تأثیر تعالی‌بخش سفر در زندگی فردی و اجتماعی
افزایش طول عمر در سفرهای کم‌هزینه با اولویت خانواده
امیرحسین بسطامی
بخش نخست
مجموعه فعالیت‌های فرد یا افرادی که به مکانی غیر از مکان عادی زندگی خود رفته و حداقل یک شب و حداکثر یک سال در آنجا اقامت می‌کنند، سفر گفته می‌شود، در صورتی که هدف از مسافرت آنان گذراندن اوقات فراغت باشد، آنها را گردشگر می‌نامند. گردشگری می‌تواند داخلی (گردشگر در داخل کشور خود مسافرت می‌کند) یا خارجی باشد. سفر یکی از لذت‌بخش‌ترین تفریحات بشر است. هر انسان در سفر با افراد و مکان‌های مختلف آشنا می‌شود و بر تجربه زندگانی خود می‌افزاید. سفر کردن علاوه‌بر اینکه باعث تغییر و تقویت روحیه ما می‌شود و خلاقیت ما را در بسیاری از مسائل بالا می‌برد، باعث می‌شود تجربیات زیادی در زمینه‌های مختلف کسب کنیم، مثلا با شهرهای مختلف، آداب و رسوم و فرهنگ آنها آشنا شده، دوستان جدیدی پیدا کرده و تنوعی در زندگی خود ایجاد کنید.
در ادامه این گزارش با سایر دلایلی که می‌تواند خوبی‌های یک سفر را توجیه کند، آشنا خواهید شد. بیشتر مردم مسافرت را دوست دارند، اما نمی‌دانند چگونه باید سفر کنند؟ و آشنایی با انواع سفر ندارند و چه نوع سفری به سبک زندگی و شخصیتشان می‌خورد؟ چون مسافرت انواع مختلفی دارد که هر کدام برای افراد خاصی با دغدغه‌ها و شرایط خاص مناسب است. سفر رفتن هم مانند دیگر مسائل یک مسئله سلیقه‌ای است. به طور مثال اغلب افراد درون‌گرا به سفرهای تکی علاقه‌مندند و یا می‌خواهند با نزدیکان خود و دوستان صمیمی‌شان به سفر بروند، ولی آدم‌های برون‌گرا معمولاً تورهای مسافرتی شلوغ را ترجیح می‌دهند و دنبال هیجان هستند. بعضی از سفرها با اهداف کاری و تجاری انجام می‌شوند و درواقع بخشی از وظایف شغلی ما هستند، اما بیشتر سفرها با هدف تفریح و سرگرمی انجام می‌گردد. سفر کردن دیدِ ما به زندگی را عوض می‌کند، مسائل جدیدی به ما می‌آموزد و به‌اصطلاح ما را به فردی پخته و باتجربه تبدیل می‌کند. سفر کردن باعث می‌شود غم و اندوه و تجربیات تلخ گذشته را فراموش کنیم و به پیدا کردن خودمان اقدام کنیم. دانش، اطلاعات و مهارت‌های انسان با سفر کردن افزایش یافته و به ما برای انجام کارهای روزمره خود خلاقیت می‌دهد. سفر کردن باعث می‌شود عقاید و فکرهای منفی از ذهن انسان خارج شوند و بتواند مسائل را از زاویه دیگر و با سبکی متفاوت ببیند. فواید سفر کردن امروز بر کسی پوشیده نیست و بسیاری از روان‌شناس‌ها و روان‌پزشک‌ها به تأثیر سفر بر روان انسان پرداخته‌اند و سفر باعث می‌شود که یک فرد برای زندگی خود و جامعه مفیدتر باشد. از گذشته‌های دور نیز خوب است بدانید که بسیاری از دانشمندان به سفر می‌رفتند و امروزه آثار با ارزشی به جای گذاشته‌اند. در طول تاریخ ایران کسانی چون ابن‌سینا نابغه پزشکی جهان، ابوریحان بیرونی، خواجه نصرالدین طوسی، سعدی شیرازی و صدها شخصیت مهم تاریخی، علمی، فرهنگی بر فواید سفر کردن تأکید داشته‌اند.
