گفت‌وگوی کیهان با «انسیه خزعلی» معاون امور زنان و خانواده دولت سیزدهم
وقتی «شهید رئیسی» درد دل پیرزن روستایی را به مصوبه دولت تبدیل کرد
سرویس اجتماعی- مهدی برازنده:
معاون شهید رئیسی در امور زنان و خانواده دولت سیزدهم روایتی از برخی دستاوردها و رویکرد دولت رئیس‌جمهور شهید در این حوزه ارائه کرد.
در ایام سالگرد شهادت شهید جمهور آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، در گفت‌و‌گو با خانم دکتر «انسیه خزعلی» معاون سابق رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده به بررسی عملکرد و نگاه دولت سیزدهم و شهید رئیسی در حوزه زنان و خانواده پرداخته ایم.
***
* خانم دکتر به عنوان سؤال اول، بفرمایید که رویکرد و نگاه شهید آیت‌الله رئیسی به حوزه زنان و خانواده بر چه اصولی استوار بود و ایشان چگونه با چالش‌های این حوزه مواجه می‌شدند؟
شهید آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی هیچ‌گاه با مسئله زنان برخوردی شعاری یا نمایشی نداشتند. ایشان همواره تأکید می‌کردند که نگاه به زنان و استفاده از ظرفیت‌های آنان نباید صرفاً ویترینی و تشریفاتی باشد، به‌گونه‌ای که تنها برای نمایش و تبلیغات، از حضور زنان سخن گفته شود. همان‌طور که مستحضرید، در دوران تبلیغات انتخاباتی‌شان نیز هیچ‌گاه از شعارهایی که صرفاً با هدف جلب آرای بانوان مطرح می‌شود، استفاده نکردند.
توصیه مؤکد شهید رئیسی به ما نیز این بود که از تخصص‌ها و توانمندی‌های بانوان بهره‌گیری شود، اما این بهره‌گیری نباید صرفاً در حد شعار باقی بماند یا به صورت نمادین انجام شود. بر همین اساس، در جلسه‌ای که با مدیران معاونت امور زنان و خانواده داشتند، به صراحت تأکید کردند که معاونت زنان باید به مثابه یک قرارگاه فرماندهی عمل کند؛ یعنی مأموریت برنامه‌ریزی برای بهبود وضعیت خانواده و ارتقای جایگاه زنان را برعهده گیرد و این برنامه‌ها را به دستگاه‌های مختلف ابلاغ کند.
از نظر ایشان، همه دستگاه‌ها باید نقش قرارگاه‌های عملیاتی را ایفا کنند و در راستای سیاست‌های ابلاغی معاونت زنان گام بردارند. لذا به تمامی دستگاه‌های اجرائی ابلاغ کردند که همکاری و همراهی عملیاتی با معاونت زنان ضروری است و دستور دادند که نشست‌هایی با حضور همه دستگاه‌های اجرائی ذی‌ربط و وزارتخانه‌ها برگزار شود تا وظایف هر نهاد در حوزه زنان و خانواده به طور دقیق و مشخص تعیین گردد.
نگاه جامع شهید رئیسی به مسئله زنان، که مبتنی بر توجه توأمان به مسئولیت‌های فردی، خانوادگی، شغلی و اجتماعی زنان بود، زمینه‌ساز آن شد که بتوانیم در دوره مسئولیت ایشان برخی پیشنهادها را در حوزه اشتغال بانوان پیگیری کنیم. از جمله این موارد می‌توان به طرح‌هایی چون توسعه دورکاری و منع اشتغال شبانه برای مادران دارای فرزند خردسال اشاره کرد، که با حمایت ایشان مطرح و دنبال شد.
*شاخص‌ترین دستاوردهای حوزه زنان و خانواده دولت سیزدهم را چه مواردی می‌دانید؟ همچنین آیا برنامه‌ای بود که پس از تغییر دولت باید ادامه پیدا می‌کرد؟
به لطف پروردگار، اقدامات بسیار متعددی در این مدت کوتاه انجام شد؛ بخشی از این اقدامات به نتیجه رسیده و بخشی دیگر نیازمند تداوم توسط افراد بعدی است تا به ثمر مطلوب برسد.
