آینده احتمالی سهمیه‌های کنکور از کاهش و ساماندهی تا بازنگری حدنصاب
کنکور سراسری هر‌ساله با مسائل متعددی غیر از تست زدن داوطلبان مواجه است. تغییرات پی‌در‌پی قوانین و مقررات مربوطه، اضافه و کم شدن شرایط در ثبت‌نام و انتخاب رشته، کاهش و افزایش ظرفیت‌های پذیرش دانشجو و تنوع سهمیه‌های متعدد از مسائلی هستند که هر‌ساله داوطلبان با آن مواجه هستند.
در سال‌های اخیر موضوع سهمیه‌های متعدد در کنکور سراسری و پذیرش دانشجو از این طریق به یکی از موارد بحث داوطلبان و خانواده‌های آنها بدل شده است تا جایی که در حاشیه برگزاری نوبت کنکور سراسری ۱۴۰۴ خانواده‌های داوطلبان خواستار پیگیری وزیر علوم در این‌باره شدند و تأکید کردند که سهمیه‌های متعدد عدالت آموزشی را خدشه‌دار می‌کند.
اما مسئولان معتقد هستند ادراک و تصوری که از سهمیه وجود دارد خیلی بیش از واقعیت است و سهمیه‌های کنکور تنها سهمیه ایثارگری نیست بلکه انواع مختلف سهمیه به مناسبت‌های مختلفی که در کشور رخ داده، ایجاد شده است.
با این همه به گفته مسئولان آموزش عالی، رئیس‌جمهور و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی درخصوص اصلاح سهمیه‌های کنکور و دانشگاه‌ها به وزارت بهداشت و علوم دستور داده است و اصلاح سهمیه‌های ورودی دانشگاه‌ها یکی از طرح‌های مشترک دو وزارتخانه علوم و بهداشت تعیین شده و از ماه‌های گذشته در دست بررسی این وزارتخانه است.
در حال حاضر در کنکور سراسری سهمیه‌های مختلف شامل «سهمیه مناطق»، «سهمیه رزمندگان، ایثارگران و خانواده شهدا»، «سهمیه مناطق محروم»، «سهمیه داوطلبان آزمون سراسری در مناطق درگیر بلایای طبیعی (سیل، زلزله و...)»، «سهمیه داوطلبان شهرستان‌های جنوب استان کرمان (جیرفت، عنبرآباد، کهنوج، رودبار جنوب، قلعه گنج و منوجان) و شهرستان بشاگرد در استان هرمزگان»، «سهمیه داوطلبان شهرستان ابوموسی در استان هرمزگان» و «سهمیه بهیاری» می‌شود.
تعدد سهمیه‌ها و میزان حدنصاب‌های پذیرش نشان می‌دهد که این ساماندهی باید در تنوع آن صورت گیرد. در همین زمینه ابوالفضل واحدی معاون آموزشی وزارت علوم تأکید کرد: سهمیه‌های کنکور بسیار متنوع و با تعداد زیاد بود. طرح‌های مطالعاتی انجام شده و براساس تکلیف قانونی که به وزارت علوم داده شده بود و با هماهنگی وزارت بهداشت پیشنهاد مربوط به سهمیه‌ها آماده شده و به دولت ارائه شده است و تعداد سهمیه در طرح ساماندهی کاهش یافته است.
همچنین پیش از این مشاور آموزشی رئیس‌جمهور گفته بود: سهمیه مناطق سه‌گانه و مناطق محروم درست کار شده است. همچنین ذات سهمیه ایثارگران و رزمندگان و جانبازان درست است ولی هرچقدر از جنگ تحمیلی دور شدیم، کج‌سلیقگی انجام شده است.
نامبرده یادآور شد: در حال حاضر ۳۰ درصد دانشجویان رشته‌های برتر پزشکی از طریق سهمیه‌ها پذیرش می‌شوند و این میزان برای رشته‌های لوکس عدد بالاتری است. در حال حاضر سهمیه ایثارگران، رزمندگان، جانبازان جداگانه دیده شده‌اند ولی پیشنهاد این است که همه سهمیه‌ها با هم به صورت مجموع دیده شوند.
رئیس سازمان سنجش آموزش کشور نیز درباره برخی از جزئیات بازنگری سهمیه‌های کنکوری تحت عنوان عدالت آموزشی، گفت: درخواست ساماندهی سهمیه‌های کنکور سراسری در شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح شد و مسئولیت آن برعهده معاونت آموزشی وزارت علوم قرار گرفت.
