سرویس اجتماعی- مهدی برازنده:

با گذشت 46 سال از انقلاب اسلامی، حوزه سلامت کشورمان در بخش‌های مختلف، جهش‌های بزرگی را رقم زده است و یکی از پیشگامان بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در منطقه جهان به‌شمار می‌آید.

وقتی در جایگاه مقایسه شرایط کشور و مردم ایران در دوران قبل و پس از انقلاب اسلامی و بازخوانی پیشرفت‌ها و جهش‌ها در دوران بیش از چهار دهه عمر انقلاب قرار می‌گیریم، بی‌شک یکی از درخشان‌ترین و ملموس‌ترین حوزه‌های پیشرفت و تغییرِ همراه با جهش کشور، حوزه سلامت با زیرشاخه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.

با گذشت 46 سال از انقلاب اسلامی، حوزه سلامت کشورمان در حوزه‌های مختلف، جهش‌های بزرگی را رقم زده است و یکی از پیشگامان بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در جهان به‌شمار می‌آید. 

در یک نگاه کلی می‌توان گفت تربیت نیروی انسانی متخصص، بی‌نیازی به پزشکان خارجی، خودکفایی در تولید دارو و تجهیزات پزشکی، افزایش امید به زندگی مردم، کاهش مرگ و میر مادران و نوزادان و توسعه بیمارستان و مراکز درمانی، گسترش چتر حمایتی بیمه‌های درمانی و... که کمبود شدید و فقدان آنها در زمان رژیم پهلوی در ایران حس می‌شد، با انقلاب اسلامی همه آنها با وجود تحریم و محدودیت‌های دیگر محقق شد و ایران در منطقه تبدیل به قطب سلامت شده است.

امروز به گفته علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزیر بهداشت، امید به زندگی ایرانی‌ها از 55 سال در قبل از انقلاب اسلامی به 78 سال رسیده است و یا در تربیت پزشک متخصص به نقطه‌ای رسیده‌ایم که نه‌تنها نیازی به پزشکان هند و پاکستان نداریم، بلکه اگر این کشورها درخواست کنند، می‌توانیم متخصصان‌مان را به آنجا بفرستیم.

در گزارش پیش‌رو به مناسبت دهه مبارک فجر، برخی از مهم‌ترین دستاوردهای نظام سلامت در حوزه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که با انقلاب اسلامی محقق شدند را مرور خواهیم کرد.

 افزایش امید به زندگی تا 78 سال 

همان‌طور که اشاره شد، شاخص امید به زندگی در کشورمان طبق آخرین آمار معاون بهداشت وزیر بهداشت به 78 سال رسیده است؛ طبیعتاً افزایش این شاخص در نتیجه افزایش شاخص‌های کاهش مرگ و میر نوزادان، رشد امکانات بهداشتی و درمانی، رشد سواد و دسترسی به آب سالم و مواد غذایی مرغوب میسر است و همه اینها با مدیریت خوب مسئولان و نخبگان حوزه سلامت و همراهی مردم کشورمان محقق شده است.

 ایجاد 18هزار خانه بهداشت

در زمینه توسعه خدمات بهداشت عمومی نیز جمهوری اسلامی پس از انقلاب اسلامی تحول قابل‌توجهی ایجاد کرد؛ ازجمله این اقدامات ایجاد هزاران خانه بهداشت در روستاهای کشور است که از دو هزار خانه در پیش از انقلاب به 18هزار خانه بهداشت با حضور 28هزار و 500 نفر بهورز افزایش پیدا کرد؛ البته علاوه‌بر خانه‌های بهداشت، بیش از پنج‌هزار و 660 پایگاه سلامت شهری با به‌کارگیری 23هزار و 740 مراقب سلامت در مناطق شهری و حاشیه شهرها خدمات اولیه بهداشتی نوین را به مردم ارائه می‌دهند و بیش از 6هزار و 300 مرکز جامع خدمات سلامت در مناطق شهری و روستایی برای دسترسی بهتر مردم ایجاد شده است. این مراکز و خانه‌های بهداشت نقش پررنگی در پیشگیری از بیماری‌ها در کشور دارند.