صفای سفرهای زیارتی
ابراهیم کریم‌زادگان ۴۶ساله و ساکن شیراز به گزارشگر کیهان می‌گوید: «سفر به‌تنهائی را اصلاً دوست ندارم. همیشه با خانواده و فرزندانم سفر می‌رویم. زباله‌های خود را هم در محل تفکیک و همه را برمی‌گردانیم. آخرین جایی هم که رفتم با چند نفر از دوستان به کربلا بود.» وی در ادامه می‌افزاید: «یکی از رایج‌ترین انواع سفر در جوامع مذهبی مثل ایران، سفر زیارتی است که هدف آن رفتن به زیارتگاه‌ها، معابد، مساجد، امامزاده‌ها و... است. یکی از بزرگ‌ترین سفرهای زیارتی جهان، سفر اربعین است که در طی آن میلیون‌ها مسلمان از سراسر جهان در یک تاریخ خاص خود را به سرزمین کربلا می‌رسانند. حتی می‌تواند علاوه‌بر سفر زیارتی سفر مناسبتی هم محسوب شوند. در سفر اربعین می‌توان با فرهنگ‌های مختلف زائرین که از گوشه‌وکنار دنیا راهی این سفر شده‌اند، آشنا شویم.» وی به مسافرت گروهی و تورگردی‌ها نیز اشاره کرده و می‌گوید: «سفر گروهی با تور انعطاف خیلی بالایی می‌خواهد. چون در این نوع سفر با افراد مختلفی هم‌سفر می‌شوید که هر کدام روحیه و شخصیت خاصی دارند و آن‌قدر لذت‌بخش است که اگر منعطف و اهل تعامل و مصاحبت با افراد جدید باشید، به شما خیلی خوش می‌گذرد و تجربیات جدیدی از مراوده با همراهانتان کسب می‌کنید. معمولاً افراد ورزشکار و برون‌گرا از این نوع سفرها استقبال می‌کنند.»
تقویت سلامت روان در سفرهای خانوادگی
مثلاً با توجه به هزینه سفر، می‌توان آن را در دسته‌های سفر لوکس، سفر ارزان قرار داد.
از نظر اهداف سفر، می‌توان دسته‌بندی‌هایی مانند سفر ورزشی، سفر ماجراجویانه و سفر زیارتی، سفر خانوادگی و... در نظر گرفت. نوع هم‌سفرانی که داریم نیز معیار دیگری برای دسته‌بندی است.
گاهی این تقسیم‌بندی به‌وسیله سفر هم‌بستگی دارد. مثلاً سفر جاده‌ای با اتومبیل شخصی، سفر هوایی، سفر دریایی و... البته هر سفر ممکن است در چند دسته‌بندی جای بگیرد.
رضا اردستانی، مشاور خانواده درباره جنبه‌های سلامت روان سفرهای خانوادگی توضیح می‌دهد: «سفرهای خانوادگی، یکی از بهترین خاطرات ما در زندگی هستند که در آن تجربه شادی و سختی سفر را با هم شریک بوده‌ایم. در چنین سفری، همه افراد باید منعطف و هم‌توان و هماهنگ باشند و سلیقه و خواسته‌های مشترکی را پیدا کنند. البته از مزایای این نوع سفر این است که همه اعضای خانواده در سختی‌ها و مسائل سفر، کنار یکدیگر هستند و پیوند قوی‌تری بین اعضای خانواده به‌وجود می‌آید.»
وی در ادامه می‌افزاید: «در چنین سفرهایی معمولاً احتیاج به رزرو اقامتگاه ندارید و در منزل دوست، آشنا و فامیل خود چند روزی را سپری می‌کنید که در این سفرها به‌راحتی با فرهنگ غالب منطقه آشنا می‌شوید و با راهنمایی بستگان خود به‌راحتی در منطقه به گشت‌وگذار می‌پردازید؛ البته اگر آشنایی با انواع سفر داشته باشید، می‌توانید با جمع خانواده یا دوستان سفرهای ترکیبی جذابی را تجربه کنید.»