وی درباره تغییرات احتمالی در این ساماندهی گفت: برای این طرح مطالعاتی، یک نظرسنجی انجام شد و بررسی تطبیقی از حوزه‌های مختلف صورت گرفت. ساماندهی سهمیه‌ها را در تمام مواردی که متنوع نیز هستند انجام دادند. این طرح به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه شده است.
رئیس سازمان سنجش آموزش کشور یادآور شد: نکته مهم این است که برخی سهمیه‌ها به صورت اسمی وجود دارند اما منسوخ شده‌اند. حدود ۱۸ سهمیه کنکوری داشته‌ایم که برخی از آنها متعلق به زمان دیگری بودند و پس از آن که شرایط تغییر کرد این سهمیه‌ها همچنان باقی مانده و از دستور کار خارج نشده‌اند. برخی از آنها به نظر می‌رسد که دیگر زمانشان گذشته است.
وی گفت: نکته دیگر متناسب‌سازی سهمیه با تعداد متقاضیان است لذا ساماندهی، جمع‌بندی و ساده‌سازی برای سهمیه‌ها صورت می‌گیرد.
ضمن اینکه وزیر علوم درباره تأکید رئیس‌جمهور مبنی‌بر رسیدگی به موضوع سهمیه‌های کنکوری با مشارکت وزارت علوم و وزارت بهداشت گفت: شورای عالی انقلاب فرهنگی وزارت علوم را موظف کرد که به بازنگری در سهمیه تحت عنوان عدالت آموزشی بپردازد. مطالعات این موضوع انجام شده است و پیش‌نویس به رئیس‌جمهور به عنوان رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی تقدیم شده و در نوبت بررسی شورا قرار دارد که پس از بررسی به صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌آید. طبق مصوبه جلسه ۲۰۹ شورای ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور شورای عالی انقلاب فرهنگی مورخ ۶ شهریور ۱۴۰۳ شرکتکنندگان متقاضی سهمیه مناطق در آزمون سراسری سال جاری با توجه به ملاک‌های زیر جزو یکی از سهمیه‌های مناطق ۱، ۲ و ۳ محسوب شده و در کارنامه نتیجه اولیه آنان لحاظ شده است.
- برای داوطلبان نظام آموزشی جدید ۶-۳-۳ بخش محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دبیرستان (پایه دهم تا دوازدهم)
- برای داوطلبان نظام ترمی واحدی و سالی واحدی آموزش متوسطه، بخش محل اخذ مدرک تحصیلی دوره پیش دانشگاهی و دو سال آخر دبیرستان
- برای داوطلبان نظام قدیم آموزش متوسطه، بخش محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دبیرستان یا هنرستان
در صورتی که بخش محل اخذ مدرک تحصیلی داوطلبان سهمیه مناطق، متفاوت باشد، سهمیه داوطلب، بخش محل اخذ مدرک تحصیلی منطقه مرفه‌تر (حتی یک سال از سه سال) تعیین می‌شود.
- فارغ‌التحصیلان مقطع کاردانی (فوق‌دیپلم) پیوسته آموزشکده‌های فنی و حرفه ای، براساس بخش محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دوره دبیرستان و یا هنرستان (سال اول، دوم و سوم دبیرستان و یا هنرستان)، جزو یکی از سهمیه‌های مناطق ۱، ۲ و ۳ محسوب می‌شوند.
- داوطلبانی که حداقل دو سال از سه سال آخر تحصیل در دوره متوسطه و یا سال آخر دوره متوسطه خود را در خارج از کشور گذرانده‌اند، جزو سهمیه منطقه ۳ محسوب می‌شوند.
- سهمیه مناطق برای داوطلبان طلاب سطح یک حوزه‌های علمیه، بر اساس بخش محل اخذ مدرک سه سال آخر سطح یک حوزه تعیین می‌شود. در صورت تفاوت بخش این سه منطقه، سهمیه براساس بخش منطقه مرفه‌تر (مطابق سایر داوطلبان) لحاظ می‌شود.
- همه داوطلبان معلول (بینایی، شنوایی، جسمی حرکتی، آسیب گفتار و زبان، تکاملی رشد (اتیسم) و اعصاب و روان) جزو سهمیه منطقه ۳ محسوب
می‌شوند.
