پرسش:

از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام صفت مردم‌داری یک مسلمان از چه شاخص‌ها و وجوه تمایزی برخوردار است؟

پاسخ:

جایگاه و اهمیت «مردم‌داری»

یکی از ضرورت‌های اخلاق مسلمانی و معاشرت و تعامل با دیگران «مردم‌داری» است. اساساً بر اساس آموزه‌های وحیانی اسلام انسان تا زمانی که رو به خود دارد و خودبین و خودخواه است: هیچگاه سمت و سوی حرکت او رو به رشد و تعالی نخواهد بود، زیرا در صورت عبور از منیت و دگرخواهی است که مسیر حرکت او به سوی تکامل و قرب الهی و انسانیت او رو به شکوفایی و اعتلا می‌رود. امام صادق(ع) می‌فرماید: من اعجب بنفسه هلک» کسی که گرفتار خودپسندی شود هلاک می‌گردد (اختصاص شیخ مفید، ص 221) بنابراین صفت «مردم‌داری» نقش تعیین کننده‌ای در رشد و تعالی انسان‌ها و جوامع بشری دارد.

مفهوم «مردم‌داری»

مردم‌داری یعنی با مردم بودن، برای مردم بودن، در خدمت دیگران بودن، شریک درد و رنج و راحتی و غم دیگران بودن. همراهی و همدردی و همگامی و همخوانی با دیگران،‌در یک کلام خود را خدمتگزار و غمخوار دیگران دیدن و دانستن. این راز و رمز حیات اجتماعی یک مسلمان است،‌و برای او پایگاه مردمی و برخورداری از رأفت و رحمت و مودت و حمایت مردم را فراهم می‌آورد. باید دید چه عوامل و ساز و کارها و رفتارها و روحیاتی می‌تواند این زمینه و موقعیت و پایگاه را برای انسان فراهم آورد؟ وقتی هدف یک مسلمان خدمت به همنوعان خود باشد، باید راه و رسم آن را آموخت و شاخص‌های مورد نظر را پیاده کرد. اهم آنها عبارتند از: 

اهم شاخص‌های مردم‌داری

1- حسن خلق

خوش اخلاقی کمندی است که دیگران را در دام محبت خود اسیر می‌کند،‌کیست که از برخورد شایسته خوشش نیاید و جذب چنین انسانی نشود. قرآن کریم این سنت حسنه را در دو آیه شریفه به صراحت بیان داشته و می‌فرماید: «همانا خداوند مهر و محبت کسانی را که ایمان می‌آورند و عمل صالح انجام می‌دهند در دل‌های مردم می‌اندازد.»(مریم- 96) همچنین در سوره آل عمران آیه 159 می‌فرماید: «(ای پیامبر!) تو به خاطر رحمت الهی بود که برای مردم نرم شدی، ‌و اگر تندخو و خشن و سخت دل بودی،‌ مردم از دور تو پراکنده می‌شدند.» و در ادامه آیه می‌فرماید: پس از آنان در گذر، برایشان استغفار کن و در کار با آنان مشورت کن. بنابراین علت دافعه برخی از مدعیان مسلمانی را به وضوح از این دو آیه شریفه می‌توان استنباط کرد. آری حسن‌خلق و گشاده رویی از بارزترین صفات رسول خدا(ص) بود که سهمی عمده در جذب مردم به اسلام و شیفتگی آنان به شخص پیامبر اکرم(ص) داشت. گویا که عفو و گذشت،‌استغفار و بخشش و مشورت با مردم نمونه‌ها و شاخص‌های دیگری از حسن خلق و رفتار مردم‌دارانه و جاذبه‌دار است. چرا که نوعی اعتماد به مردم و به حساب‌ آوردن آنان است و چنین برخوردهایی می‌تواند جاذبه شخص را به حد اعلا برساند. همچنین پیامبر اکرم(ص) در روایتی می‌فرماید: «انّ احبک و الی و اقربکم منی یوم القیمه مجلساً، احسنکم خلقا و اشدکم تواضعاً» در روز قیامت کسی در نزد من محبوب‌تر وجایگاهش به من نزدیک‌تر است که اخلاقش نیکو‌تر و تواضعش بیشتر باشد. (بحارالانوار، ج68، ص385)

2- عفو و گذشت

 کینه‌توزی و لجاجت ویژه روح‌های حقیر و همت‌های پایین است. برعکس آنان که نظر بلند و روح بزرگ دارند، پوزش‌ها را می‌پذیرند و عفو و گذشت دارند، از خطاهای دیگران چشم‌ می‌پوشند و از حق شخصی خویش درمی‌گذرند. بلند‌ نظری انسان، عامل محبت دل‌ها و جذب دیگران است. برای خود انسان نیز نوعی لذت روحی دارد و لذا گفته‌اند: در عفو لذتی‌است که در انتقام نیست. عفو و گذشت و چشم پوشی و نادیده‌گرفتن لغزش‌های دیگران و تغافل، بذرهای جلب محبت دیگران است آنها را خوشبین،‌ وفادار و با محبت نگاه می‌دارد. امام سجاد(ع) در دعای بلند مکارم الاخلاق از خداوند این‌گونه طلب دعا می‌کند: خداوندا! مرا ثابت قدم و استوار بدار تا با ناخالصان و دغلها خیرخواهانه برخورد کنم و هرکس از من دوری گزید به او نیکی کنم،‌ و به کسی که مرا محروم کرده بذل و عطا کنم،‌ و با آنکه با من قطع رابطه کرده بپیوندم،‌ وکسی را که غیبت مرا کرده به خوبی یاد کنم، توفیقم ‌‌ده که نیکی را سپاسگزار باشم و... از بدی چشم بپوشم  و در گذرم. (صحیفه سجادیه،دعای بیستم مکارم الاخلاق) آری این خصلت‌ها گوهرهای تابناکی در شیوه‌های معاشرت است. گفتن اینها در زبان آسان است، اما در عمل بسیار مشکل و سنگین است و جز از همت‌های والا و روحیه‌های متعالی برنمی‌آید و باید توفیقش را همواره از خدای متعال طلبید. 

(ادامه دارد)