از نظر گسترش زیرساخت‌های درمانی، جدا از خانه‌های بهداشت و پایگاه‌های سلامت، می‌توان به گزارش ایرنا در 16 بهمن 1402 استناد کرد: در اواخر رژیم پهلوی حدود ۵۵۸ مؤسسه درمانی با 57هزار و ۹۲۷ تخت در سطح کشور وجود داشت که براساس جمعیت کشور آمار نامناسبی محسوب می‌شد. در حالی که در سال ۱۳۵۷، فقط ۳۷درصد شهرهای کشور دارای بیمارستان بودند، این رقم اکنون به بیش از ۹۵درصد و تعداد بیمارستان‌های فعال کشور به ۱۶۰هزار تخت رسیده و این در حالی است که در سال ۱۳۵۷ این رقم ۵۷هزار بوده است.

 پوشش 98درصدی واکسیناسیون در ایران 

کنترل بیماری‌های واگیر و غیرواگیر یکی دیگر از اقدامات بارز حوزه سلامت پس از انقلاب اسلامی است، به‌طوری که سیدمحسن زهرایی، رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت در گفت‌وگوی 17 بهمن‌ماه امسال با ایسنا می‌گوید: «برخی کشورهای توسعه‌یافته مانند آلمان، انگلستان، فرانسه و کانادا بر اساس اطلاعات مندرج در سایت سازمان جهانی، طی ۱۰ سال گذشته از پوشش ۹۵درصدی واکسن برخوردار نبوده‌اند. این در حالی است که پوشش واکسن در ایران بیش از ۹۸درصد است که این موضوع از مشارکت همه‌جانبه در کشور حکایت می‌کند و یک دستاورد بسیار خوب به حساب می‌آید. پوشش واکسن در برخی برهه‌های زمانی به ۹۹درصد هم می‌رسد.»

وی درباره تاثیر واکسن بر سیستم بهداشتی و درمانی کشور هم اظهار داشت: «سیستم بهداشتی و درمانی کشور با واکسیناسیون سراسری توانسته ‌است از مرگ‌های «کزاز نوزادی» جلوگیری و این بیماری را در سال ۱۳۷۵ حذف کند. در مورد «دیفتری» و «سیاه‌سرفه» نیز که یکی از بیماری‌های بسیار واگیردار در کشور بود و افراد بسیاری به دلیل آن جان خود را از دست می‌دادند، به واسطه واکسیناسیون حذف شده است. بیماری «فلج اطفال» نیز در کشور بسیار زیاد بود و سالانه حدود هزار نفر به فلج اطفال مبتلا می‌شدند. این در حالی است که به مدد واکسیناسیون، در حال حاضر، موردی مبنی بر ابتلا به فلج اطفال در کشور گزارش نشده و حدود ۲۴ سال از این موضوع می‌گذرد.»

  کاهش مرگ‌ومیر مادران باردار

 و کودکان زیر 5 سال

از جمله افتخارات حوزه سلامت کشورمان در بخش بهداشت، کاهش چشمگیر فوت مادران باردار و کودکان است. طبق گزارش 16 بهمن خبرگزاری فارس؛ در سال ۱۳۵۷ حدود ۲۵۰ مرگ مادران باردار در هر ۱۰۰هزار تولد زنده داشتیم اما در سال ۱۴۰۲ این عدد به حدود 23 مرگ در هر ۱۰۰هزار تولد زنده رسیده است. همچنین مرگ‌ومیر کودکان زیر ۵ سال به‌عنوان شاخصی از وضعیت بهداشت عمومی، کاهش قابل‌توجهی داشته است؛ به‌طوری که در سال ۱۳۵۷ حدود ۱۵۰ مرگ در هر هزار تولد زنده را شاهد بودیم اما این عدد در سال ۱۴۰۲ به حدود 17 مرگ در هر هزار تولد زنده رسیده است.

 خودکفایی 99درصدی تولید دارو 

تحریم‌های ظالمانه متاسفانه اثرات خود را در حوزه سلامت نیز وارد کرده است، با این وجود پس از انقلاب اسلامی با تکیه بر دانش متخصصان و نخبگان قدم‌های بلندی در حوزه دارو برداشته شده است، اکنون به گفته مهدی پیرصالحی، رئیس سازمان غذا و دارو موفق به تولید ۹۸ تا ۹۹درصد داروی مورد نیاز کشور در داخل کشور شده‌ایم و فقط بخش کوچکی از داروهای موردنیاز مردم از طریق واردات تامین می‌شود.