- سهمیه ۲۵ درصد ایثارگران شامل: «همسر و فرزندان شهدا و مفقودالاثران»، «آزادگان و همسر و فرزندان آنان»، «جانبازان ۲۵ درصد و بالاتر و همسر و فرزندان آنان» است. ۲۵ درصد از ظرفیت هر کدرشته محل، به این سهمیه اختصاص می‌یابد.
- سهمیه ۵ درصد ایثارگران شامل: «جانبازان زیر ۲۵ درصد و همسران و فرزندان آنان» و «همسر و فرزندان رزمندگان با حداقل شش ماه حضور داوطلبانه در جبهه» است. ۵ درصد از ظرفیت هر کدرشته محل، به این سهمیه اختصاص می‌یابد.
براساس آئین‌نامه اجرائی مشمولین سهمیه پنج درصدی، ابتدا همانند سایر داوطلبان در سهمیه مناطق و آزاد گزینش می‌شوند و در صورت عدم قبولی، با شرایط ایثارگران در سهمیه ایثارگر ۵ درصد و سپس در خالی‌مانده ظرفیت سهمیه ایثارگران ۲۵ درصد گزینش می‌شوند.
- ایثارگران (اعم از ایثارگران مشمول ظرفیت ۲۵ درصدی و یا ۵ درصدی) برای قبولی در هر کدرشته محل، باید حداقل ۷۰ درصد نمره آخرین فرد پذیرفته شده گزینش آزاد در آن کدرشته محل را کسب کنند.
- سهمیه رزمندگان شامل رزمندگان (با حداقل شش ماه حضور داوطلبانه در جبهه) است. حدنصاب نمره برای این داوطلبان ۷۵ درصد نمره گزینش آزاد در کدرشته محل مورد نظر است.
سهمیه خانواده شهدا شامل: پدر، مادر، خواهر و برادر شهید است.
داوطلبان سهمیه ایثارگران، علاوه بر سهمیه ایثارگران همانند سایر داوطلبان در سهمیه منطقه خود نیز گزینش می‌شوند و سهمیه مناطق آنها نیز در کارنامه ملاک انتخاب رشته درج می‌شود.
داوطلبان شاهد و ایثارگر که می‌توانند از این سهمیه استفاده کنند می‌توانند الف) همه رشته‌های مقاطع کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد پیوسته دوره‌های نوبت دوم دانشگاه‌های دولتی تحت پوشش وزارتخانه‌های علوم و بهداشت. ب) همه رشته‌های مقاطع کاردانی و کارشناسی دانشگاه، دانشکده‌ها و مراکز آموزش عالی فنی و حرفه ای. ج) همه رشته‌های مقاطع کاردانی و کارشناسی با آزمون دانشگاه آزاد اسلامی. د) همه رشته‌های مقطع کارشناسی پردیس‌های علوم پزشکی تحت پوشش وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد اسلامی (با پرداخت شهریه). هـ) رشته‌های گردشگری و هتلداری مقاطع کاردانی و کارشناسی دانشگاه جامع علمی کاربردی. و) همه رشته‌های مقاطع ارشد پیوسته و دکتری حرفه‌ای همه دانشگاه‌ها را انتخاب
کنند.
سایر رشته‌ها، مقاطع و دانشگاه‌هایی که در این بند آورده نشده حائز شرایط بهره‌مندی از خدمات آئین‌نامه نمی‌شوند.
- بر اساس مصوبه سال ۱۳۷۲ حداقل ۴۰ درصد از ظرفیت کدرشته محل‌های ناحیه ای، قطبی و کشوری دوره روزانه دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی واقع در استان‌های ایلام، بوشهر، چهارمحال‌و‌بختیاری، سیستان‌و‌بلوچستان، کردستان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان و هرمزگان به داوطلبان بومی این استان‌ها اختصاص می‌یابد.
- براساس مصوبه سال ۱۳۹۲ پذیرش ۳۰ درصد دانشجوی بومی از محل اصلاح قانون عدالت آموزشی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در راستای تربیت و تأمین نیروی انسانی بومی مورد نیاز مناطق محروم کشور، مصوبه مربوط را اجرا می‌کند. تبصره: تغییر رشته و یا انتقال پذیرفته‌شدگان این سهمیه ممنوع است.