سفرهای کم‌هزینه
برخی افراد ترجیح می‌دهند که به‌تنهائی سفر کنند. در این نوع سفرها، افراد آزادی عمل و استقلال بیشتری در تصمیمات و زمان‌بندی سفر دارند. البته گاهی لحظات سختی را نیز تجربه می‌کنند که در صورت وجود یک هم‌سفر این سختی‌ها کمتر خواهد بود. اما در مجموع، سفر تنهائی چیزهای زیادی به ما می‌آموزد. در چنین سفرهایی باید بعضی از نکات امنیتی را بیشتر مورد توجه قرار داد. مثلاً بهتر است که یک نفر را از برنامه سفرتان آگاه کنید. کپی از مدارک شناسایی و ضروری و آدرس و تلفن محل اقامت خود را همراه داشته باشید.
کرم ضیاپور، لیدر تور برایمان توضیح می‌دهد: «کوله‌پشتی گردی یا کوله گردی، یکی از روش‌های سفر کم‌هزینه است که افراد معمولاً همه وسایل خود را در یک کوله‌پشتی یا چمدان جای می‌دهند. معمولاً کسانی که تنها یا با تعداد کم سفر می‌کنند، این روش را برمی‌گزینند. کسانی که این شیوه از سفر را انتخاب می‌کنند، باید خود را با سختی‌های زیادی وفق دهند، هزینه‌ها را مدیریت کنند و مناسب افرادی است که دوست دارند با مردم محلی بیشتر در ارتباط باشند، طبیعت را بگردند، غذاهای محلی بخورند و هزینه کمتری بابت اقامت و حمل‌ونقل بپردازند.»
وی در ادامه می‌افزاید: «سفر بک پک برای کسانی که اهل ماجراجویی و تجربه‌های جدید یا اصطلاحاً بک پکرها مناسب است. این شیوه از سفر نیاز به برنامه‌ریزی خیلی دقیق و منظم ندارد و باید در آن خودتان را به دست اتفاقات سفر بسپرید و لذت ببرید. مخصوص افرادی است که می‌توانند شرایط سخت را تحمل کنند و در سفر منعطف هستند. برای این نوع سفر باید اطلاعاتی در مورد سفر و ملزومات بک پکینگ و یا کوله‌پشتی گردی داشته باشید.»
ضیاپور در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «بسیاری از افراد وقت کافی برای سفر کردن ندارند، چون نمی‌توانند از وقت کار و شغل خود مرخصی بگیرند و هر وقت که دوست دارند به سفر بروند. افراد شاغل و دانشجو معمولاً باید برنامه خود را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که در تعطیلات آخر هفته و یا تعطیلات رسمی سفر کنند، سفرهای کوتاه اطراف شهر، کمپینگ یکروزه در اکو لوژ و خانه‌های بوم‌گردی بهترین گزینه برای برنامه سفر این افراد است.» ویژگی اصلی سفر جاده‌ای چه با ماشین شخصی خودتان سفر کنید، چه با اتوبوس و دیگر وسایل نقلیه، این است که معمولاً هزینه آن خیلی پایین‌تر از دیگر مدل‌های سفر است و با وجود اینکه کندتر و آرام‌تر از سفر با دیگر وسایل نقلیه پیش می‌رود، برای کسانی که رانندگی و در مسیر بودن را دوست دارند، بسیار مناسب است. در این نوع سفر معمولاً تصمیم‌گیری در زمان‌بندی و مکان‌های استراحت و گردشی بسیار منعطف است.
سفر مناسبتی مخصوص کسانی است که عاشق رویدادهای خاص و هیجان‌انگیز هستند. هر چیزی می‌تواند بهانه سفر مناسبتی باشد. از جشنواره‌های مختلف گرفته، تا حراج و دیدن یک شهر در فصل مشخصی از سال. برای مثال سفر به کاشان و دیدن گلاب‌گیری نمونه‌ای از این قبیل سفرهاست.
در سفر به نقاط بکر و دورافتاده، فرد یک مقصد گردشگری غیرمعمول، بکر طبیعی، عجیب یا دورافتاده را انتخاب می‌کنند که گاهی ممکن است با خطراتی همراه باشد و نیازمند داشتن مهارت‌های خاص و آمادگی بدنی است؛ چون ممکن است از نوع غارنوردی، دره‌نوردی، سنگ‌نوردی، شنا، قایق‌رانی و پیمایش‌های سنگین باشد.