در کنار همه اینها ۹۵درصد هزینه خدمات تحت پوشش بیمه‌های پایه و مابه‌التفاوت قیمت دارو، تجهیزات و ملزومات مصرفی پزشکی برای موارد تحت پوشش بیمه پایه به طور کامل توسط سازمان بیمه سلامت ایران پرداخت می‌شود، به نحوی که با رعایت نظام ارجاع سهم سازمان بیمه سلامت ایران ۹۵درصد و ۵درصد سهم بیماران از محل منابع تعیین‌شده در قانون بودجه سالیانه پرداخت می‌شود.

 افزایش چشمگیر خدمات اورژانس

از نظر رشد خدمات امدادی نیز رئیس سازمان اورژانس کشور در 18 بهمن‌ماه امسال با اشاره به فعالیت ۲۰ پایگاه اورژانس در ابتدای انقلاب در کشور، از افزایش تعداد آنها به بیش از سه‌هزار و 400 پایگاه خبر داد.

 افزایش 13 برابری تعداد پزشکان از ابتدای انقلاب و جهش در علم پزشکی

مضاف بر این، طبق گزارش ایرنا در 16 بهمن 1402، قبل از پیروزی انقلاب، حدود هفت دانشکده پزشکی در دانشگاه‌ها ایجاد شده بود، اما اکنون نه‌تنها تعداد دانشگاه‌ها بلکه تعداد ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی از حدود ۶۰۰ نفر قبل از پیروزی انقلاب به حدود ۶هزار نفر در سال افزایش یافته است. اکنون ۶۴ دانشگاه علوم پزشکی در کشور ایجاد شده و در همه دانشگاه‌های علوم پزشکی تعداد ۱۷هزار و ۹۳۰ عضو هیئت علمی مشغول به فعالیت و نیز بیش از ۱۹۵هزار دانشجو در حال تحصیل هستند.

محمد رئیس‌زاده، رئیس سازمان نظام پزشکی کشور درباره دستاوردهای پزشکی کشورمان که به برکت انقلاب اسلامی محقق شده است، می‌گوید: «۱۶۰هزار و ۹۱۲ پزشک در دوران انقلاب اسلامی در کشور تربیت شدند و اکنون حدود ۶۰هزار پزشک در مقاطع دکتری عمومی و دستیاری پزشکی مشغول به تحصیل هستند که اگر این افراد را به تعداد پزشکان کشور بیفزاییم تعداد پزشکان کشور حدود ۲۲۰هزار نفر خواهد شد.»

وی تعداد پزشکان عمومی را ۹۸هزار و تعداد پزشکان متخصص در کشور را حدود ۶۱هزار نفر برآورد کرد و افزود: «بررسی مقابله‌ای تعداد پزشکان در سال‌های ۶۲ و ۱۴۰۲ بیانگر این است، تعداد پزشکان کشور در سال ۶۲ حدود ۱۳هزار نفر بود که این تعداد در حال حاضر بیش از ۱۶۰هزار نفر است. بر این اساس تعداد پزشکان کشور حدود ۱۳ برابر شده است.»

 رونق گردشگری سلامت در ایران

 گفتنی است، کشورمان در حال حاضر از نظر پیشرفت‌های علمی و پزشکی از جمله پیوند عضو، درمان‌های نوین، سلول‌های بنیادی و همچنین رونق گردشگری سلامت که به واسطه رشد بی‌نظیر حوزه سلامت کشورمان محقق شده است و چندین و چند حوزه دیگر نیز گفته‌های زیادی دارد که ذکر آنها در این مقال نمی‌گنجد.

در شرایطی که کشورمان در دوران قبل از انقلاب به دلیل کمبود شدید پزشک نیازمند ورود پزشک از هند و پاکستان و بنگلادش بود اما امروزه نه‌تنها از نظر تعداد پزشک این وابستگی به طور کامل برطرف شده است بلکه کشوری که در دوران قبل از انقلاب، مردمش برای بسیاری بیماری‌های نه‌چندان سخت نیازمند اعزام به خارج بودند امروز به قطب پزشکی منطقه تبدیل شده و نه‌تنها بیماری قابل علاجی نیست که در داخل درمان نشود بلکه هر سال دو میلیون گردشگر سلامت از کشورهای مختلف جهان و منطقه برای درمان انواع بیماری‌ها به کشورمان سفر می‌کنند.

