نشریه آمریکایی تاکید کرد فشارهای تحریمی غرب، موجب مراودات اقتصادی و فنی قوی‌تر روسیه و ایران شده است.

فارن افرز می‌نویسد: مداخله روسیه در سوریه، مسکو را مجبور کرد تا در جهت ایجاد یک موازنه ظریف بین ایران و اسرائیل حرکت کند؛ دو بازیگری که روسیه با آنها روابط دیپلماتیک نسبتا سطح بالایی دارد. مسکو ضمن هماهنگی عملیات نظامی با ایران، کانال‌های دیپلماتیک خود را با اسرائیل حفظ کرد. اما حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، همراه با واکنش این کشور به حملات هفت اکتبر حماس به اسرائیل، این موازنه را بر هم زد، زیرا وابستگی فزاینده مسکو به فناوری نظامی ایران، این کشور را بیش از پیش به تهران نزدیک کرد. یک دهه پس از سفر سردار قاسم سلیمانی، فرمانده ارشد ایرانی، به مسکو برای ترغیب مقامات کرملین جهت مشارکت نظامی در سوریه، تهران و مسکو روابط بی‌سابقه‌ای برقرار کرده‌اند که با تحریم مشترکشان از سوی غرب و همکاری نظامی در اوکراین تقویت شده است.

روسیه که زمانی معمار توافق برای محدودکردن برنامه هسته‌ای ایران بود، امروز به یک مشوق و تسهیل‌گر در جهت برنامه هسته‌ای تهران بدل شده است. در شرایط تغییرات منطقه‌ای پس از واکنش شدید اسرائیل بعد از حملات هفتم اکتبر و سپس سقوط دولت اسد، درحالی‌که نبرد روسیه در اوکراین وارد سومین سال می‌شود، امروز مسکو و تهران به یکدیگر روی آورده‌اند. حمایت ایران برای روسیه حیاتی شده و توسعه برنامه هسته‌ای تهران با کمک روسیه، به‌سرعت در حال تبدیل‌شدن به قوی‌ترین اهرم فشار ایران علیه اسرائیل و غرب می‌شود.

برای ایالات متحده و اسرائیل، این رابطه جدید خطر استحکام بخشیدن به ظهور یک محور مؤثر و تاثیرگذار ضدغربی را دارد. اما دنبال‌کردن کارزار «فشار حداکثری»، ممکن است ایران هسته‌ای را به روسیه نزدیک‌تر کند.

اتکای روزافزون مسکو به حمایت‌های ایران، راه را برای همکاری عمیق‌تر روسیه و ایران در خاورمیانه فراهم کرد. درحالی‌که بازیگران مورد حمایت ایران، از جمله حوثی‌ها در یمن و شبه‌نظامیان در عراق و سوریه، در سراسر منطقه برای حمله به اسرائیل پس از هفتم اکتبر بسیج شدند، روسیه هرگونه تظاهر به بیطرفی را کنار گذاشت. در یمن، مسکو داده‌های ماهواره‌ای را برای تقویت قابلیت هدف‌گیری حوثی‌ها علیه کشتیرانی در دریای سرخ در اختیار آنها قرار داد. در لبنان، روسیه انتقال تسلیحات پیشرفته به حزب‌الله را تسهیل کرد، از جمله موشک‌های هدایت‌شونده ضدتانک پیشرفته که بعدا علیه اهدافی در داخل اسرائیل استفاده شدند.

شاید مهم‌ترین نشانه تغییر رویه روسیه، امتناع پوتین و مقامات روسی از صدور هرگونه بیانیه در محکومیت یا توبیخ حماس در روزهای پس از عملیات هفت اکتبر بود. در عوض، پوتین پنج ‌روز بعد، ارتش اسرائیل را با نازی‌ها مقایسه کرد و به خبرنگاران گفت که برنامه‌های ارتش اسرائیل در غزه با محاصره لنینگراد در طول جنگ بزرگ میهنی قابل‌ مقایسه بود. البته مسکو از تشدید تنش‌ها بلافاصله بعد از هفتم اکتبر ابتدا با هدف منحرف‌کردن توجه افکار عمومی و منابع غرب از اوکراین به خاورمیانه سود برد. اما در نهایت، پس از یک دهه کمک نظامی موفق روسیه، نظام اسد به طور ناگهانی در دسامبر ۲۰۲۴ سقوط کرد. روسیه برای دفاع از اسد بیش از حد درگیر جنگ در اوکراین بود.

فرض بر این است که ایران کشوری است که در آستانه دستیابی به بمب هسته‌ای قرار دارد؛ کشوری که از اجزای ضروری برای تسلیحات هسته‌ای برخوردار است، اما هنوز تصمیم قطعی اتخاذ نکرده است. البته مقامات ارشد دولت ایران هشدار داده‌اند که در صورت حمله اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای این کشور، تهران ممکن است دکترین هسته‌ای خود را مورد بازبینی قرار دهد.

