آراستگی و تفاوت آن با تجمل‌گرایی(2)(پرسش و پاسخ)
پرسش:
از منظر آموزههای وحیانی اسلام آراستگی مؤمن یک ارزش به حساب آمده و از طرفی تجمل‌گرایی به عنوان یک ضدارزش برای مؤمنان مطرح شده و ترفند شیطان هم برای گمراهی بندگان، زینت دادن اعمال آنها می‌باشد، تفاوت میان این گزاره‌ها چیست و چگونه می‌توان مرزبندی این وجوه متعارض را تمییز داد؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سؤال به موضوعاتی همچون: مفهوم آراستگی، جایگاه و اهمیت آراستگی، حقیقت زیبایی، گستره آراستگی و انواع آراستگی پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
۱- آراستگی ظاهری
در خصوص آراستگی ظاهری می‌توان نتیجه گرفت که آراستگی ظاهری در بهداشت روانی فرد و جامعه مؤثر است و می‌تواند شادابی و نشاط را برای جامعه به ارمغان آورد و غم و پریشانی را از افراد جامعه دور سازد. آراستگی ظاهری شامل افراد و مکان‌ها نیز می‌شود. بر این اساس ائمه‌اطهار(ع) به آراستگی خانه، همسر و فرزند خود توجه خاصی مبذول می‌داشتند. نکته قابل توجه دیگر اینکه درباره حفظ آراستگی ظاهری در بعضی موارد تأکید بیشتری شده است. برای نمونه آراستگی ظاهری یک اصل مهم در روابط زناشویی مرد و زن به‌شمار می‌رود. به همین دلیل به زن سفارش شده است که از زینت‌های مناسب برای آراستن خود بهره گیرد و در این امر کوتاهی نکند.
2- آراستگی باطنی
آراستگی ظاهری یک ادب انسانی اسلامی است، ولی در کنار این اصل، هر مسلمانی وظیفه دارد به آراستگی باطنی نیز توجه کند. خردمندی، پاکی درون، صبر، رضا، خشوع، بخشندگی، دادگری و... زینت‌های روح و روان آدمی هستند، و اگر انسانی خود را به این اوصاف بیاراید، با ستایش خدا روبه‌رو می‌شود. امام علی(ع) در باره این زینت‌های درونی فرموده است: «زیور دین خرد است. زیور ایمان پاکی درونی و نیک‌رفتاری برون است. زیور دین، صبر و رضا (به قضای الهی) است. زیور همنشینی تحمل و بردباری است. زیور عبادت، خشوع است. زیور ریاست، بخشندگی است، زیور دانش بردباری است. زیور خصلت‌ها، رعایت عهد و پیمان‌ها است. زیور شهریاری دادگری است. زیور حکمت، زهد و دل برکندن از دنیا است. (میزان‌الحکمه، ج 5، ص 2301)
آراستگی در آیات
1- ما آسمان این دنیا را به زیور اختران آراستیم(صافات- 6)
2- «ما آنچه را که روی زمین است، زیوری برای آن قرار دادیم.»(کهف- 7)
3- «مال و فرزندان، زیور زندگی دنیایند.»(کهف- 46)
4- «خدا ایمان را برای شما دوست‌داشتنی گردانید، و آن را در دل‌های شما بیاراست.»(حجرات- 7)
آراستگی در روایات
1- امام صادق(ع): کونوا لنا زیناً و لاتکونوا علینا شیناً» برای ما مایه زینت (در ظاهر و باطن) باشید نه اینکه مایه ننگ و زشتی!(بحار‌الانوار، ج 65، ص 151)
2- امام علی(ع): «ما تزین متزین بمثل طاعهًْ‌الله» هیچ آراسته‌ای به زیوری مانند طاعت خدا، آراسته نشده است.(فروع کافی،ج 6، ص 2302، ح 8023)
3- پیامبر اکرم(ص): «انّ الله یحبّ اذا خرج عبده المؤمن الی اخیه، ان یتهیأله و ان یتجملّ» خداوند دوست دارد که هرگاه بنده مؤمنش نزد برادر خود می‌رود، ظاهر خود را برای رفتن نزد او آماده و آراسته گرداند.(میزان‌الحکمه، ج 5، ص 2298، ح 7997)
تفاوت آراستگی با تجمل‌گرایی
آراستگی به معنای نظم و مرتب بودن و تمیز بودن است، در حالی که تجمل‌گرایی به معنای گرایش به زیبایی و تجملات مادی بیش از حد اعتدال و غیرضروری است که انسان‌های تجمل‌گرا با نمایش آن به تفاخر و برتری خود نسبت به دیگران می‌پردازند. بنابراین آراستگی در آموزههای وحیانی اسلام در حد اعتدال ارزش و تجمل‌گرایی بی‌حد و حصر ضد ارزش به حساب می‌آید. تجمل‌گراها برای زینت‌ها و زرق و برق‌های دنیا ارزش و اعتبار ذاتی قائلند به گونه‌ای که حتی فکر می‌کنند اموالشان همیشه جاودان است و آنان را حفظ می‌کند. «یحسب ان ماله اخلده» (همزه- 3) از این رو استفاده از زینت‌ها و زیبایی‌های این دنیا اگر در حد اعتدال و با نگاه نعمت‌های الهی باشد برای انسان‌های مؤمن ارزش به حساب می‌آید و همواره در دعاهای خود از خدا می‌خواهند حسنات دنیا و آخرت را به آنها عطا فرماید: «ربنا اتنا فی‌الدنیا حسنه و فی‌الاخره حسنه»
منع تجمل‌گرایی در قرآن
در قرآن کریم کلمه‌ای که از نظر ظاهری به تجمل‌گرایی نزدیک است، واژه «ترف» است که در چندین مورد به عنوان ضد ارزش آمده است؛ در سوره هود آیه 116 می‌فرماید: و آنان‌که ستم می‌کردند، از تنعم و کامجویی پیروی کردند و گناهکار بودند. و در آیه دیگری در مورد گناهکاران می‌فرماید: آنها پیش از این(در عالم دنیا) مغرور و سرمست بودند(واقعه- 45) بنابراین دلباختگی و سرسپردگی به امور دنیا و تجملات آن محکوم و ضد ارزش است. ورود در بازار رقابت تجمل‌گرایی، گناهانی همچون غرور، حسد، کینه‌توزی، شهوت‌پرستی و بی‌عفتی و... را به دنبال خواهد داشت. زینت دادن شیطان هم در اعمال و کردار ما در این راستا قابل توجیه است که تجمل‌گرایی ضد ارزش را برای طرفداران آن ارزش جلوه می‌دهد و آنها رابا اشباع کاذب و رضایتمندی متوهمانه و بی‌اساس همراه می‌سازد. «زین لهم‌الشیطان اعمالهم» و (یاد کنید) هنگامی را که شیطان اعمالشان را در نظرشان آراست.(انفال- 48)