افراط در گریه و عزاداری(شبهه ها و پاسخ ها)

 شبهه: آیا این ‌‌همه ‌گریه و عزاداری برای امام حسین‌(ع) افراط نیست؟ پس تکلیف شادی و نشاط چه می‌شود؟
پاسخ: توسل به اهل‌بیت مخصوصاً‌ گریه و عزاداری برای امام حسین‌(ع) از مواردی است که سفارش‌های زیاد در مورد آن در منابع دینی آمده است. از سویی شبهات و حملات زیادی در ایام عزاداری نسبت به‌ گریه و عزاداری وارد می‌شود که یکی از آنها درخواست تبیین نسبت بین شادی و ‌گریه و توسل است. برای روشن شدن این موضوع توجه به نکات زیر لازم است.
اسلام، موافق شادی‌های حلال
1. در ابتدا باید به ‌صراحت بگوییم که اسلام موافق شادی است. قرآن در این ارتباط می‌فرماید: «ای پیامبر! به مؤمنان بگو که به دلیل قرار گرفتن در دایره فضل و رحمت پروردگار شاد باشند و چنین توفیقی از هر‌آنچه تاکنون به دست آورده‌­اند بهتر است.»(1) شادی‌های حلال بسیاری وجود دارند که اسلام نه‌تنها با آنها به مبارزه برنخاسته، بلکه در بسیاری موارد، آنها را مورد تأیید نیز قرار داده است. روایتی از امام صادق‌(ع) بر این نکته تأکید دارد که شادی‌های حلال دنیایی می‌تواند کمکی برای رسیدن به شادی‌های معنوی باشد. ایشان به نقل از اندرزهای حکیمانه آل‌داوود می‌فرماید: یک مسلمان اندیشمند، سزاوار است که در حال انجام یکی از این سه کار مشاهده شود: یا در حال فعالیت اقتصادی و تأمین معاش باشد، یا برای آخرت خویش توشه بردارد و یا به شادی‌هایی که حرام نیستند بپردازد و نیز هر مسلمان سزاوار است که بخشی از فرصت‌های خود را با پروردگار خویش خلوت کند و بخشی دیگر را با دوستانی بگذراند که او را به یاد آخرتش بیندازند و باقی‌مانده فرصت خویش را نیز به شادی‌های حلال بپردازد که این شادی‌ها کمکی برای او در انجام دو فعالیت قبلی خواهند بود.‌(2)
شادی‌های غیر‌مجاز
2. بله برخی شادی‌ها جایز نیست، ولی باید دانست تنها شادی‌هایی از دیدگاه اسلام غیرمجازند که آثار سوء فردی و اجتماعی را به دنبال داشته باشند. شادی‌های برگرفته از انواع ارتباطات جنسی نابودکننده بنیاد خانواده و اجتماع، شادی‌های ناشی از فقدان بخش‌هایی از سیستم هوشیاری بدن به دلیل مصرف مشروبات الکلی و مواد‌‌مخدر، شادی ناشی از اذیت و آزار دیگران در روابط اجتماعی (رانندگی نامناسب، تجاوز به حریم خصوصی دیگران، تخریب اموال عمومی و...)، شادی ناشی از اسراف و تبذیر و استفاده نادرست از نعمت‌های خدادادی، شادی ناشی از تکبر و فخرفروشی به دیگران از بابت ثروت یا مقام اجتماعی، شادی فرار از جهاد و شادی منافقانه ناشی از شکست ظاهری افراد با ایمان و... ازجمله مواردی هستند که مورد تأیید اسلام نبوده و بسیاری از آنها از سوی دیگر جوامع بشری نیز امری ناپسند به‌شمار می‌آیند. اگر کمی واقع‌نگر باشیم براحتی درخواهیم یافت که تنها شادی‌های غیراخلاقی از طرف اسلام ممنوع شده و انواع شادی‌های معنوی و طبیعی نه‌تنها رواست، بلکه در بسیاری موارد لازم و واجب است و آنجا‌که سخن از بازخواست انسان‌ها به دلیل شاد بودن است، جایی است که این شادی به ناحق باشد: «گرفتاری شما به کیفر الهی بدان دلیل است که شما به ناحق در زمین به شادی و گردن‌کشی می‌پرداختید.»‌(3) بنابراین اسلام موافق شادی و نشاط است. آنچه موجب شبهه و حمله گشته، فاصله گرفتن آنان از اسلام و برداشت‏های نادرست از دین بوده است. 
