گفت‌وگوی کیهان با مجتبی صادقی درباره هنر خوشنویسی آیینی
وقتی خط و معنا در هم می‌آمیزند
مهدی برازنده
«خوشنویسی» یکی از جلوه‌های درخشان هنر اسلامی است که از دیرباز در کنار معماری مساجد، تذهیب قرآن و کتیبه‌های مذهبی، جایگاهی ویژه در فرهنگ اسلامی داشته است. این هنر نه تنها ابزاری برای زیباسازی متون بوده، بلکه همواره واسطه‌ای برای انتقال پیام‌های عمیق معنوی به مخاطبان خود بوده است. مسلمانان از قرن‌ها پیش، با بهره‌گیری از جلوه‌های بصری خطاطی، آیات قرآن، احادیث و اشعار مذهبی را با شکوه و وقار خاصی به تصویر کشیده‌اند.
در مناسبت‌های مذهبی و آیینی، خوشنویسی نقشی پررنگ‌تر ایفا کرده و همواره یکی از عناصر جدایی‌ناپذیر در آراستن اماکن مقدس، کتیبه‌های شهری و آثار هنری مرتبط با اعیاد و عزاداری‌ها بوده است.
از ماه مبارک رمضان و محرم گرفته تا اعیاد بزرگ اسلامی همچون غدیر و نیمه شعبان، هنرمندان این عرصه با خلق آثار فاخر، بستری برای ارتباط عمیق‌تر مردم با مضامین دینی فراهم کرده‌اند.
میلاد حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، حضرت اباالفضل العباس(ع)، امام سجاد(ع) و در نهایت میلاد مبارک حضرت ولی‌عصر (عج) در اعیاد شعبانیه گرامی داشته می‌شود و این ماه بزرگ فرصتی برای زنده نگه‌داشتن فرهنگ شیعی و ارادت به آستان اهل‌بیت(ع) است. در این ایام، هنر خوشنویسی نیز جلوه‌ای دوچندان پیدا کرده و با نقش بستن نام‌های مقدس و عبارات عمیق و پرمعنا، فضائی دل‌انگیز و معنوی در دل شهرها و اماکن مذهبی ایجاد می‌کند.
در همین راستا، بسیاری از اساتید این هنر تلاش کرده‌اند با بهره‌گیری از خطاطی اسلامی، آثار ارزشمندی خلق کنند که نه‌تنها زیبایی بصری دارند، بلکه پیام‌های عمیق معرفتی و معنوی را نیز منتقل می‌کنند. یکی از این اساتید، «مجتبی صادقی» است که در حوزه خط نسخ یاقوتی و ثلث فعالیت می‌کند و آثارش در اماکن مذهبی و فضاهای شهری نمود ویژه‌ای یافته است.
به مناسبت اعیاد شعبانیه، گفت‌وگویی کوتاه با این هنرمند انجام داده‌ایم تا درباره مسیر هنری که تاکنون کرده است و همچنین پیوند خوشنویسی با مفاهیم دینی و نقش و اثرگذاری هنر خوشنویسی در مناسبت‌های مذهبی بیشتر بدانیم. او و شاگردانش در هفته‌های اخیر آثار فاخری را بمناسبت اعیاد شعبانیه به منصه ظهور رسانده‌اند که در ادامه از آن‌ها بیشتر خواهیم گفت.
«خوشنویسی»
بهترین ابزار برای انتقال مفاهیم معنوی
مجتبی صادقی در گفت‌وگو با کیهان می‌گوید که از ۱۲ سالگی وارد وادی خوشنویسی شده و در کنار دایی خود که او نیز از اساتید خوشنویسی بوده، این هنر را فراگرفته است؛ نخستین تجربه‌هایش از نوشتن خط، در مسجد محل سکونت‌شان رقم خورده، جایی که فضای معنوی آن، انگیزه‌ای مضاعف برای او ایجاد کرد تا این هنر را در مسیر مفاهیم دینی و آیینی به کار بگیرد. او در این‌باره می‌گوید: «خط نوشتن در مکانی که برایم پر از حس و حال آسمانی بود، هزار برابر انگیزه و انرژی ساخت. قرار گرفتن در این محیط باعث شد که پا در عرصه هنرهای دینی و آیینی بگذارم و به خطاطی در حوزه مذهبی و آیینی وارد شوم. از دوران نوجوانی تلاش کردم هنر خودم را در مسیر تعالی قرار دهم و خطوطی را انتخاب کنم که ارتباط بیشتری با مفاهیم دینی دارند. خوشنویسی یکی از بهترین ابزارها برای انتقال مفاهیم معنوی است، چراکه چشم و دل مخاطب را همزمان تحت تأثیر قرار می‌دهد.»
کتیبه‌هایی که ارادت را روایت می‌کنند
همان‌طور که اشاره شد، یکی از نقاط درخشان فعالیت‌های هنری این خوشنویس برجسته، اجرای کتیبه‌های بزرگ مذهبی در سطح شهر تهران است. او که به گفته خودش بیشترین تاثیر و الهام را از اثر هنری «کتیبه‌های ولایت» در قالب کتیبه‌های کاشی در اتوبان امام علی(ع) تهران که در سال 1401 خلق کرده و گرفته است، تصمیم گرفت آثار خوشنویسی در ابعاد گسترده‌تری را طراحی و اجرا کند؛ به همین منظور، ایده‌ای به سازمان زیباسازی شهر تهران ارائه داد که با حمایت این سازمان، به بزرگ‌ترین کتیبه‌های دست‌نویس تبدیل شد.