از جمله برنامه‌هایی که در این مدت دنبال شد، می‌توان به ارتقای جایگاه بانوان در وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی اشاره کرد. همچنین طرح‌هایی برای حمایت از همسران و ارائه مشاوره در پنج سال ابتدائی زندگی مشترک با هدف تحکیم بنیان خانواده در دستور‌کار قرار گرفت. برای زنان سرپرست خانوار نیز برنامه‌هایی پیش‌بینی شد؛ از جمله راه‌اندازی پنجره واحد زنان سرپرست خانوار با هدف ایجاد پایگاه اطلاعاتی جامع و یکپارچه، به منظور اعمال حمایت‌های عادلانه و مؤثر از این قشر. یکی دیگر از اقدامات مهم، صندوق ضمانت زنان سرپرست خانوار بود که فعالیت خود را آغاز کرد و در هر ۳۱ استان کشور سهمیه اختصاص یافت تا خانواده‌ها از طریق این صندوق، با تضمین دولت، بتوانند مشکلات مرتبط با ضمانت را برطرف کنند.
درباره متولدان دهه شصت نیز توافقاتی انجام شد تا این گروه بتوانند از تسهیلات مختلفی بهره‌مند شوند؛ تسهیلاتی از قبیل جهیزیه، ازدواج و اشتغال. این تسهیلات به‌ویژه برای جمعیت روستایی اهمیت زیادی دارد، چرا‌که در بسیاری از روستاها به دلیل مهاجرت مردان به شهرها، تعداد دختران مجرد بیشتر از مردان است. هدف از این تسهیلات، تسهیل ازدواج و ایجاد مهاجرت معکوس به روستاها بود. برخی از این برنامه‌ها اجرائی شده‌اند، اما ادامه آن‌ها الزامی است، زیرا در صورت توقف، ممکن است با بسته‌شدن پنجره‌های جمعیتی، با بحران‌هایی چون کاهش نرخ ازدواج، افزایش تجرد قطعی، و ورود زودهنگام به میانسالی در میان متولدین دهه شصت مواجه شویم.
در حوزه‌های فرهنگی نیز طرح‌هایی با عنوان زندگی و بالندگی که به زیست عفیفانه دانش‌آموزان می‌پرداخت پیگیری شد که در این زمینه با همکاری آستان قدس رضوی، مربیان آموزش‌و‌پرورش دوره‌های آموزشی دیدند تا این آموزش‌ها به والدین منتقل شود. همچنین برنامه‌هایی در زمینه «خانواده و فرهنگ عامه» در دستور‌کار قرار گرفت.
همان‌گونه که پیش‌تر بیان شد، برخی از این برنامه‌ها به ثمر نشسته و در حال اجراست؛ مانند صندوق ضمانت، پنجره واحد، ساختارها و ارتقاء ساختاری. با این حال، برخی دیگر از برنامه‌ها همچنان نیاز به حمایت و پشتیبانی دارند تا بتوانند به مرحله نهائی اجرا و اثربخشی مطلوب برسند؛ از جمله برنامه‌هایی نظیر طرح ویژه نوهمسران، مشاوره و طرح زندگی و بالندگی.
* عدالت اجتماعی و رفع محرومیت، جزو مهم‌ترین ویژگی‌ها و تأکیدات شهید رئیسی بود؛ چقدر در حوزه زنان به این موضوع توجه شد؟
یکی از اقدامات برجسته‌ای که در این دولت صورت گرفت، برگزاری سفرهای استانی همراه با توجه ویژه به مسائل و نیازهای زنان و همچنین آسیب‌هایی بود که متوجه جامعه بانوان است. برای نخستین‌بار در میان دولت‌های گذشته، ردیفی خاص برای این موضوع باز شد و بودجه‌ای مستقل و مشخص برای زنان تصویب شد؛ بودجه‌ای که به طور ویژه به آسیب‌های اجتماعی مرتبط با زنان، زنان سرپرست خانوار و محرومیت‌زدایی در بخش‌هایی که بانوان کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند، اختصاص یافت.