بر اساس مصوبه سال ۱۳۹۸ و مصوبات پیش از آن، حداکثر ۵ درصد مجموع ظرفیت دوره روزانه دانشگاه‌های واقع در استان‌های درگیر بلایای طبیعی به صورت مازاد بر ظرفیت در رشته‌های موردنیاز و پیشنهادی استانداری‌ها پس از تأیید شورای سنجش و پذیرش دانشجو، به داوطلبانی که شهر یا بخش «محل اقامت» یا «محل اخذ مدرک تحصیلی سال آخر دوره متوسطه» یا «محل اخذ مدرک تحصیلی سال ماقبل آخر دوره متوسطه» و یا «محل اخذ مدرک تحصیلی دو سال ماقبل آخر دوره متوسطه» در یکی از شهرها یا بخش‌های درگیر بلایای طبیعی اختصاص داده می‌شود.
این سهمیه زمانی اختصاص خواهد یافت که بلایای طبیعی موجب خسارت‌های جانی و مالی شود به طوری که این خسارت‌ها عملاً موجب وقفه و خلل در تحصیل دانش‌آموزان شود.
پذیرش در این کدرشته محل‌ها مستلزم کسب حدنصاب ۸۰ درصد گزینش آزاد و در رشته‌های پزشکی، داروسازی و دندانپزشکی کسب حدنصاب ۸۵ درصد گزینش آزاد خواهد بود.
مدت اعتبار سهمیه برای هر منطقه درگیر بلایای طبیعی، حداکثر ۳ سال است. در سال اول وقوع بلایای طبیعی، توسط سازمان سنجش اقدام می‌شود.
برای تخصیص سهمیه در سال دوم و یا سال سوم از زمان شروع اختصاص سهمیه برای آن منطقه، در صورت تصویب شورای سنجش و پذیرش دانشجو، اقدام خواهد شد.
بر اساس مصوبه سال ۱۳۸۸ و سایر مصوبات، داوطلبان بومی شهرستان‌های جنوب استان کرمان (جیرفت، عنبرآباد، کهنوج، رودبار جنوب، قلعه گنج و منوجان) که حداقل ۲ شهر از ۴ شهر «محل اخذ مدرک تحصیلی سال آخر»، «محل اخذ مدرک تحصیلی سال ماقبل آخر»، «محل اخذ مدرک تحصیلی دو سال ماقبل آخر» و «محل تولد» آنها یکی از شهرهای فوق باشند، می‌توانند کدرشته‌های اختصاصی این شهرستان‌ها را از بخش‌های مربوط در دفترچه انتخاب کنند.
پذیرفته‌شدگان مشمول تسهیلات این سهمیه باید متعهد شوند که به مدت دو برابر مدت تحصیل در مناطق محروم استان خود خدمت کنند.
براساس مصوبه سال ۱۳۸۷ مبنی‌بر اختصاص سهمیه برای داوطلبان شهرستان ابوموسی، ۴۰ درصد از ظرفیت پذیرش رشته‌های تحصیلی دانشگاه‌های استان هرمزگان، به این دسته از داوطلبان اختصاص دارد. البته کسب حدنصاب ۷۵ درصد گزینش آزاد الزامی است. تبصره ۱- ملاک بومی جهت استفاده از این سهمیه، سکونت مستمر به مدت ۳ سال در شهرستان ابوموسی، است. تبصره ۲- چنانچه داوطلبان واجد شرایط حدنصاب لازم را در رشته‌های دانشگاه‌های استان هرمزگان کسب نکنند، به صورت ۱۰۰ درصد در دانشگاه پیام‌نور ابوموسی جایابی و معرفی می‌شوند.
براساس مصوبه سال ۱۴۰۳ سهمیه ویژه بهیاران به مدت ۵ سال در رشته‌های کارشناسی پیوسته پرستاری، تکنولوژی اتاق عمل، هوشبری و فوریت‌های پزشکی پیش‌بیمارستانی به میزان حداکثر ۵ درصد از ظرفیت هر یک از کدرشته محل‌های کارشناسی این رشته‌ها، در هر یک از دوره‌های روزانه و غیرروزانه (به جز رشته محل‌های مخصوص مناطق محروم، بلایای طبیعی، دارای تعهد خدمت و بورسیه) به صورت کدرشته محل‌های مستقل به بهیاران واجد شرایط اختصاص می‌یابد.
سهمیه‌های کنکور در دو بخش «تقسیم ظرفیت رشته‌های کشوری» و «تقسیم ظرفیت رشته‌های بومی» اعمال می‌شوند.