اگرچه ماهیت دقیق کمک‌های روسیه به ایران ناشناخته است، مقامات ایالات متحده و اسرائیل نسبت به همکاری‌های روزافزون دو کشور هشدار داده‌اند. در ژوئیه ۲۰۲۳، ویلیام برنز، رئیس سیا، همکاری روسیه در برنامه پرتاب فضاپیمای ایران و دیگر جنبه‌های برنامه موشکی آن را تایید کرد. به‌طور قابل توجهی، چنین کمکی مستقیما برای توسعه موشک‌های دوربرد و قاره‌پیما قابل استفاده است.

مقامات اسرائیل ابراز نگرانی کرده‌اند که روسیه ممکن است به ایران در زمینه فناوری تسلیحاتی کمک کند. در کوتاه‌مدت، به نظر می‌رسد ایران خواهان تقویت پدافند هوائی است. اما برنامه‌های آن فراتر از احیای قابلیت‌های مذکور است. مسعود پزشکیان، اخیرا در دیدار پوتین، معاهده همکاری راهبردی با روسیه را نهائی کرد که همکاری‌های دوجانبه را عمیق‌تر می‌کند. ایران به دنبال مقابله با وعده‌های دولت جدید ایالات متحده مبنی بر فشار حداکثری است.

 

«چرا عارف به حسن روحانی حمله کرد؟ آیا دولت پزشکیان می‌خواهد جریان اعتدالگرا را حذف کند؟»

خبرگزاری خبرآنلاین وابسته به برخی مدیران دولت روحانی، ضمن طرح سؤال فوق، نوشت: معاون اول پزشکیان که به جناح اصلاحات منتسب است، در «اولین مصاحبه مشروح» خود با روزنامه ایران، ارگان دولت، بدون مقدمه قبلی و به‌طور ناگهانی به حسن روحانی، رئیس‌جمهور اسبق اعتدالگرا تاخت! شاه‌بیت سخنان محمدرضا عارف این تیتر بود: اصلاح‌طلبان با دولت روحانی راه آمدند، اما جواب نگرفتند/ اگر افراطیون را کنار بزنیم، میانه‌روها می‌توانند با هم کار کنند. این اظهارنظر عارف- به عنوان فرمانده اصلی کابینه پزشکیان- را باید کلیدی و مهم تلقی کرد، چون عملاً این ایده در دولت پزشکیان دنبال شده و خواهد شد.

البته ریشه‌های دلخوری عارف از روحانی به انتخابات ۱۳۹۲ بازمی‌گردد، وقتی که تحت فشار بدنه و رأس اصلاح‌طلبان و حتی سید محمد خاتمی از رقابت‌های ریاست‌جمهوری به نفع حسن روحانی کنار رفت، از آن زمان تاکنون اصلاح‌طلبان و اعتدالگرایان (با محوریت افرادی مثل هاشمی رفسنجانی و روحانی) متحد سیاسی هم شدند.

اما به نظر می‌رسد دولت پزشکیان به ایده‌ای جدید در سیاست داخلی رسیده است: «فاصله‌گذاری با اعتدالگرایان» و «تقویت ارتباط مستقیم با حاکمیت». این خط جدید که عارف آن را برای اولین‌بار علنی بیان کرد و پزشکیان هم با آن همراه است، می‌تواند قمار بزرگی برای جناح اصلاح‌طلب و دولت باشد: حذف اعتدالگرایان از جبهه اصلاحات باعث می‌شود جناح اصلاح‌طلب قدرت بیشتری پیدا کند و به همان اندازه هم جریان اصلاحات و دولت پزشکیان را از حمایت و همراهی یک جریان پرسابقه و قدرتمند سیاسی محروم می‌کند.

انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۳ اولین انتخابات بعد از ۱۳۸۸ بود که جناح اصلاح‌طلب، یک «نامزد اختصاصی» در آن داشت، تحولاتی که منجر به روی کار آمدن پزشکیان در انتخابات شد، احیای دوباره، اما با احتیاط «اصلاح‌طلبی مستقل از اعتدالگرایی» بود که اصلاح‌طلبان هم از آن استقبال کرده‌اند و پیام آن را دریافت کرده‌اند.

بعد از ردصلاحیت نه‌چندان غیرمنتظره روحانی در انتخابات مجلس خبرگان، موقعیت جریان موسوم به اعتدالگرا در سیاست داخلی به‌شدت تضعیف شد. این ردصلاحیت به روشنی نشان بی‌اعتمادی به وی- به عنوان شاخص‌ترین چهره اعتدالگرا به‌خصوص بعد از درگذشت هاشمی رفسنجانی- بود، حالا محمدرضا عارف به عنوان نماد دولت پزشکیان تصمیم گرفته است از این شرایط، برای تقویت جناح اصلاح‌طلب استفاده کند.

قرینه دیگری که برای این ایده و دست‌فرمان جدید دولت پزشکیان وجود دارد، نوع برخورد دوگانه- توأم با احتیاط و بی‌اعتمادی دولت پزشکیان به محمدجواد ظریف؛ وزیر خارجه روحانی است، ظریف که از چهره‌های شاخص جریان اعتدالگرا است و نفش اصلی در تحقق برجام داشت و با همه توان به میدان سیاست داخلی آمد تا پزشکیان پیروز انتخابات شود، اینک جایگاه متزلزل و مبهمی در دولت دارد. دولت پزشکیان نه تمایلی به میدان دادن به ظریف دارد و نه می‌خواهد او را کاملاً از دست بدهد و البته چندان هم بدش نمی‌آید که زحمت ظریف را سوپرانقلابی‌ها بکشند و او را بیشتر به حاشیه ببرند، بدون آنکه خود هزینه جدایی را بدهند.

