خدا، فریادرس استغاثه مضطران

 

 

حمید مباشری

گاه انسان چنان در شرایط سخت و شکننده‌ای قرار می‌گیرد که جز از خدا کاری بر نمی‌آید. در چنین شرایطی دستان خود را به سوی آسمان بلند می‌کند و با تمام وجود در حالت تضرع و انابه از عمق جان فریاد می‌زند و استغاثه می‌کند تا خدا دستش را بگیرد و از موقعیت و شرایط خطرناک برهاند.

بر اساس تعالیم وحیانی، استغاثه حقیقی برای رهایی از شداید، همواره با تضرع و زاری در قالب شعار «واغوثاه»، نشان‌دهنده اوج کمک خواهی و درخواست از خدای یکتا و قادر متعال است، به ویژه آنکه انسان در حال شدت ناتوانی و ذلت در برابر عزت خدا، با صدای بلند و تضرع برای رفع گرفتاری‌ها در حالت اضطرار استغاثه می‌کند.(نحل، آیات 53 و 54؛ نمل، آیه 62) قرآن بیان می‌کند زمانی که انسان مضطر باشد؛ این ضرورت موجب می‌شود تا مخلصانه و بی‌ریا و از عمق جان خدایش را به یاری بخواند و خدا دعایش اجابت کند و مشکلاتش را برطرف نماید.(نمل، آیه 62)

هر گاه انسان پروردگارش را استغاثه کند، خدا نیز دعایش را اجابت می‌کند و همچنان‌که مؤمنان را در جهاد، با فرشتگان خویش یاری می‌رساند، اهل استغاثه را نیز یاری می‌دهد.(انفال، آیه 9)

از نگاه قرآن، وضعیت و شرایط سخت استغاثه کنندگان، آنان را به‌شدت به تضرع و زاری و انابه می‌اندازد و فریاد بر می‌آورند و از خدا می‌خواهند تا دستگیر آنان شود و خدا نیز دستگیرشان می‌شود و مشکلاتشان را با اسباب گوناگون و حتی امدادهای غیبی برطرف می‌سازد.(انفال، آیه 9)

وقتی انسان واقعا مضطر باشد و استغاثه به درگاه خدا کند، خدا با امدادهای غیبی خویش دستگیرش می‌شود(همان؛ انبیاء، آیات 76 و 77) و پیروزی را برای او رقم می‌زند.(بقره، آیه 214)

بر اساس تعالیم قرآنی، انسان در پی استغاثه به درگاه خدا مورد عنایت او قرار می‌گیرد و گرفتارهایش را برطرف کرده(انعام، آیات 63 و 64؛ یونس، آیات 22 و 23) و از اندوه و بلای عظیم نجات می‌بخشد(انبیاء، آیات 76 تا 88) و بیمارهای سخت درمان یا بی‌درمانش را درمان می‌کند(ص، آیات 41 تا 43) و اگر خواهان فضل و نعمتی همچون فرزند باشد، به او عطا می‌کند.(انبیاء، آیات 89 و 90)

عوامل اجابت و عدم اجابت استغاثه

اصولا کسی که استغاثه می‌کند خدا دعایش را اجابت می‌کند و مشکلاتش را برطرف نماید و نعمتی که می‌خواهد به او می‌دهد؛ زیرا کسی که در حالت استغاثه قرار دارد، واقعا اهل ایمان و معتقد به امدادهای الهی و رفع گرفتاری است و تنها خدا را دستگیر خویش می‌داند و با تضرع و زاری و انابه و فریادی رسا از خدا یاری می‌خواهد و خدایش نیز او را یاری می‌رساند. 

