موانع التزام عملی به ارزش‌های دینی(1)(پرسش و پاسخ)
پرسش:
از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام چرا برخی از افراد علی‌رغم پذیرش ارزش‌ها و آرمان‌های الهی در عمل و ساحت رفتاری خود التزام چندانی به آن ارزش‌ها و آرمان‌ها ندارند و فقط در شعارها و زبانشان جاری است و در این رابطه چه موانعی وجود دارد که التزام عملی آنان با مشکل مواجه می‌شود؟
پاسخ:
شرایط تحقق عینی ارزش‌ها
تردیدی نیست که عمل به ارزش‌ها در مقیاس فردی و اجرایی شدن آنها در سطح جامعه به تمهید مقدمات، ایجاد زمینه‌های شناختی، احساسی و عاطفی و رفتاری، رفع موانع محتمل و تدبیر سازوکارهای تسهیلی و ترغیبی و مشوق‌های محیطی نیاز دارد. در بحث فلسفه گفته‌اند: برای تحقق هر پدیده‌ای در عالم هستی دو شرط اساسی لازم است:
1- وجود مقتضی 2- فقدان موانع، بنابراین برای اینکه دلایل عدم تحقق عینی ارزش‌ها را به دست بیاوریم، ضرورت دارد ابتدا موانع و عوامل بازدارنده موجود در این رابطه را بشناسیم و سپس با جهاد و تلاش و کوشش فراوان این موانع را از سر راه برداریم.
قرآن کریم به برخی از این عوامل و موانع که عمدتا فردی و درونی است و به تبع موقعیت افراد، در جامعه نیز جریان می‌یابد، توجه داده است. در اینجا به برخی از اهم این موانع از منظر آموزه‌های وحیانی قرآن خواهیم پرداخت.
موانع التزام عملی به ارزش‌ها
1- جهل و نادانی
«آیا شما به جای زنان، از روی شهوت با مردها درمی‌آمیزید؟ نه! بلکه شما مردمی جهالت‌پیشه‌اید»؟ (نمل- 55)
2- عدم تعقل و تفکر
«دلهایی دارند که با آن(حقایق را) درک نمی‌کنند و چشم‌هایی دارند که با آنها(حقایق را) نمی‌بینند و گوش‌هایی دارند که با آنها (حقایق را) نمی‌شوند. آنان همانند چهارپایانند، بلکه گمراه‌ترند. آنان همان غافلانند.» (اعراف- 179)
3- کوردلی و فقدان بصیرت
«و هرکه در این(دنیا) کوردل باشد، در آخرت هم کوردل و گمراه‌تر خواهد بود.» (اسراء- 72)
4- تکیه بر ظن و گمان
«و ایشان را به این کار معرفتی نیست. آنان جز گمان خود را پیروی نمی‌کنند و در واقع، گمان و ظن در وصول به حقیقت هیچ سودی نمی‌رساند.» (نجم- 28)
5- خودفراموشی
«آیا مردم را به نیکی فرمان می‌دهید و خود را فراموش می‌کنید.»(بقره- 44)
6- موانع روحی
«و گفتند: دل‌های ما از آنچه ما را به سوی آن می‌خوانی سخت محجوب و مهجور است، و در گوش‌های ما سنگینی و میان ما و تو پرده‌ای است، پس تو کار خود را بکن ماهم کار خود را می‌کنیم.» (فصلت- 5) «سپس دل‌های شما بعد از این واقعه سخت گردید، همانند سنگ یا سخت‌‌تر از آن» (بقره- 74)
7- مرض‌های قلبی
«قطعاً می‌گفتند: در حقیقت ما چشم‌بندی شده‌ایم، بلکه ما مردمی هستیم که افسون شده‌ایم.» (حجر- 15)
8- تردید در حقایق
«و بی‌گمان، ما از آنچه تو ما را بدان می‌خوانی سخت دچار شک هستیم.» (هود- 62)
9- افکار حیرگرایانه
«و کسانی که شرک ورزیده‌اند گفتند: اگر خدا می‌خواست، نه ما و نه پدرانمان، هیچ چیزی را غیر از او نمی‌پرستیدیم و بدون حکم او چیزی را حرام نمی‌شمردیم.» (نحل- 35)
10- ظاهرگرایی
«و چون مردم را رحمتی بچشانیم، بدان شاد می‌گردند، و چون به سزای آنچه دستاورد گذشته آنان است. صدمه‌ای به ایشان برسد، به ناگاه نومید می‌شوند.» (روم- 36)
(ادامه دارد)