - حتی در میان متحدان سنتی- سوق
داد.
در نقطه مقابل، این خلأ، فرصتی طلایی برای رقیب راهبردی آمریکا یعنی چین فراهم کرد تا با افزایش سهم و نقش خود در سازمان‌های بین‌المللی، از جمله یونسکو، عملاً جای خالی واشنگتن را پر کرده و نفوذ خود را در ساختارهای جهانی تحکیم بخشد.
علیرضا همتی بهار