فضیلت‌گریه بر مصائب اهل‌بیت(ع)
3. در مورد‌ گریه و اثرات آن‌، روایات بسیاری وارد‌شده که بخشش گناهان یا بهشتی‌شدن با‌ گریه بر امام حسین و مصیبت‌های سایر ائمه(ع) یکی از این اثرات است؛ که امام رضا‌(ع) فرمود: «هرکسی مصیبت ما را یاد کند و برای ظلم‌هایی که به ما شده ‌گریه کند، در روز قیامت با ما و در درجه ما خواهد بود.»‌(4) امام باقر(ع) می‌فرماید: «هر مؤمنی که برای کشته‌شدن حسین اشک بریزد تا بر گونه‌اش جاری شود، خداوند او را در غرفه‌های بهشتی جای می‌دهد که مدتی طولانی در آنها ساکن باشد.»(5) امام صادق‌(ع) فرمود: «هرکس که نزد او از حسین‌(ع) یاد شود و به اندازه بال مگسی از چشمانش اشک جاری شود، ثواب او بر‌عهده خدای عزوجل است و خدای متعال به کمتر از بهشت برای او راضی نمی‌شود.»‌(6) از این دست روایات که ثواب‌های عظیمی برای زیارت امام حسین‌(ع) بیان کرده بسیار زیاد است که در کتب مزار و زیارت‌ها آمده است.
انواع ‌گریه
4. اما به‌ طور کلی ‌گریه را از نظر انگیزه و دلیل، می‌توان به پنج نوع تقسیم کرد:
الف)‌ گریه‌ای که انگیزه عقیدتی دارد؛ انسان مؤمن بر این باور است که همواره در محضر خدا قرار دارد و تمام اعمال و رفتار او ضبط شده و روز قیامت خوبی‌ها و زشتی‌های کردار و رفتار او نمایان می‌شود. توجه به گذشته تاریک و گناه‌آلود، مسلمان معتقد را به ‌گریه وامی‌دارد تا آثار شوم گناه را از دل بزداید و خود را متحول سازد. انسان‌های کمال‌یافته و معصومان نیز از خوف و خشیّت الهی همواره اشک خوف می‌ریختند. این ‌گریه نشانه ایمان کامل است. امام سجاد‌(ع) فرمود: محبوب‌ترین قطره در پیشگاه خداوند متعال، قطره اشکی است که مخلصانه در تاریکی شب و از ترس خدا ریخته شود.‌(7) 
ب) ‌گریه‌ای که از علاقه طبیعی انسان به خود سرچشمه می‌گیرد و خاستگاه آن عواطف و احساسات است؛ خداوند متعال در وجود بشر قلب را نهاده که در رویارویی با حوادث و مصائب جانسوز، دگرگون می‌شود، ‌تکان می‌خورد، می‌سوزد و اشک را از چشمان سرازیر می‌کند. انسان در زیان‌های مالی و جانی و از دست دادن عزیزانی که به آنها انس و الفت پیدا کرده‌، اندوهگین شده و دچار ناراحتی‌های روحی و روانی می‌شود. امّا‌ گریه و‌گریستن، عقده‌های درونی را برطرف کرده و به انسان آرامش می‌بخشد؛ از این‌رو در علم اخلاق از این ویژگی قلب و رقت و نرمی آن تمجید شده است، چرا‌که نشانه قلب زنده آن است که از عواطف و احساسات سازنده‌ای سرشار باشد.