کتیبه «گلزار فاطمه (س)»
یکی از شاخص‌ترین آثار صادقی و شاگردانش، کتیبه‌ای با عنوان «گلزار فاطمه (س)» است که شامل ۱۱۰ بار نگارش نام مبارک حضرت فاطمه (س) است و در نهایت به جمله «یا مرتضی علی» ختم می‌شود. این اثر در فضائی به مساحت ۲۰۰ متر مربع و با همراهی تیم ۲۷ نفره از هنرمندان کشورمان در خانه اتحادیه تهران آماده شده است.
این هنرمند کشورمان درباره طراحی اثر مذکورش می‌گوید: «ایده این طرح، در شب‌های پرفیض قدر امسال به ذهنم خطور کرد. در آن شب‌های خاص و معنوی، الهامی در دل من شکل گرفت که تصمیم گرفتم عبارت «یا مرتضی علی» را با شیوه‌ای خاص و زیبا به نگارش درآورم.»
در نتیجه این تلاش‌ها، در 23 دی ماه امسال یکی از بزرگ‌ترین کتیبه‌های دست‌نویس کشورمان به نام زیبای «یا مرتضی علی» و به مناسبت ولادت حضرت علی(ع) در صحن امامزاده صالح(ع) پایتخت رونمایی شد و زائران حرم حضرت صالح بن کاظم(ع) تا نیمه شعبان شاهد این اثر فاخر شدند.
مجتبی صادقی درباره دلیل انتخاب نام مبارک فاطمه(س) در دل این اثر می‌گوید: «یکی بودن نام مادر بزرگوار حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) در این اثر و همچنین پیام‌های محبت و تکریم به این دو شخصیت والای تاریخ اسلام، باعث شد این اثر با نام مبارک فاطمه(س) آماده شود. این طرح در مدت سه روز به ثمر نشست.»
کتیبه‌هایی برای میلاد مهدی موعود (عج)
اما اثر دیگری که توسط این خوشنویس آیینی خلق شده، شامل دو کتیبه عظیم است که به مناسبت میلاد حضرت ولی‌عصر (عج) طراحی و به نمایش درآمده است. این آثار حاوی بخشی از دعای خواجه نصیرالدین طوسی با عبارت «السَّلامُ عَلَیکَ یا صاحب الشّجاعَةِ الحُسَینیَّة» است که در حروف آن، اسامی تمامی معصومین(ع) به طور هنرمندانه‌ای نگاشته شده است و شامل ۲۰ عبارت سلام به ۱۴ معصوم و ۶ شخصیتی بزرگ چون حضرت زینب(س)، حضرت ابوالفضل(ع) و حضرت معصومه (س) است.
هر یک از این کتیبه‌ها دارای ۳3۰ متر مربع مساحت هستند و یکی از آن‌ها روز سه‌شنبه 23 بهمن‌ماه در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) نصب شد و دیگری به حرم امام حسین(ع) هدیه شد. صادقی درباره تجربه اجرای این آثار می‌گوید: «در زمان اجرای این کتیبه‌ها آن‌قدر حال و هوای خوبی داشتیم که گویا رؤیایی شیرین در حال وقوع است و خوابی ملکوتی می‌بینیم. این آثار تأثیری شگرف بر بینندگان داشت و هر کسی که آن‌ها را مشاهده می‌کرد، احساس روحانی خاصی را تجربه می‌کرد.»
کتیبه‌های مذکور در یازده روز و توسط تیم 25 نفره از هنرمندان و خوشنویسان کشورمان زیر نظر مجتبی صادقی طراحی و به منصه ظهور رسیده‌اند.
حمیدرضا عسگری، سرپرست معاونت فرهنگی سازمان زیباسازی درباره روند طراحی این کتیبه‌ها با بیان اینکه ایده این کتیبه به مناسبت نیمه شعبان و به‌ویژه با هدف ارتباط معنوی با سیدالشهداء شکل گرفته است، می‌گوید: «این کتیبه به‌طور خاص به‌عنوان یک سلام به امام زمان(عج) و به عنوان نمادی از پیوند معنوی بین حرم حضرت عبدالعظیم(ع) در ری و حرم سیدالشهدا در کربلا طراحی شده است.»
هنر در خدمت مفاهیم معنوی
به واقع، هنر خوشنویسی، آنگاه که با آیین‌های مذهبی تلفیق می‌شود، از مرزهای زیبایی بصری فراتر می‌رود و به مظهر ارادت و ایمان بدل می‌شود. هر نقش و هر کلمه، پیوندی میان هنر و معنویت است. در این تلفیق زیبا، خوشنویسی نه‌تنها زینت‌بخش اماکن و محافل مقدس است، بلکه پیام عشق و معرفت را در جان مشتاقان جاری می‌سازد.
استاد صادقی، هنرمند خوشنویس کشورمان معتقد است که «خوشنویسی» می‌تواند پلی میان زیبایی بصری و مفاهیم دینی ایجاد کند و باعث شود که این مفاهیم به شکلی عمیق‌تر در ذهن و روح مردم ثبت شود. او امیدوار است که مخاطبان آثارش همان احساسی را که او و گروه هنری‌اش هنگام خلق آن‌ها داشتند، تجربه کنند و با مشاهده این کتیبه‌ها، دل‌هایشان متوجه اهل‌بیت(ع) شود.
او در پایان به کیهان می‌گوید: «در بیشتر دیده شدن این‌گونه آثار هنری آیینی، رسانه‌ها نقش مهمی دارند، متاسفانه به دلیل ظهور تکنولوژی در صنعت چاپ، این‌گونه آثار رو به افول رفته است، در صورتی که روح هنر و ارتباط معنوی در اجراهای دستی است. مسئولین مربوط اگر حمایت کنند، این‌گونه آثار فاخر می‌تواند سفیر فرهنگ و هنر برای ما باشد.»