آیا پیامبران معجزه داشته‌اند؟ (شبهه ها و پاسخ ها)
شبهه: آیا رسولان معجزه می‌کنند یا نمی‌کنند؟ مطابق برخی از آیات، پیامبران معجزه داشته‌اند؛ اما مطابق آیاتی دیگر، پیامبر معجزه نداشته است:
قرآن می‌فرماید: «و عصایت را بیفکن. پس وقتی آن را دید که تند و سریع حرکت می‌کند، گویا ماری باریک و تیزرو است... دستت را در‌گریبانت ببر تا بدون هیچ عیبی، سفید و درخشان بیرون آید...».(1)
«و به رسالت و پیامبری به‌‌سوی بنی‌اسرائیل می‌فرستد که [به آنان گوید:] من از سوی پروردگارتان برای شما نشانه‌ای [بر صدق رسالتم] آورده‌ام؛ من از گِل برای شما چیزی به شکل پرنده می‌سازم و در آن می‌دَمم که به اراده و مشیّت خدا پرنده‌ای [زنده و قادر به پرواز] می‌شود؛ و کور مادرزاد و مبتلای به پیسی را بهبود می‌بخشم؛ و مردگان را به اِذن خدا زنده می‌کنم؛ و شما را از آنچه می‌خورید و آنچه در خانه‌هایتان ذخیره می‌کنید، خبر می‌دهم؛ مسلماً اگر مؤمن باشید این [معجزات] برای شما نشانه‌ای [بر صدق رسالت من] است».(2)
«و کافران می‌گویند: چرا از سوی پروردگارش معجزه‌ای بر او نازل نشده؟ تو فقط بیم‌دهنده‌ای و برای هر قومی هدایت‌کننده‌ای است».(3) بنابراین:
1. پیامبران معجزه دارند.
2. پیامبر معجزه ندارد.
بالاخره پیامبران معجزه دارند یا ندارند؟
معجزات تفقهی و تعنتی
پاسخ: ابتدائی‌ترین وظیفه هر معلمی پاسخ به سؤالات دانش‌آموزانش است؛ اما اگر معلمی احساس کند که برخی از دانش‌آموزان نه با هدف یادگیری و فهمیدن، بلکه با قصد گرفتن وقت کلاس، سربه‌سر معلم گذاشتن، لجاجت، مسخره‌بازی و... اقدام به پرسیدن سؤال می‌کنند، دیگر نه‌تنها به سؤالات آنان پاسخ نمی‌دهد، بلکه جلو سؤال پرسیدن آنان را نیز می‌گیرد. برخی از معجزاتی که از پیامبران خواسته می‌شد نیز دقیقاً مشابه همین سؤالات بودند و به همین دلیل، دست رد به سینه آنان زده می‌شد.
معجزات درخواستی از پیامبران را می‌توان در دو گروه مختلف «تَفَقُّهِی» و «تَعَنُّتِی» دسته‌بندی کرد.(4) معجزات تفقهی به معجزاتی گفته می‌شود که اثبات نبوت مدعی پیامبری در گرو آن است و کسانی که از او درخواست معجزه کرده‌اند واقعاً به‌دنبال فهم حقیقت هستند و در صورت صدور معجزه، ایمان می‌آورند؛ اما مراد از معجزات تعنتی معجزاتی است که اولاً پیش از درخواست چنین معجزاتی، حجت بر مردم تمام شده و دیگر نیازی به معجزه جدیدی نیست و ثانیاً درخواست‌کنندگان آنها نه به قصد پی بردن به حقیقت، بلکه از سر لجاجت، آنها را مطرح کرده‌اند و بههمین دلیل، حتی اگر خداوند چنین معجزاتی را به دست پیامبرانش صادر کند، ایمان نخواهند آورد. برای نمونه، به برخی از معجزات تعنتی در آیه زیر اشاره شده است:
«و گفتند: ما به تو ایمان نمی‌آوریم، مگر آنکه از این سرزمین [خشک و سوزان مکه] چشمه‌ای پر آب و جوشان روان سازی! یا برای تو باغی از درختان خرما و انگور باشد که از لابلای آنها نهرها روان کنی. یا آسمان را آن‌گونه که گمان کرده‌ای [قدرت داری] پاره‌پاره بر سر ما بیفکنی، یا خدا و فرشتگان را رو‌به‌روی ما آوری! یا خانه‌ای از طلا برای تو باشد، یا در آسمان بالا روی و بالا رفتنت را باور نمی‌کنیم تا آنکه نوشته‌ای بر ما نازل کنی که آن را بخوانیم»!(5)
مشرکان مکه درک درست و معقولی از معجزه و کارکرد آن نداشته‌اند؛ بههمین جهت، برخی امور درخواستی آنها مانند آوردن خدا، محال بوده و معجزه در امور محال نیست؛ و برخی دیگر هم همچون باغ میوه و یا خانه طلایی که به‌هیچ‌وجه دال‌‌بر صدق مدعی نبوت و ارتباط او با خداوند نیست. خداوند درخواست معجزات تفقهی را قبول می‌کند، اما معجزات تعنتی را نمی‌پذیرد؛ بههمین دلیل، در برخی از آیات قرآن شاهد صدور معجزه، آن هم بدون هیچ‌گونه درخواستی، از سوی پیامبران هستیم، اما در برخی دیگر از آیات، با وجود درخواست‌های متعدد و مختلف معجزه از سوی مخالفان، هیچ معجزه‌ای صادر نمی‌شود؛ بنابراین:
1. خداوند معجزات ابتدائی و اقتراحی تفقهی (درخواستی) را صادر می‌کند؛
2. خداوند معجزات اقتراحی تعنتی را صادر نمی‌کند.
پی‌نوشت‌ها:
(1) قصص، آیه‌‌های 31 و 32.
(2) آل عمران، آیه 49.
(3) رعد، آیه 7.
(4) این نامگذاری، از حدیث «سَلْ تَفَقُّهاً وَ لَا تَسْأَلْ تَعَنُّتا» الهام گرفته شده است. (کلینی، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، ج 6، ص 381) گفتنی است که متکلمین معجزات را به دو دسته ابتدائی (غیر‌درخواستی) و اقتراحی (درخواستی) تقسیم کرده‌اند که معجزات اقتراحی خودش بر دو قسم تفقهی و تعنتی است.
(5) سوره اسراء، آیات 91-93-90.
*هادی غلامرضایی