ضرورت‌ها و الزامات زندگی اجتماعی (1)(پرسش و پاسخ)

پرسش:
از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام، زندگی اجتماعی انسان‌ها چه ضرورت‌ها و الزاماتی را اقتضا می‌کند که در پرتو عمل به آنها جامعه مطلوب دینی شکل خواهد گرفت؟
پاسخ:
ضرورت زندگی اجتماعی
بدون تردید انسان یک موجود اجتماعی خلق شده که بدون تعامل با انسان‌های دیگر نمی‌تواند نیازهای خود را تامین نماید و در ابعاد روحی و خلقی تکامل پیدا کند. ضرورت‌های ناشی از زندگی اجتماعی و وابستگی متقابل اعضا به یکدیگر، زمینه دیگری جهت ترغیب جمع به رعایت ارزش‌های مشترک، فراهم می‌سازد. بنابراین انسان از آنجا که یک موجود اجتماعی است، و طبیعتش او را به سوی زندگی گروهی سوق می‌دهد، و لازمه این سوق دادن این است که یک انسان اراده‌اش را داخل در اراده همه و فعلش را داخل در فعل همه کند، و باز لازمه آن، این است که در برابر قانونی که اراده‌ها را تعدیل می‌کند و برای اعمال حد و مرز درست می‌کند، خاضع گردد.
مهم‌ترین ضرورت‌ها و الزامات زندگی اجتماعی
قرآن کریم به مهم‌ترین ضرورت‌ها و الزامات زندگی اجتماعی که همگان ملزم به اجرای آن در جامعه دینی می‌باشند، اشاره کرده است:
1- ایمان و اعتقاد به متعلقات خاص
«و مؤمنان همگی به خدا و فرشتگان و کتاب‌هایش و فرستادگانش ایمان آورده‌‌اند.(بقره-285)
2- برخورداری از تقوای الهی
«پس تا می‌توانید از خدا پروا بدارید و بشنوید و فرمان ببرید.»(تغابن-16)
3- خوف از خدا
«و اما کسی که از مقام پروردگارش هراسید و نفس (خود) را از هوس بازداشت، پس قطعاً بهشت جایگاه اوست.(نازعات-41-40)
4- اعتقاد به برخورداری از محبت خداوند
«ما شما را تنها به خاطر خدا اطعام می‌کنیم، و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم.»(انسان-9)
5- اعتقاد به آگاهی دقیق خداوند بر جمیع اعمال جوارحی و جوانحی
«آیا نمی‌دانند که خداوند آنچه را پوشیده می‌دارند، و آنچه را آشکار می‌کنند، می‌داند؟»(بقره-77)
6- اعتقاد به حسابرسی دقیق خداوند
«و اگر آنچه را در دل‌های خود دارید، آشکار یا پنهان کنید، خداوند شما را طبق آن محاسبه می‌کند.»(بقره-284)
7- جلب توجه به کرامت نفسانی
«و چه بد بود، آنچه خود را به آن فروختند، اگر می‌دانستند.»(بقره-104)
8- ایجاد زمینه معرفتی و روانی برای حصول حالت تعادل میان خوف و رجا
«و به رحمت وی امیدوارند و از عذابش می‌ترسند، چراکه عذاب پروردگارت همواره در خور پرهیز است.»(اسراء-57)
9- توجه دادن به مسئولیت فرد در قبال سرنوشت خویش
«نگاه‌شان دارید که آنها مورد بازخواست هستند.»(صافات-24)، «گوش و چشم و دل، همه مسئولند.»(اسراء-36)
10- ترغیب به عمل صالح با طرح شکر خداوند
«و هرکس خواهان آخرت باشد، و نهایت کوشش را برای آن بکند، و مؤمن باشد، آنانند که از تلاش آنها تشکر خواهد شد.»(اسراء-19)
11- تکلیف افراد به قدر توان برای بستن راه بهانه‌تراشی
«خداوند هیچ‌کس را جز به قدر توانایی‌اش تکلیف نمی‌کند.»(بقره-286)
12- آسان‌گیری و سهولت در تکالیف
«خدا برای شما آسانی می‌خواهد، و برای شما دشواری نمی‌خواهد».(بقره-185)
13- برانگیختن احساسات و عواطف انسانی
«و باید عفو کنند و گذشت نمایند، مگر دوست ندارید که خدا بر شما ببخشاید.(نور-22)
14- تشویق و تحسین و ایجاد انگیزه
«و یاری مؤمنان برما فرض است. (روم- 47)
15- نکوهش و توبیخ با هدف تحذیر
«اُفّ بر شما و بر آنچه غیر از خدا می‌پرستید. مگر نمی‌اندیشید؟» (انبیاء- 67)
16- ارجاع سود و زیان کارها به شخص عامل
«آنچه از خوبی به دست آورده به سود او، و آنچه (از بدی) به دست آورده به زیان اوست» (بقره- 276)
17- ترغیب به خود حسابرسی
و هرکس باید بنگرد که برای فردا (ی خود) از پیش چه فرستاده است، و از خدا بترسید. در حقیقت خدا به آنچه می‌کنید آگاه است. (حشر- 18)
18- ترغیب به اندیشه با بیان دلیل احکام
«وای خردمندان، شما را در قصاص زندگانی هست، باشد که به تقوا گرایید» (بقره- 179)
19- بشارت به فرجام نیک
«و کسانی را که ایمان آورده‌اند، و کارهای شایسته انجام داده‌اند، مژده ده که ایشان را باغ‌هایی خواهد بود که از زیر (درختان) آنها جوی‌ها روان است» (بقره- 25)
(ادامه دارد)