بخشی از این اعتبارات به تسهیلات ویژه زنان، بازارچه‌های مخصوص زنان سرپرست خانوار و پارک‌های ویژه بانوان در شهرهایی که از امکانات لازم برخوردار نبودند تخصیص داده شد. همچنین اعتبارات قابل‌توجهی برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی نظیر اعتیاد و حمایت از خانواده‌های بدسرپرست پیش‌بینی شد. افزون بر آن، بودجه‌هایی نیز به سازمان بهزیستی و شیرخوارگاه‌ها اختصاص یافت تا بتوانند به صورت خاص مسائل مربوط به خانواده‌ها را مورد توجه و رسیدگی قرار دهند. این اقدامات کمک شایانی به فرآیند آسیب‌زدایی اجتماعی و کاهش محرومیت‌ها داشت.
در عین حال، رئیس‌جمهور محترم همواره بر توانمندسازی زنان در تمامی عرصه‌ها تأکید داشتند و خوشبختانه در بخش‌های بهداشتی و مهارتی نیز گام‌های مؤثر و بزرگی در این دولت برداشته شد. بسیاری از دبیرستان‌ها در سراسر کشور تجهیز شدند و به طور خاص در یکی از مصوبات استانی، مقرر شد که هنرستان‌ها و برخی از دبیرستان‌ها به دستگاه‌ها و امکانات هنرآموزی و مهارت‌آموزی مجهز شوند، تا بتوانند مسیر آینده شغلی دختران را به نحوی مطلوب و حمایتی هموار سازند.
* چه خاطره ویژه‌ای از دوران همکاری با شهید رئیسی در ذهنتان دارید؟
خاطرات زیادی از ایشان در ذهنم باقی مانده، اما به مناسبت موضوع محرومیت‌زدایی که به آن اشاره کردید، خاطره‌ای به‌خصوص در ذهنم تداعی شد. در یکی از سفرهای استانی که به یکی از روستاهای بسیار دورافتاده رفته بودیم، پیرزنی نزد من آمد و گفت: «وضعیت ما چنین است که من و همسرم– که او نیز پیرمردی ازکارافتاده است– با داشتن تنها یک رأس گوساله، زندگی‌مان را می‌گذرانیم. اما اکنون با شرایطی که پیش آمده و با هزینه‌هایی که نهاده‌ها به ما تحمیل می‌کنند، حتی به فکر فروش همان یک گوساله افتاده‌ایم و واقعاً نمی‌دانیم چگونه باید زندگی‌مان را اداره کنیم.»
پس از پایان سفر، هنگام بازگشت در هواپیما، این موضوع را با رئیس‌جمهور در میان گذاشتم و گفتم: «این وضعیتِ پیش‌آمده برای مردم محروم، صرفاً مسئله دامداری و تولید نیست؛ بلکه خانواده‌هایی هستند که با یک یا دو رأس دام زندگی‌شان را اداره می‌کنند و امروز در چنین شرایط دشواری قرار گرفته‌اند.»
ایشان از شنیدن این موضوع بسیار ناراحت شدند و فوراً گفتند: «حتماً این مسئله را در اولین جلسه هیئت دولت مطرح کن.» بنده نیز دقیقاً طبق فرمایش ایشان، این موضوع را در نخستین جلسه دولت مطرح کردم. همان‌جا تصمیم گرفته شد که حمایت‌هایی مشخص در حوزه نهاده‌های دامی برای اقشار محروم در‌نظر گرفته شود و این مسئله به تصویب رسید. این رویکرد و سبک مدیریتی ایشان بود؛ پیگیری جدی مسائل تا حصول نتیجه و تبدیل دغدغه‌های مردمی به مصوبه و اقدام اجرائی.