ج)‌ گریه‌ای که از فضیلت‌طلبی و کمال‌خواهی سرچشمه می‌گیرد؛ انسان در فقدان معلم، استاد و مربی اخلاق و بلکه بالاتر، در ارتحال پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) یا امام‌(ع) اشک می‌ریزد و عزاداری می‌کند. انگیزه این نوع ‌گریه آن است که با مرگ پیشوای خود احساس می‌کند از راه کمال و رشد بازمانده و مرشد و راهنمای بزرگی را از دست داده که بدون او دستیابی به کمالات بالاتر برایش دشوار است. پس از وفات رسول خدا خلیفه اول و دوم به زیارت‌ ام ‌ایمن آمدند. پس از حضور آنان ‌ام ‌ایمن‌ گریه کرد، خلیفه دوم گفت: چرا‌ گریه می‌کنی؟ برای رسول خدا که در پیشگاه خداوند قرار دارد ‌گریه معنا ندارد! ‌ام‌ ‌ایمن پاسخ داد:‌ گریه من برای از دست دادن پیامبر نیست. بلکه‌ گریه من به خاطر آن است که دست ما از اخبار آسمان و وحی کوتاه شده است.‌(8) از این‌رو این نوع‌ گریه از نوع اول ارزش بالاتری دارد. در این نوع‌ گریه، در واقع‌ گریه‌کننده بر خود می‌گوید. 
د) اندوه و‌گریه بر مظلوم؛ نوع دیگر‌ گریه،‌ گریه بر مظلوم است به خاطر ظلم و ستمی که بر او وارد شده مانند گریه رسول خدا برای عموی خود حضرت حمزه و همچنین ‌گریه برای علی‌(ع) و حسین‌بن‌علی‌(ع) پیش از شهادت آنان و مثل ‌گریه و عزاداری مسلمانان در شهادت‌های ائمه دین که به‌ صورت مظلومانه به شهادت رسیدند. 
ه)‌ گریه و عزاداری سیاسی؛ امام خمینی(ره) می‌فرماید: «زنده نگه‌داشتن عاشورا یک مسئله بسیار مهم سیاسی- عبادی است. عزاداری کردن برای شهیدی که همه ‌چیز را در راه اسلام داده، یک مسئله سیاسی است، یک مسئله‌ای است که در پیشبرد انقلاب اثر بسزا دارد. ما از این اجتماعات استفاده می‌کنیم. ما از آن الله‌اکبر‌ها، ملت ما از آن الله‌اکبرها استفاده کرد، آن الله‌اکبر‌ها را باید حفظ بکنیم، باید به این مظاهر، شعائر و اموری که در اسلام به آن سفارش شده فکر کنید که اینها یک مسئله سطحی نبوده است که می‌خواستند جمع بشوند و‌ گریه کنند،‌ خیر. ما ملت ‌گریه سیاسی هستیم. ما ملتی هستیم که با همین اشک‌ها سیل جریان می‌دهیم و سدهایی را که در مقابل اسلام ایستاده است خرد می‌کنیم.»‌(9) از این دید، ‌گریه، زبان گویای فردی است که مورد تجاوز و ستم قرار گرفته باشد. در زمانی که با جباران به وسیله نیروی نظامی نمی‌توان مقابله کرد و حتی نمی‌گذارند سخنی گفته شود؛ تنها سلاح‌ گریه است که نفرت و خشم را نشان می‌دهد و با این ‌گریه است که اظهار تنفر و بیزاری از ستم و ستمگری آشکار می‌شود. این‌ گریه‌ای است که مردم را نسبت به ستمگران بیدار می‌کند. شاهد این شیوه را در زندگی امام زین‌العابدین‌(ع) می‌توان دید. آن حضرت بیست سال در حال ماتم و‌ گریه بود و این حزن و‌ گریه امام تأثیر فراوانی در بیداری مردم داشت؛ چرا‌که با زبان رفتار از عظمت قیام عاشورا و شدت ظلمی که بر اهل‌بیت پیامبر رفته بود حکایت می‌کرد و از تبلیغات دروغین نیز پرده برمی‌داشت.