از نظر تولید علم پزشکی نیز طبق گفته سیداحمد فاضل‌زاده، رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC)‌، جمهوری اسلامی ایران در بین ۲۰ کشور دارای بیشترین تولیدات علمی نمایه‌شده در پایگاه‌های اسکوپوس و وب آو ساینس در سال ۲۰۲۳ قرار دارد.

 لزوم تداوم راه شهید جمهور در حوزه سلامت 

این پیشرفت‌های شگرف در حوزه سلامت که به بخشی از آنها اشاره شد، مرهون تلاش دولت‌های مختلف در دوران پس از انقلاب است. در پایان و به عنوان حسن ختام جا دارد به برخی از تازه‌ترین اقدامات و دستاوردهای شاخص حوزه سلامت که در دولت شهید جمهور آیت‌الله رئیسی به ثمر رسیده است نیز اشاره کنیم تا یادی از این شهید بزرگوار کرده باشیم.

در دولت سیزدهم که چندماهی از پایان غیرمنتظره آن گذشته است، اقداماتی نظیر طرح نسخه الکترونیک که پیش از آن به کُندی پیش می‌رفت، در سه سال گذشته به‌طور تقریباً کامل اجرا شد، همچنین در ادامه انجام رایگان عمل جراحی کاشت حلزون شنوایی برای ۱۰هزار کودک ناشنوا این عمل انجام شد، افزودن ۱۶هزار تخت بیمارستانی به ظرفیت تخت‌های بیمارستانی کشور، معادل ۲۰درصد افزایش، تکمیل تولید و تزریق 6 نوع واکسن داخلی، واردات ده‌ها میلیون دوز واکسن کرونا در سخت‌ترین شرایط و ثبت رکورد جهانی تزریق روزانه یک‌میلیون و ۶۰۰هزار دُز واکسن کرونا، گسترش پوشش بیمه سلامت برای همه مردم و البته ارائه خدمات درمانی رایگان برای کودکان زیر ۷ سال در مراکز دولتی دانشگاهی که در دولت چهاردهم نیز با تامین بودجه آن بر ادامه این طرح مهم تاکید شد و نمونه‌های مختلف دیگر به ثمر رسید و نهایتاً انتظار می‌رود دولت فعلی و دولت‌های آینده نیز همین روند را ادامه دهند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در 11 دی‌ماه سال 1391 درباره اهمیت حوزه سلامت در کشور، فرمودند: «مسئله‌ سلامت، جزو مسائل درجه‌ یک هر کشوری است، یعنی اگر ما دو سه مسئله‌ درجه‌ یک را بخواهیم کنار هم بگذاریم، بلاشک یکی از آنها مسئله‌ سلامت و بهداشت و درمان است. اگر در کار نگاه تخصصی و عالمانه نباشد، دچار مشکل خواهد شد؛ یعنی یا موازی‌کاری می‌شود یا کار غلط انجام می‌گیرد؛ بنابراین باید نگاه عالمانه در آن وجود داشته باشد؛ و این هم جز با حضور پزشکان و اساتید و مانند اینها امکان‌پذیر نیست.»

بدون شک، موضوع سلامت برای مردم یکی از واجب‌ترین دغدغه‌هاست و از آنچه در بیانات رهبر انقلاب دیده می‌شود نیز می‌توان دریافت که باید توجه ویژه‌ای به حوزه داشت، بنابراین همان‌طور که انقلاب اسلامی در عمر 46ساله خود در حوزه سلامت به‌طور ویژه‌ای عمل کرده است، جا دارد این روند با مشارکت مردم، نخبگان و مسئولان حوزه سلامت با همت بیشتر تداوم پیدا کند.

مردم ایران شایسته بهترین خدمات هستند و نباید به میزان محقق شده در حوزه سلامت اکتفا کرد. باید با گسترش عدالت اجتماعی و توزیع بهتر و عادلانه‌تر امکانات و نیروی انسانی، حوزه سلامت بیش از گذشته در مسیر خدمت به مردم حرکت کند.