نگاهی به وضعیت تصادفات جاده‌ای و راهکارهایی برای مهار آن
تداوم پویش نه به تصادف در کنار نه به خودرو و جاده غیر استاندارد
تارا وحیدی
بخش نخست
880 کشته و بیش از 20 هزار زخمی در ایام نوروز 1404؛ به بیان ساده ما در جاده‌های ایران مشغول جنگ با خود هستیم. آمار کلی می‌گوید: سالانه به طور میانگین ۸۰۰ هزار تصادف رانندگی در ایران رخ می‌دهد و روزانه 40 نفر در تصادفات کشته می‌شوند؛ یعنی مرگ یک نفر در هر ۳۶ دقیقه. حوادث رانندگی در ایران پس از آلودگی هوا بیشترین قربانی را دارد. از سال ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۱ در مجموع ۳۵۱ هزار و ۹۹۶ نفر بر اثر تصادفات و حوادث رانندگی در کشور جان خود را از دست داده‌اند و با احتساب حدود ۲۷ هزار مرگ و میر در سال‌های ۸۳-۸۲ می‌توان گفت: در دو دهه گذشته یعنی از سال ۱۳۸۲ تا ۱۴۰۱ جمعا ۴۰۵ هزار نفر در حوادث رانندگی کشور جان باخته‌اند؛ عددی که تقریبا دوبرابر کل شهدای هشت سال جنگ تحمیلی (۲۱۳ هزار و ۲۵۵ نفر) است!
از سال گذشته وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی پویش «نه به تصادف» را راه‌اندازی کرد. کمپینی که بسیاری از دستگاه‌های اجرائی، برنامه‌های تلویزیونی، پلتفرم‌های اینترنتی و فضای مجازی در کنار چهره‌های محبوب هنری و ورزشی برای آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی به رانندگان به آن پیوستند و از هر طریقی نکات ایمنی در جاده را گوشزد کردند. پویش «نه به تصادف» با هدف کاهش سوانح رانندگی و ارتقای فرهنگ ایمنی، توسط نهادهای مختلف و چهره‌های شناخته‌شده مورد توجه قرار گرفته شد.
البته نباید از این واقعیت چشم‌پوشی کنیم که راننده، یکی از سه رکن اصلی سفر جاده‌ای است که هدف اصلی این پویش هم فرهنگ‌سازی رانندگی ایمن است. اما کیفیت جاده‌ها و ایمن‌سازی راه‌ها و کیفیت فنی و استاندارد خودروها عوامل اصلی دیگر در تصادفات جاده‌ای شناخته شده‌اند.
رتبه 65 ایران در میان 183 کشور دنیا
اگر بخواهیم یک شمایل کلی از وضعیت ایران در مقایسه با دیگر کشورهای جهان در موضوع مخاطرات جاده‌ای داشته باشیم، به‌روزترین آمار جهانی بر اساس داده‌های پایگاه WORLDHEALTHRANKINGS می‌گوید: در نرخ تلفات جاده‌ای، ایران در میان 183 کشور دنیا، با ثبت 22.15 درصد مرگ و میر در هر 100 هزار نفر، رتبه 65 را داراست. جمهوری دومنیکن با 67.23 درصد، بیشترین تلفات جاده‌ای را دارد و زیمبابوه و مالاوی به ترتیب با 63.47 و 57.15 درصد، رتبه دوم و سوم تلفات جاده‌ای در دنیا را به نام خود ثبت کرده‌اند. کمترین میزان مرگ و میر جاده‌ای را سنگاپور با 1.69 درصد و سوئیس با 1.71 درصد در هر 100 هزار نفر دارند.
در این جدول مقایسه‌ای سهم آلمان، هلند، انگلیس، ژاپن و مالدیو هم زیر 3 درصد است. قطر، اوکراین، لهستان، کوبا، لیتوانی در کنار آذربایجان و ترکیه کشورهایی هستند که تلفات جاده‌ای‌شان کمتر از 10 درصد در هر 100 هزار نفر است. از کشورهایی که وضعیت وخیم‌تری نسبت به ایران دارند می‌توان به عربستان سعودی با ثبت 36.13 درصد مرگ و میر جاده‌ای اشاره کرد که رتبه 34 را در این جدول مقایسه‌ای دارد و عراق نیز با 34.41 درصد در هر 100 هزار نفر رتبه 37 را از آن خود کرده است.
سال گذشته میلادی، 20 هزار نفر در تصادفات جاده‌ای کشورهای اتحادیه اروپا جان باختند. در حالی که این آمار روند 10 درصدی کاهش را در مقایسه با سال 2019 نشان می‌دهد. به گزارش پایگاه کمیسیون اتحادیه اروپا، لهستان از کاهش 35 درصدی تعداد تلفات بین سال‌های 2019 تا 2023 خبر داد در حالی که ایرلند افزایش 31 درصدی را گزارش کرد. با این حال، نرخ کلی تلفات جاده‌ای در لهستان بالاتر از میانگین اتحادیه اروپا است، در حالی که ایرلند پایین‌ترین آمار را داراست.