نقش الگو سازی مجالس عزاداری 
5. علاوه‌ بر مطالب فوق برای‌ گریه بر اهل‌بیت‌(ع)نکاتی وجود دارد که مى‏توان در امور ذیل، آنها را خلاصه کرد:  قرآن و روایات، دوستى خاندان رسول اکرم را بر مسلمانان واجب کرده است‌(10) روشن است که دوستى لوازمى دارد و محب صادق، کسى است که شرط دوستى را- چنان‌که باید و شاید- به‌جا آورد. یکى از مهم‌ترین لوازم دوستى، همدردى و همدلى با دوستان در مواقع سوگ یا شادى آنان است‌(11) 
از این‌ رو در احادیث، بر برپایى جشن و سرور در ایام شادى اهل‏بیت‌(ع) و ابراز حزن و اندوه در مواقع سوگ آنان، تأکید فراوان شده است. از سوی دیگر از آنجا‌که در فرهنگ شیعى،‌ گریه باید از سر معرفت و شناخت باشد‌، همدردى با آن عزیزان، در واقع یادآورى فضائل، مناقب و آرمان‏هاى آنان است و بدین‌شکل، آدمى را به سمت الگو‌گیری و الگوپذیرى از آنان سوق مى‏دهد. فردى که با معرفت برای امام حسین‌ گریه مى‏کند شعور و شور، شناخت و عاطفه را در هم مى‏آمیزد و در پرتو آن، انگیزه‏اى قوى در او پدیدار می‌گردد و هنگام خروج از مراسم عزادارى، مانند محبى مى‏شود که فعّال و شتابان، به دنبال پیاده کردن اوصاف محبوب در وجود خویشتن است. از سوی دیگر‌گریه بر اهل‏بیت علیه­السلام در واقع با یک واسطه زمینه را براى حفظ آرمان‏هاى آنان و پیاده کردن اهدافشان فراهم مى‏سازد. کسى نمى‏تواند منکر این حقیقت شود که نسل جدید در سنین کودکى، در مجالس عزادارى با فرهنگ اهل‏بیت‌(ع) آشنا مى‏شوند. عزادارى و مجالس تعزیه، یکى از عناصر و عوامل برجسته‏ انتقال آموزه‏هاى نظرى و عملى امامان راستین به نسل‏هاى آینده است. مراسم عزادارى و‌ گریه، به دلیل قالب و محتوا، بهترین راه براى تعلیم و تربیت نسل جدید و آشنایى آنان با گفتار و کردار اهل‏بیت‌(ع) است.
نتیجه:
اسلام موافق شادی و نشاط است و در قرآن و روایات بر این موضوع تأکید شده است. البته شادی‌هایی که حلال باشد و مفسده‌ای نداشته باشد؛ اما از سوی دیگر بر گریه و عزاداری و توسل به اهل‌بیت نیز تأکیدات زیادی دارد.‌ گریه اقسامی دارد.
‌گریه عقیدتی،‌ گریه  احساسی، ‌گریه کمال‌خواهی،‌ گریه بر مظلوم،‌ گریه سیاسی.‌ گریه و عزاداری برای امام حسین‌(ع)‌ گریه بر مظلوم و‌ گریه سیاسی است. گریه از سوی دیگر نشانه محبت به اهل‌بیت است و نقش الگوسازی دارد. مراسم عزادارى و‌ گریه، به دلیل قالب و محتوا، بهترین راه براى تعلیم و تربیت نسل جدید و آشنایى آنان با گفتار و کردار اهل‏بیت‌(ع) است. 
منابع برای مطالعه بیشتر: 
- فلسفه اشک اثر سید عبدالله حسینی. 
-‌ گریه بر امام حسین‌(ع) و آثار شگفت آن، اثر سید محسن مهدوی. 
- معجزه اشک، اثر حمزه کریم‌خانی.
پی‌نوشت‌ها:
1. یونس، 58.    2. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، دارالکتب الإسلامیه، تهران، 1365 هـ ش، ج 5، ص 87، ح 1.   3. غافر، 75.    4. مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، مؤسسه الوفاء بیروت- لبنان، 1404 هجرى قمرى، ج 44، ص 278.    5. همان، ص 285.    6. همان، ص 288.     7. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران، نشر دارالکتب، چاپ 1، ج 90، ص 329.     8. بیهقی، دلائل النبوه، نشر طاووس، چاپ 1، ج 7، ص 266.    9. امام خمینی، روح‌الله، صحیفه نور، تهران، مرکز نشر آثار حضرت امام، چاپ 1، ‌ج 13، ص 154.    10. شورى‌، آیه 23؛ هود‌، آیه 29.   11. محمد محمدی ری‌شهری، المحبه فى الکتاب والسنه، قم، دارالحدیث، بی‌تا، صص 170- 169 و 181- 281.
محمدهادی خالصی