قرآن، کتاب هدایت متقین یا همه مردم (پرسش و پاسخ)

 

 

پرسش:

خداوند در قرآن کریم از یک طرف می‌فرماید: این کتاب هدایت برای متقین است، اما از سوی دیگر می‌فرماید: این کتاب هدایت برای همه مردم است. آیا این دو نوع موضع سخن موهم تعارض در آیات قرآن نیست؟

پاسخ:

لزوم پذیرش هدایت اولیه

خدای متعال از یک طرف در قرآن کریم در سوره بقره آیه دوم می‌فرماید: «ذلک الکتاب، لا ریب فیه، هدی للمتقین» این کتاب الهی هیچ شک و تردیدی در آن نیست و مایه هدایت پرهیزکاران است. اما از سوی دیگر هدایت این کتاب آسمانی را مخصوص عموم مردم معرفی می‌فرماید: «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس» ماه رمضان ماهی است که در آن قرآن برای راهنمایی و هدایت عموم مردم فرستاده شده است.(بقره- 185) ظاهر این دو موضع آیات موهم این شبهه گردیده که آنها با یکدیگر در تعارضند در حالی که حقیقت امر همین است که قرآن کریم برای همه انسان‌های روی این کره زمین نازل گردیده تا موجبات هدایت و سعادت دنیا و آخرت آنها را تامین کند. اما انسان‌هایی که مختار و انتخابگر هستند، باید مرحله‌ای از تقوا که همان مرحله تسلیم در برابر حق و پذیرش اموری که مطابق و هماهنگ با منطق، عقل و فطرت بشری است را داشته باشند، یعنی در واقع در درون خودشان راه عقل و منطق و فطرت و حقیقت‌جویی و کمال‌یابی را در تقابل با هوا و هوس و استفاده هدف‌گونه از لذائذ دنیوی به هر قیمتی انتخاب کرده باشند تا کتاب الهی قرآن مورد پذیرش آنان قرار گیرد. بنابراین عموم انسان‌ها قبل از مواجهه با قرآن به دو گروه تقسیم می‌شوند: 1- گروهی که در جست‌وجوی حقیقتند و خواهان رسیدن به کمالات انسانی خود می‌باشند و این مقدار از تقوا در دل آنها وجود دارد که هر جا حق و حقیقت را ببینند پذیرای آن می‌شوند 2- و گروهی دیگر افراد لجوج و متعصب و هواپرستی هستند که نه تنها در جست‌وجوی حق و حقیقت و کمالی نیستند، بلکه هر کجا آن را بیابند برای مقابله و نابودی آن تلاش می‌کنند، به تعبیر قرآن کریم معبود و خدای این گروه هوای نفسشان است «افرایت من اتخذ الهه هواه» پس آیا دیدی کسی را که خدای خود را هوای نفس خویش گرفت.(جاثیه- 23)

بنابراین قرآن و هر کتاب آسمانی دیگر تنها به حال گروه حقیقت‌جو و طالب هدایت مفید خواهد بود، نه گروهی که برای تحقق هوای نفس خود با هرگونه جلوه‌ای از حق و حقیقت و کمالات انسانی از موضع تقابل و جنگ و ستیز برمی‌آیند تا آنها را به عنوان مانع رسیدن به خواسته‌ها و آمال نفسانی خودشان از بین ببرند. طبیعی است که قرآن کریم هدایتگر این افراد هواپرست هرگز نخواهد بود. در عالم طبیعت و دنیای مادی هم این سنت الهی وجود دارد که در زمین‌های شوره‌زار و نامناسب بذری نمی‌ روید، اما در خاک‌های حاصلخیز و مناسب برای کاشت بذر، گیاهان به سرعت می‌رویند و رشد می‌کنند. امام هادی(ع) هم می‌فرماید: «الحکمه لاتنجع فی‌الطباع الفاسده» حکمت در طبع و زمینه‌های درونی فاسد تاثیر نمی‌گذارد(بحارالانوار، ج 75، ص 37) لذا هدایتگری قرآن کریم فقط برای متقین جواب می‌دهد.

خسارت روزافزون برای مخالفین قرآن

این دسته افراد معاند و لجوج و اسیر هواهای نفسانی خود، وقتی با دلی بیمار با قرآن مواجه می‌شوند، قرآن نه تنها برای آنها هیچ هدایتگری ندارد، بلکه به خسارت‌های وارده بر آنها می‌افزاید و آنها را در گرداب باطل و ظلمانی خود غرق می‌گرداند. قرآن کریم می‌فرماید: «ما قرآن را نازل می‌کنیم که مایه شفا و رحمت برای مؤمنان است و ستمگران را جز خسران و زیان چیزی نمی‌افزاید.» (اسراء- 82)

مراتب هدایت

هدایت انسان‌ها درجات و مراتبی دارد. هنگامی که درجات نخستین آن به وسیله انسان پیموده شد، یعنی انسان با اراده و اختیار خویش، راه هدایت(تقوی) را برگزید و در این مسیر سعی و تلاش خود را به کار گرفت، خداوند هم دست او را می‌گیرد و به درجات عالی‌تر می‌رساند. همچون درخت باروری که هر روز مرحله تازه‌ای از رشد و تکامل را می‌پیماید. این هدایت‌یافتگان نیز در پرتو ایمان و عمل صالح هر روز به مراحل بالاتری گام می‌نهند و هدایتی فوق هدایت قبلی نصیبشان می‌گردد. همان‌گونه که خدای متعال در داستان اصحاب کهف افزایش مراتب هدایت و ایمان آنها را به صراحت بیان می‌فرماید. «ما داستان اصحاب کهف را با جزئیات بیشتر و همان‌طور که اتفاق افتاده بود برایت تعریف می‌کنیم. آنان جوانمردانی بودند که به خدا ایمان آوردند و ما هم به طور ویژه بر هدایت آنان افزودیم.» (کهف- 13)

بنابراین قرآن کتاب هدایت برای همه کسانی است که بخواهند و اراده کنند راه تقوا را انتخاب کنند.«هدی للمتقین» در این میان آنان که قلب‌های آماده‌تری دارند و تلاش جدی‌تری را در این راه متحمل می‌شوند. مسلما از هدایت بیشتری برخوردار می‌گردند. «الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا» البته کسانی را که در راه ما تلاش می‌کنند، در پیمودن راه‌های کمال و سعادت به آنها کمک می‌کنیم.(عنکبوت- 69) اما آنان که عناد می‌ورزند و لجاجت به خرج می‌دهند و از هوای نفس‌شان تبعیت می‌کنند، به طور طبیعی از هدایت قرآن محروم خواهند شد.