از همین‌رو خدا دستگیر او بوده و ضرر و زشتی را از وی برطرف می‌کند (نحل، آیات 53 و 54؛ نمل، آیه 62) و با امدادهای غیبی خویش، غریق را نجات بخشیده(یونس، آیات 22 و 23)، و از بلاها و گرفتاری‌ها رهانیده(انبیاء، آیه 76) و بر دشمنان و مخالفان پیروز می‌کند.(انفال، آیه 9؛ انبیاء، آیات 76 و 77)

اگر خدا استغاثه کسی را پاسخی درخور نمی‌دهد و اجابت نمی‌کند، به دلایلی چون کفر(کهف، آیه 29؛ مؤمنون، آیات 64 تا 66)، استکبار(همان) و ناحق‌گویی و زشت‌گویی(همان) است.

کسانی هستند که به‌هنگام خوشی و بدمستی و ناسپاسی خدا را یاد نمی‌کنند ولی وقتی گیر افتادند دست به استغاثه بلند می‌کنند. خدا به چنین کسانی پاسخ نمی‌دهد و اجابت دعا و استغاثه آنها نمی‌کند.(همان) بنابراین، از نظر قرآن، استغاثه کافران(ص، آیات 2 و 3) و مرفهان بی‌خبر از خدا(مؤمنون، آیات 64 و 65) و مجرمان(زخرف، آیات 74 و 77) و ستمگران(کهف، آیه 29) و مستکبران(مؤمنون، آیات 64 تا 67) و مسرفان(یونس، آیه 12)، متجاوزان و تعدی کنندگان(اعراف، آیه 55) بی‌فایده است و خدا جواب مثبت به آنان نمی‌دهد؛ زیرا این گروه‌ها مغضوب در پیشگاه خدا هستند و خدا آنان را محبوب نمی‌داند.

البته خدا گاه مشکلات برخی از آنها را به دلیل اتمام حجت برطرف می‌کند، اما پس از اجابت از سوی خدا دوباره به همان شیوه پیشین باز می‌گردند و شرک می‌ورزند و کفران نعمت می‌کنند.(انعام، آیات 62 تا 64؛ یونس، آیات 12 و 22 و 23) برخی از مردم اصولا گرایشی به استغاثه ندارند؛ زیرا در دام شیطان افتاده و شیطان اعمال زشتشان را می‌آراید تا گرایشی به سوی خدا نداشته باشند.(انعام، آیات 42 و 43) همچنین اهل قساوت قلب نیز گرایشی به استغاثه و تضرع و انابه به پیشگاه خدا ندارند.(همان)

عوامل استغاثه

انسان‌ها در  شرایط سخت گرایش به استغاثه به پیشگاه خدا و فریادرسی او دارند؛ زیرا وقتی متوجه ربوبیت خدا می‌شوند می‌فهمند که هیچ کسی در عالم نمی‌تواند فریادرس آنها باشد.(انفال، آیه 9؛ فاطر، آیه 37)

اصولا انسان‌ها در شرایط بسیار سخت دنبال استغاثه می‌روند و آن را راه رهایی خویش می‌یابند. این سختی خواه به سبب اعمال خودشان باشد یا فشار و ظلم دیگران. از نظر قرآن، حتی دوزخیان وقتی عذاب سخت الهی را می‌بیبنند، فریاد استغاثه بر می‌دارند.(فاطر، آیات 36 و 37؛ زخرف، آیات 75 و 77) گرفتاری به امواج عظیم دریا و شرایط غرق شدن(یونس، آیه 22)، ستم کافران(نساء، آیه 75)، فشار و سختی و مصیبت‌های زندگی از ابتلائات و فتنه‌های الهی(انعام، آیات 42 و 43 و 63؛ اعراف، آیه 94)، بیماری‌های سخت درمان یا بی‌درمان(انبیاء، آیه 83؛ ص، آیه 41)، بی‌فرزندی (انبیاء، آیات 89)، شرایط سخت جهادی و حملات سنگین دشمن(انفال، آیه 9)، اضطرار شدید(نمل، آیه 64)، ظلمات زندگی و غم و اندوه شدید(انبیاء، آیات 87 و 88)، گرفتاری‌ها و بلاهای عظیم(صافات، آیات 75 و 76) و مانند آنها از جمله مهم‌ترین عوامل استغاثه به پیشگاه خدا است.