نحوه تقسیم ظرفیت رشته‌های کشوری: ظرفیت هر رشته محل از نوع رشته‌های کشوری، بعد از کسر سهمیه ایثارگران (۲۵ درصد و ۵ درصد) به نسبت شرکتکنندگان هر یک از سهمیه‌ها (مناطق یک، دو، سه و خانواده شهدا) به کل شرکتکنندگان در هر گروه آزمایشی، تقسیم می‌شود.
نحوه تقسیم ظرفیت رشته‌های بومی: هر کدرشته محل در آزمون سراسری دارای ظرفیتی است. ظرفیت هر کدرشته محل پس از کسر ۲۵ درصدی و ۵ درصدی سهمیه ایثارگران، با توجه به نوع گزینش رشته در دوره‌های مختلف توزیع می‌شود:
در رشته محل‌هایی که نوع گزینش آنها بومی (قطبی، ناحیه ای، استانی) بوده، حدود ۲۰ درصد ظرفیت به داوطلبان آزاد و مابقی آن به نسبت تعداد شرکتکنندگان هر یک از سهمیه‌های مناطق یک، دو، سه و خانواده شهدا در بوم مربوطه (قطب، ناحیه، استان) به تعداد کل شرکتکنندگان آن بوم در هر گروه آزمایشی اختصاص می‌یابد.
براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در هر کدرشته محل مربوط به رشته‌های پرمتقاضی دوره روزانه ۴۰ درصد از ظرفیت باقی مانده پس از کسر سهمیه‌های ایثارگران، به داوطلبان آزاد اختصاص می‌یابد.
ظرفیت خالی مانده سهمیه ۲۵ درصدی ایثارگران به داوطلبان دارای سهمیه ۵ درصدی ایثارگران (جانبازان با جانبازی کمتر از ۲۵ درصد و همسر و فرزندان آنان، همسر و فرزندان رزمندگان با حداقل ۶ ماه حضور داوطلبانه در جبهه) تعلق می‌گیرد و درصورتی که بازهم این ظرفیت خالی بماند، در مابقی آن داوطلبان به صورت آزاد (بدون توجه به سهمیه و بومی گزینی) و تنها براساس ملاک نمره کل نهائی بالاتر پذیرش می‌شوند.
اگر سهمیه ۵ درصد ایثارگران خالی بماند، خالی مانده این ظرفیت به تمام داوطلبان به صورت آزاد (بدون توجه به سهمیه) اختصاص می‌یابد.
به نقل از مهر، به سامان رسیدن سهمیه‌های مختلف دانشگاه‌ها موضوعی است که در صورت تحقق عدالت آموزشی را محقق می‌کند. یکی از نکات طرح، متناسب‌سازی سهمیه با تعداد متقاضیان است. موضوعی که بسیاری از داوطلبان به آن اشاره دارند که با وجود برخی ظرفیت‌هایی که برای سهمیه درنظر گرفته شده، متقاضیان واجد شرایطی که بتوانند حدنصاب‌های فعلی را کسب کنند، بسیار کمتر از میزان ظرفیت اعلامی است و در واقع دیگر داوطلبی با آن مشخصات وجود ندارد که بتواند از سهمیه استفاده کند از این‌رو دیگر نیازی به وجود آن سهمیه در کنکور نیست.
موضوعی که مسئولان آموزش عالی بارها به آن اشاره کرده‌اند نیز موید آن است که افزایش میزان حدنصاب پذیرش در رشته‌های تحصیلی مختلف به‌ویژه رشته‌های تحصیلی پرطرفدار در سهمیه‌ها می‌تواند این موضوع را به عدالت آموزشی نزدیک‌تر کند. در حال حاضر حدنصاب‌ها از ۷۰ درصد تا ۸۵ درصد متغیر هستند و به نظر می‌رسد این موضوع نیز یکی از نکات مهم طرح تغییر حدنصاب‌ها باشد. نکته دیگر درباره سهمیه‌های کنکوری زمان اعمال آن است. در حال حاضر سهمیه‌ها در زمان انتخاب رشته اهمیت دارند و پس از این داوطلبانی که مجاز به انتخاب رشته شدند تحت تاثیر این سهمیه‌ها انتخاب رشته می‌کنند و به نظر می‌رسد اکنون بیش از هر زمان دیگری داوطلبان در انتظار تصمیم نهائی شورای عالی انقلاب فرهنگی هستند تا بدانند در صورت به نتیجه رسیدن طرح ساماندهی سهمیه‌ها، این موضوع از کدام کنکور اجرائی می‌شود.