سفرهای ورزشی یا به‌طورکلی گردشگری ورزشی، یکی از مهم‌ترین انواع سفر است که ناشی از اشتیاق افراد برای تماشای رویدادهای بزرگ ورزشی است و باعث می‌گردد که مسافت‌های طولانی را به عنوان تماشاگر ورزشی یا ورزشکار یا برای آموزش نوعی ورزش خاص در مناطق خاص سفر کنند.
تأثیر مسافرت بر سلامت جسم
سفر تأثیر زیادی بر روی سلامت جسمانی دارد و یکی از بزرگ‌ترین فواید سفر، کمک به تقویت واکنش‌های ایمنی در برابر باکتری‌ها، ویروس‌ها و دیگر موارد است. البته این به معنی کم‌دقتی به بهداشت و تمیزی نیست که خود را در معرض مستقیم بیماری قرار دهید و برای نمونه در مناطق خطرناک از ماسک استفاده نکنید.
گرچه هنگامی که از مکان‌های جدید بازدید می‌کنید، بدن به طور طبیعی با ذرات متفاوت و مرتبط با آن ناحیه ارتباط پیدا می‌کند و در نتیجه بدن انسان شروع به تولید بیشتر پادتن می‌کند (یا پروتئین‌هایی را که در برابر ذرات خارجی مبارزه کرده و از بدن در برابر بیماری‌ها محافظت کنند، تولید می‌کند.) این پادتن‌ها می‌توانند در طول زمان بدن را تقویت کرده و در آینده از بدن انسان در برابر بیماری‌های مشابه محافظت کنند. بدن افراد دوقلو مثال خوبی است، آنها اشتراکات ژنتیکی زیادی با هم دارند؛ اما لزوماً هر دو در یک محیط خارجی یکسان زندگی نمی‌کنند. تحقیقات نشان داده است که سیستم ایمنی بیشتر به تأثیرات غیر وراثتی ارتباط دارد و اثر زیادی در ژنتیک (مانند در معرض محیط‌زیست بودن) ایفا نمی‌کند. هرچه بیشتر به مکان‌های جدیدتر با تنوع غذایی متفاوت سفر کنید که تنوع جانوری و گیاهی زیادی در طبیعت داشته باشد، بیش‌ازپیش در معرض آنتی‌ژن‌ها قرار خواهید گرفت و بدنتان در برابر آنها پادتن‌هایی تولید خواهد کرد.
سفر خطر بیماری قلبی را کاهش می‌دهد. در کل بیماری قلبی، به اختلالات قلبی و عروق اشاره دارد که از رگ‌های خونی مسدود شده یا تنگ شده به‌وجود می‌آید و می‌تواند موجب حمله قلبی، آنژین و تنگی نفس، سکته، نقص قلبی و سایر اختلالات مشابه گردد. البته بسیاری از عوامل دیگر نیز می‌توانند موجب ناراحتی‌های قلبی گردند که برای پیشگیری و تعادل بهتر است غذاهای سالمی در رژیم غذایی مصرف کرده، ورزش کنید و از سموم مضر و رفتارهای آسیب‌گر دوری کنند. گفتنی است که استرس یک عامل مهم در بیماری قلبی به شمار می‌رود، زیرا می‌تواند منجر به فشارخون بالا شده و سطح قند خون را افزایش دهد که رفته‌رفته سیستم گردش خون را ضعیف می‌کند.
به‌ویژه مطالعات نشان داده است که مردانی که به مدت چند سال دست از کار نکشیده و سفر نرفته باشند، بیش از دیگران در معرض بیماری‌های قلبی بوده و از حملات قلبی رنج می‌برند. مطالعات جغرافیایی بیماران با حملات قلبی نشان می‌دهد که زنانی که حداقل یک‌بار در طول هر شش سال یا کمتر به سفر رفته باشند، در مقایسه با زنانی که هر سال سفر می‌کنند، بیشتر در معرض سکته قلبی یا انفارکتوس میوکارد قرار می‌گیرند و به دلیل انسداد رگ جان می‌دهند. معمولاً هنگام سفر بیشتر حرکت می‌کنید و در فعالیت‌های مختلف فیزیکی درگیر می‌شوید که روشی از ورزش و نرمش سبک به شمار می‌رود و سلامت قلب را تقویت می‌بخشد.