* رهبر انقلاب فرمودند «دلم برای رئیسی سوخت، چون کسانی امروز از عملکرد و توانایی او سخن می‌گویند که در زمان حیاتش حاضر نبودند یک کلمه از اینها را بیان کنند»، نظر شما درباره این فرمایش رهبری چیست؟
بی‌تردید، فرمایش رهبر معظم انقلاب درباره مظلومیت شهید آیت‌الله رئیسی بسیار دقیق، به‌جا و روشنگرانه بود. واقعاً شهید رئیسی به‌شدت مظلوم بود؛ نه‌تنها بسیاری از خدمات و اقدامات شایسته ایشان بازگو نمی‌شد، بلکه متأسفانه بسیاری از اقدامات مثبت ایشان وارونه جلوه داده می‌شد و اتهامات ناروا و ناصحیحی به ایشان نسبت داده می‌شد، در حالی که ایشان از این‌گونه مسائل کاملاً مبرا بودند.
یکی از نخستین اقدامات شهید رئیسی در آغاز دوران مسئولیت، صدور دستور توقف اجرای سند 2030 بود که در دولت دوازدهم ابلاغ و اجرای آن آغاز شده بود. ایشان صراحتاً اعلام کردند که هیچ‌کس حق ندارد اجرای چنین سندی را– چه در مدارس و چه در سایر بخش‌ها– ادامه دهد.
با این حال، با کمال تأسف، برخی از اقدامات مثبت و کاملاً مستقل از سند ۲۰۳۰ و هرگونه ارتباط با آن، به طرز غیرمنصفانه‌ای به این سند یا موارد مشابه نسبت داده می‌شد؛ در حالی که آن اقدامات، جزو اعمال نیک و صالح ایشان به‌شمار می‌رفت. نه‌تنها این خدمات و اقدامات ارزنده اعلام نمی‌شد، بلکه تلاش‌هایی هدفمند برای تخریب، تحریف و بی‌اثر جلوه دادن آن‌ها صورت می‌گرفت و حتی نسبت‌های ناروا و نادرستی به آن‌ها داده می‌شد. حقیقتاً این رفتارهای ناعادلانه، حتی پس از شهادت ایشان، نشان از مظلومیت شهید رئیسی دارد و واقعاً دل انسان برای ایشان می‌سوزد.
* تشییع میلیونی شهید رئیسی را چگونه توصیف و تحلیل می‌فرمایید؟
مردم همواره افراد مخلص و صادق خود را گرامی می‌دارند و به سرمایه‌های ارزشمندشان علاقه‌مند هستند، هرچند که گاهی برخی رسانه‌ها و فضای نامناسب موجود، مسائل را به‌گونه‌ای متفاوت و غیرواقعی جلوه داده و با تخریب شخصیت‌ها، چهره آن‌ها را مخدوش می‌سازند. اما در زمان‌های مناسب، مردم به میدان آمده و قدردانی واقعی خود را ابراز می‌کنند. اکنون نیز، چه در ایام تشییع و چه پس از آن، در مجامع مختلف شاهد هستیم که مردم ابراز تأسف می‌نمایند که چرا به‌قدر کافی قدرشناسی نکرده‌اند و نتوانسته‌اند حمایت لازم را به عمل آورند و از دست دادن این نعمت بزرگ را به‌شدت احساس می‌کنند.
* در مورد شهید امیرعبدالهیان هم اگر خاطره و نکته خاصی دارید، لطفاً بفرمایید.
شهید امیرعبداللهیان نیز واقعاً نمونه‌ای بی‌بدیل در عرصه دیپلماسی بودند که توانستند پیوندی محکم بین دیپلماسی و میدان عمل ایجاد کنند. این ارتباط مستقیم و مؤثر میان دیپلماسی و میدان، زمینه‌ساز موفقیت‌های چشمگیر ایشان در حوزه سیاست خارجی گردید و باعث بهبود روابط ایران با بسیاری از کشورها شد. ایشان به طور ویژه بر پیگیری مسائل اقتصادی و فعال‌سازی دیپلماسی اقتصادی تمرکز داشتند تا بتوانند رابطه‌ای مستحکم‌تر میان ایران و سایر کشورها، به‌خصوص کشورهای همسایه، برقرار کنند.