بزرگ‌ترین تصادف نوروز چگونه رقم خورد؟
عصر روز دهم فروردین‌ماه است. آسمان هنوز روشن است و نسیم خنک بهاری در شهر کرمان می‌وزد. ساعت ۱۵:۵۷، اتوبوسی از ترمینال مسافربری این شهر راهی سفری طولانی به سمت مشهد می‌شود. همه‌چیز طبق روال به نظر می‌رسد؛ اتوبوس از نظر فنی بررسی شده، صورت وضعیت صادر شده و ۴۳ مسافر با امید زیارت یا دیدار عزیزانشان سوار اتوبوس شده‌اند. چرخ‌ها روی جاده به حرکت درمی‌آیند و مسافران در صندلی‌هایشان جا خوش کرده‌اند.
اما داستان به همین سادگی پیش نمی‌رود. کمی بعد از خروج از ترمینال، در گوشه‌ای از مسیر، سایه‌ای از تخلف شکل می‌گیرد. تعدادی مسافر، شاید از سر ناچاری یا شاید به اصرار خودشان یا شاید برای کسب درآمد بیشتر راننده، به شکلی غیرقانونی سوار اتوبوس می‌شوند. نه یک نفر، نه دو نفر، بلکه بین ۱۰ تا ۱۲ نفر. راهرو پر شده و حتی در جعبه اتوبوس هم مسافر نشسته است.
فضای تنگ اتوبوس نفس‌گیرتر شده و حالا تعداد سرنشینان به حدود ۶۰ نفر رسیده است. راننده و کمکش را هم حساب کنید. تصاویر دوربین‌های مداربسته بعداً این حقیقت تلخ را فاش می‌کنند: اتوبوسی که برای ۴۳ نفر طراحی شده بود، حالا زیر بار جمعیتی بیش از حد توانش کمر خم کرده است.
ساعت ۱۶:۵۱، اتوبوس به پلیس راه چترود می‌رسد. لحظه‌ای که می‌توانست همه‌چیز را تغییر دهد. اما سهل‌انگاری مانع از تغییر داستان می‌شود. مأموران اتوبوس را بازرسی نمی‌کنند. اتوبوس بدون توقف به مسیرش ادامه می‌دهد و جاده پیش رویش باز می‌ماند. مسافران شاید نمی‌دانستند که هر چرخش چرخ‌ها، آنها را به لحظه‌ای نزدیک‌تر می‌کند که دیگر بازگشتی ندارند. فقط ۲۱ کیلومتر جلوتر، در یک پیچ یا شاید یک لحظه غفلت، فاجعه رخ می‌دهد.
راننده، که حالا با سرعتی غیرمجاز پیش می‌رفته است، دیگر نمی‌تواند اتوبوس را مهار کند. اتوبوس از کنترل خارج می‌شود، به پهلو می‌لغزد و با صدایی مهیب واژگون می‌شود. گرد و خاک بلند می‌شود. سکوت جاده حالا شکسته شده و زندگی ده‌ها نفر در یک آن زیر و رو می‌شود.
این داستان بزرگ‌ترین تصادف ایام نوروز است.
استان کرمان در تصادفات رانندگی و تلفات حوادث جاده‌ای وضعیت خوبی ندارد و در رتبه‌های بالای جدول در این زمینه قرار دارد. هنوز دو ماه از حادثه تلخ واژگونی اتوبوس حامل دانش‌آموزان دبیرستان فرزانگان کرمان با شش قربانی نگذشته که خبر واژگونی اتوبوسی دیگر با دست‌کم ۱۵ قربانی منتشر می‌شود. بر اساس گزارش اولیه پلیس راه کرمان، این حادثه منجر به جان باختن ۱۴ نفر از سرنشینان، ازجمله راننده ۳۷ ساله، و مجروح شدن ۴۶ نفر دیگر شده است.
در همین رابطه معاون سیاسی اجتماعی استاندار کرمان نیز اعلام کرد که به دلیل غیراستاندارد و غیرایمن بودن بخشی از محور چترود به سمت راور یعنی همین مسیری که اتوبوس در آن واژگون شده، عبور کامیون و اتوبوس از این جاده ممنوع است.
دوازدهم فروردین رئیس پلیس راهور فراجا، اعلام می‌کند: «بر اساس تحقیقات کارشناسی و بازبینی مستندات موجود، مسئول وقت شیفت پاسگاه پلیس راه چترود به دلیل قصور در نظارت و نه خطای عمدی، تحت برخورد سازمانی قرار گرفت.»
ثبت بیش از یک میلیون تصادف و ۸۸۰ جانباخته
سردار سید تیمور حسینی، رئیس پلیس راهور فراجا با اعلام پایان طرح ترافیکی نوروز ۱۴۰۴ پس از ۲۱ روز، می‌گوید: «در این مدت یک میلیون و ۱۶ هزار و ۳۴۳ فقره تصادف ثبت شد و ۸۸۰ نفر بر اثر سوانح رانندگی جان خود را از دست دادند. بیش از ۵۵۸ میلیون تردد جاده‌ای در بازه زمانی ۲۵ اسفند ۱۴۰۳ تا ۱۵ فروردین ۱۴۰۴ ثبت شده است. این آمار نسبت به سال گذشته حدود سه درصد افزایش داشته است.»
