هیئت‌های مذهبی درمانگاه آسیب‌های روان‌شناختی پس از بحران
تجربه حملات نظامی، به‌ویژه هنگامی که در خانه و سرزمین خود با آن مواجه می‌شویم، نه‌تنها تهدیدی برای امنیت فیزیکی، بلکه ضربه‌ای سنگین بر سلامت روان جمعی نیز به‌شمار می‌آید. در چنین شرایطی، جامعه برای بازیابی آرامش و ترمیم زخم‌های روحی، بیش از هر زمان نیازمند پناهگاه‌های معنوی و اجتماعی است.
هیئت‌های مذهبی، با پشتوانه‌ای عمیق از باورها، مناسک و مشارکت جمعی، می‌توانند به عنوان یکی از مؤثرترین ظرفیت‌ها در کاهش اضطراب عمومی و بازسازی روانی جامعه عمل کنند. در این گزارش، دکتر هدی مرادی، روان‌شناس و روان‌درمانگر، به بررسی نقش هیئت‌های مذهبی در کاهش اضطراب پس از حمله مستقیم رژیم صهیونیستی به ایران پرداخته است.
اثرات روانی جنگ و نیاز به ترمیم روان جمعی
دکتر هدی مرادی با تأکید بر نقش اطمینان‌بخش همدلی و اتحاد ملی مردم ایران در برابر تجاوز دشمن، یکی از پیامدهای مهم جنگ ۱۲روزه را «استرس پس از جنگ» می‌داند. او می‌گوید: «جنگ، یکی از سخت‌ترین بحران‌ها و تروماهای انسانی است که می‌تواند در افراد جامعه، به‌ویژه کودکان، ترس، غم و اضطراب ایجاد کند و وضعیت روانی بسیاری را از تعادل خارج سازد.»
این روان‌شناس با اشاره به نتایج پژوهش‌های خود درباره آثار روانی آیین‌های محرم اظهار داشت: «در یکی از پژوهش‌هایم، خلق‌وخو و حال روانی همه شرکت‌کنندگان، چه آنان که پیش‌تر افسرده بودند و چه آنان که افسردگی نداشتند، پس از حضور در مراسم عزاداری دهه اول محرم، بهبود یافته بود.»
چگونه مراسم عزاداری روان انسان را التیام می‌بخشد؟
مرادی تأثیر مناسک عزاداری را در سه دسته کلی خلاصه می‌کند و معتقد است این مناسک در ابعاد مختلف روان انسان اثر‌گذارند. به گفته او، جنبه شناختی این تأثیر مربوط به بازسازی معنا و هدف زندگی است. در جریان شرکت در عزاداری، فرد نگرش‌های نگران‌کننده‌اش را اصلاح می‌کند و باورهای معنوی مانند شجاعت، مثبت‌اندیشی و رضایت از تقدیر الهی در او تقویت می‌شود.
او در ادامه به جنبه هیجانی اشاره می‌کند و می‌گوید: «تخلیه احساسات، همدلی با دیگران، کاهش حس تنهائی و اشتراک در تجربه‌های دردناک از جمله عواملی هستند که در این فضا شکل می‌گیرند و نقش مؤثری در کاهش اضطراب و بهبود حال عمومی افراد دارند.»
مرادی همچنین جنبه رفتاری را نیز در این فرآیند مهم می‌داند و توضیح می‌دهد: «افراد با حضور در هیئت‌ها، شرکت در برنامه‌های دینی و مذهبی و مشارکت در کارهای عام‌المنفعه، وارد نوعی «فعال‌سازی رفتاری» می‌شوند که حتی ممکن است خودشان متوجه آن نباشند، اما همین مشارکت ناخودآگاه، مسیر بهبود روانی را برایشان هموار می‌کند.»
مرادی با تأکید بر اهمیت اعتباربخشی به هیجانات می‌گوید: «وقتی انسان هیجانات شدیدی را تجربه می‌کند، نباید آنها را انکار کند. اگر می‌ترسد، باید بگوید: می‌ترسم، نه اینکه انکارش کند. اگر غمگین است، باید آن غم را بپذیرد.»
او توصیه می‌کند فضائی امن برای ابراز احساسات فراهم شود: «حضور در هیئت، شنیدن روضه، برگزاری روضه‌های خانگی یا زیارت عتبات مقدسه، همه می‌توانند به تخلیه هیجانی افراد کمک کنند.»
مرادی در ادامه به اثر تربیتی و معنوی هیئت‌ها اشاره می‌کند: «آموزش و مرور سیره و اخلاق حسینی در منابر، نوحه‌خوانی‌ها و روضه‌ها، نقش مهمی در تقویت بنیان معنوی و بهبود روان جامعه دارد.»
آیا موکب‌های مشاوره در کنار هیئت‌ها مفیدند؟
در پاسخ به این پرسش، مرادی با تأکید بر ضرورت خدمات تخصصی روانی در شرایط بحرانی می‌گوید: «بله مفید است و دریافت خدمات حرفه‌ای از متخصصان امر، می‌توانند کمک‌کننده باشد. قاعدتاً همکارانی که در این مواکب مشاوره می‌دهند می‌دانند که بیشتر کارکرد راهنمایی یا سیستم ارجاع دارند و «روان درمانی» آن‌‌هم پس از استرس حادی مثل جنگ در یک جلسه تمام نمی‌شود.»
این روان‌درمانگر توصیه می‌کند افراد فقط شنونده نباشند بلکه در هیئت‌ها نقش فعال ایفا کنند: «چه در روضه‌های خانگی، چه در هیئت‌های محلی یا بزرگ، خادم باشند، دعا بخوانند، یا در کارهای اجرائی و خدماتی مشارکت کنند. این حس تعلق، خود یک عامل بهبود روانی است.»
هیئت فی‌نفسه مفید است، حتی بدون خدمات روانی
در پایان، مرادی توصیه‌ای مهم برای مدیران هیئت‌ها دارد: «هیئت‌ها ذاتاً ظرفیت روانی و اجتماعی دارند. هرچند خدمات روانی و مشاوره خوب است، اما نباید تصور کرد که فقط با اضافه کردن این خدمات، هیئت مفید می‌شود. حتی بسیاری از روان‌درمانگران به مراجعان خود پیشنهاد می‌دهند در کنار درمان، در فعالیت‌های اجتماعی مانند حضور در خیریه یا هیئت شرکت کنند، چرا‌که این تعاملات اثرات مثبتی بر سلامت روان دارد.»