یکی از دستاوردهای مهم شهید امیرعبداللهیان که برای اولین‌بار در دولت آقای رئیسی رقم خورد، وارد کردن موضوع خانواده و زنان به بحث دیپلماسی اقتصادی بود. برای نخستین‌بار، در دوازده کمیسیون مشترک، معاونت زنان و خانواده نیز شرکت داده شد تا بانوان کارآفرین و فعال در حوزه صنایع دستی بتوانند نقش پیشرو ایفا کرده و در زمینه صادرات، تولیدات بومی کشور به عنوان محور اصلی مدنظر قرار گیرد. این اقدام ضمن تقویت صادرات، به انتقال فرهنگ ملی ما از طریق محصولات صنایع دستی نیز کمک شایانی نمود.
ایشان نسبت به مسائل زنان و خانواده بسیار حساس و متعهد بودند و اعتقاد راسخ داشتند که از طریق دیپلماسی عمومی و فرهنگی باید توانمندی‌های زنان معرفی و برجسته گردد. خاطرم است در یکی از برنامه‌های علمی و نمایشگاهی که قرار بود در یکی از کشورهای خارجی برگزار شود، ایشان پیشنهاد دادند مسئولیت این برنامه به یک خانم سپرده شود و حتی شخصی را معرفی کردند. این موضوع مورد توجه رئیس‌جمهور نیز قرار گرفت که پرسید چرا این اصرار وجود دارد و پاسخ داده شد که معرفی بانوان در این عرصه‌ها، بسیاری از تبلیغات و شیطنت‌های رسانه‌ای را خنثی می‌کند. بنابراین ایشان تأکید ویژه‌ای بر این مسئله داشتند، خصوصاً در زمینه دیپلماسی و مذاکرات بین‌المللی.
همچنین، در حوزه سازمان ملل، شهید امیرعبداللهیان پیگیر بودند که ایران حضوری قدرتمند و فعال داشته باشد و خودشان به طور مستقیم امور مرتبط با کمیسیون مقام زن را دنبال می‌کردند تا جایگاه کشور در این عرصه تقویت شود.
*اگر نکته پایانی دارید، بفرمایید.
فقط اشاره کنم که آخرین امضای رئیس‌جمهور شهیدمان مربوط به امور زنان بود. در روز سی‌ام اردیبهشت، پیش از عزیمت به سفر، ایشان مصوبه‌ای را که ما پیشنهاد داده بودیم، امضا کردند؛ مصوبه‌ای که بر‌اساس آن، مصوبات ستاد ملی زن و خانواده بدون نیاز به طی مراحل طولانی کمیسیونی، مستقیماً توسط رئیس‌جمهور ابلاغ شود. این اقدام گام بسیار بزرگی برای زنان کشور بود و خوشبختانه به ثمر نشست و هم‌اکنون ابلاغ شده است. امیدواریم نیت خیر و تلاش‌های ارزشمند ایشان در راستای ارتقای جایگاه زنان و تعهد به خانواده در سطح بین‌الملل، استمرار یابد.
سندهای مربوط به این پیشنهاد توسط معاونت زنان آماده و تدوین شده است و شامل سند پشتیبان، چارچوب نهادی و شرح وظایف نهادها، دستگاه‌های اجرائی و گروه‌های مردمی می‌باشد. چنانچه این مسیر ادامه یابد و با رایزنی‌های بین‌المللی، کشورهای همسو و هماهنگ نیز وارد عمل شوند، بی‌شک گامی بزرگ در جهت حفظ خانواده، جلوگیری از فروپاشی آن و مقابله با ترویج خانواده‌های غیرطبیعی برداشته خواهد شد. امیدواریم آثار و برکات این شهید عزیز با اهتمام ملت شریف و همت مسئولان که عهده‌دار این مسئولیت هستند، به نتایج مطلوب و ماندگاری منتهی گردد.