سردار حسینی درباره نظارت‌های ویژه‌ای که در این ایام از سوی پلیس راهور به‌منظور کاهش تصادفات و جان‌باختگان انجام شد، توضیح می‌دهد: «همان‌طور که قبل از شروع طرح نوروزی ۱۴۰۴ نیز اعلام شده بود، همه رانندگان متخلفی که مرتکب ۲ تخلف حادثه‌ساز همزمان می‌شدند، علاوه‌بر اعمال قانون، خودروهای آنها به مدت ۷۲ ساعت توقیف می‌شد.
از دیگر طرح‌های اجرا شده این بود که خودروهایی که خلافی بالای ۵ میلیون تومان داشتند و یا معاینه فنی نداشتند، توقیف و از ادامه تردد آنها جلوگیری می‌شد.
از ۱۳ فروردین تا صبح امروز ۱۶ فروردین، طرح ویژه‌ای به اجرا درآمد که در آن هر راننده‌ای که مرتکب یک تخلف حادثه‌ساز می‌شد، علاوه‌بر اعمال قانون و ثبت نمره منفی در گواهینامه، گواهینامه آنها به مدت سه ماه ضبط می‌شد. تا امروز که روز پایانی این طرح است، حدود ۶۷۹۱ جلد گواهینامه از رانندگان متخلف به مدت سه ماه توقیف شده است.»
سردار حسینی با اشاره به تلاش‌های شبانه‌روزی پلیس راهور و سایر نهادهای مسئول، می‌گوید: «در طول ۲۱ روز اجرای طرح، شاهد ۷۳۸ فقره تصادف منجر به فوت بودیم که در مجموع ۸۸۰ نفر از هم‌وطنان جان خود را از دست دادند.
در این مدت ۱۵ هزار و ۸۳۳ فقره تصادف جرحی ثبت شد که طی آن ۲۰ هزار و ۱۰۹ نفر مجروح شدند و هشت هزار و ۵۷۲ فقره تصادف خسارتی نیز به وقوع پیوست. مجموع تصادفات درون‌شهری و برون‌شهری در این بازه به یک میلیون و ۱۶ هزار و ۳۴۳ فقره رسید.»
رئیس پلیس راهور فراجا اظهار می‌دارد: «استان کرمان با ۷۹ فوتی در صدر استان‌های پرتصادف قرار گرفت و پس از آن به ترتیب استان‌های فارس با ۷۶ نفر، خراسان رضوی با ۶۰ نفر، سیستان و بلوچستان با ۵۶ نفر و خوزستان با ۵۱ نفر در رتبه‌های بعدی قرار دارند.»
تحلیل دلایل تصادفات نوروزی با استناد به آمار
سردار حسینی، رئیس پلیس راهور فراجا به تحلیل دلایل اصلی تصادفات فوتی پرداخته و اعلام می‌کند: «44 درصد از تصادفات مرگبار به علت عدم توجه به جلو، ۱۵ درصد به دلیل ناتوانی در کنترل وسیله نقلیه و ۱۴ درصد به‌خاطر تغییر مسیر ناگهانی بوده‌اند. همچنین بیشترین زمان وقوع تصادفات فوتی در بازه ساعت ۱۶ تا ۲۰ ثبت شده است.»
وی بر ضرورت ارتقای ایمنی خودروهای تولید داخل تأکید کرده و می‌گوید: «سال‌هاست درباره ضعف بدنه خودروها هشدار می‌دهیم. امیدواریم امسال با حمایت دولت، رئیس‌جمهور و وزیر صمت، شاهد افزایش فشار بر خودروسازان داخلی برای ارتقای کیفیت و ایمنی محصولات آنها باشیم.»
سردار حسینی به برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی مرکز تست تصادف (کرش تست) اشاره کرده و می‌افزاید: «در صورت راه‌اندازی این مرکز، خودروها پیش از ورود به بازار مورد آزمون‌های ایمنی قرار خواهند گرفت که این اقدام می‌تواند گامی بزرگ در کاهش تلفات جاده‌ای باشد.»
وی با تاکید بر لزوم همکاری نزدیک‌تر با وزارت راه و شهرسازی، خواستار تجهیز بیشتر جاده‌ها به علائم ترافیکی، نوسازی دوربین‌ها، نصب جداکننده‌های ایمن و اصلاح روکش آسفالت شده و می‌گوید: «پلیس راهور نیز متعهد است هم‌راستا با این اقدامات، نقاط حادثه‌خیز را شناسایی و نسبت به اصلاح آنها هشدارهای لازم را ارائه دهد.»
رئیس پلیس راهور فراجا تصریح می‌کند: «آمار فعلی پلیس، آماری است که از صحنه تصادفات همچنین میانه راه‌ها استخراج شده و آمار نهائی، پس از تجمیع داده‌های بیمارستانی و اعلام رسمی سازمان پزشکی قانونی طی دو تا سه هفته آینده منتشر خواهد شد.»