 

برخلاف فضاسازی رسانه‌های غربگرا، دستور توقف کمک به رسانه‌ها و نهادهای فارسی‌زبان اپوزیسیون در آمریکا، دستور مستقلی نبوده؛ بلکه ذیل دستور کلی ترامپ برای تعلیق همه کمک‌های خارجی و بررسی سودمندی این کمک‌ها صورت گرفته است.

وبسایت بی‌بی‌سی در این باره نوشت: دونالد ترامپ در یکی از فرمان‌های اجرائی که امضا کرد تمام کمک‌های خارجی آمریکا را به مدت ۹۰ روز تعلیق کرده است. او سه ماه برای بازبینی این کمک‌ها فرصت خواسته است. این کمک‌ها که سال ۲۰۲۳ حدود ۷۰ میلیارد دلار بوده است به بیش از دویست کشور جهان، پانزده هزار نهاد و سازمان ارائه می‌شود.

ده‌ها نهاد حقوق بشری و توسعه دموکراسی و رسانه‌های فارسی‌زبان که درباره ایران کار می‌کنند تحت تاثیر این تعلیق قرار گرفتند و فعالیت آن‌ها موقتا محدود یا متوقف شده است. تعدادی از نهادها و رسانه‌های فارسی‌زبان وادار شد‌ه‌اند نیروهای پاره‌وقت خود را تعدیل کنند که ممکن است تاثیر زیادی بر کار و زندگی نیروی انسانی فعال در آن‌ها بگذارد.

براساس گزارش‌هایی که بی‌بی‌سی دریافت کرده بیش از سی نهاد و رسانه ‌ایرانی درباره قطع این کمک‌ها جلسه‌ای برگزار کردند که در آن مشخص شده بعضی از نامه‌های دریافتی این سازمان‌ها متفاوت بوده و باعث بروز ابهام درباره توقف کامل یا موقتی کمک‌ها شده است.

هدف از ارائه این کمک‌ها از سوی آمریکا، «ترویج دموکراسی، تقویت نهادهای مدنی‌، گسترش آزادی بیان و مهار نظام‌های اقتدارگرا» اعلام شده است.

به گفته منابع مطلع «در ماه مارس امسال‌ کمیته حقیقت‌یاب باید گزارش سالانه خود درباره ایران را ارائه کند که با نبود نیرو مشخص نیست این گزارش چه سرنوشتی پیدا می‌کند. این می‌تواند فرصت بسیار خوبی برای جمهوری اسلامی باشد تا در محافل عمومی، برنامه‌ها و اهداف خود را پیش ببرد.» 

بر همین اساس حتی اگر این کمک‌ها سه ماه بعد از سر گرفته شوند، «فرصت از دست رفته است».

بی‌بی‌سی اضافه کرد: مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا در جلسه کمیته روابط خارجی سنا گفته بود کمک‌های آمریکا که کاملا در راستای سیاست خارجی رئيس‌جمهور نباشند باید متوقف شوند. او گفته بود «هر دلاری که خرج می‌کنیم، هر برنامه‌ای که تمویل می‌کنیم و هر سیاسی که در پیش می‌گیریم باید پاسخی به یکی از این سه سؤال روشن باشد: آیا آمریکا را امن‌تر می‌سازد؟ آیا آمریکا قدرتمندتر می‌شود؟ آیا آمریکا را مرفه‌تر می‌کند؟»

امید معماریان در گفت‌و‌گو با بی‌بی‌سی فارسی با اشاره به سخنان ترامپ و همراهان و طرفدارانش در دوران انتخابات مبنی بر قطع کمک‌های خارجی آمریکا گفت: «بیشتر این کمک‌ها به دولت‌ها است و مقدار بسیار کمی از آن‌ متعلق به نهادها و رسانه‌ها است. ممکن است با ورورد آقای مارکو روبیو به وزارت خارجه و اطلاع او از تاثیر این کمک‌ها بر این نهادها و تاثیر آن دوباره این کمک‌ها برقرار شود. وضعیت مبهم است و نمی‌توان گفت که همه کمک‌ها کاملا و برای همیشه قطع می‌شوند. عده کمی از اعضای کنگره هستند که با لغو این بودجه موافق‌اند و بسیاری از نمایندگان و سناتورها‌، خواهان ادامه آن هستند.»

در مخالفت با قطع این کمک‌ها گرگوری میکس، عضو کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان، در نامه‌ای به مارکو روبیو اعلام کرد که کمک‌های خارجی در خدمت منافع آمریکا و نشانگر اهمیت دادن به متحدان، شرکا و آسیب‌پذیرانی است که برای بقا به این کمک نیازمند هستند.

یادآور می‌شود محافل غربگرای شیدای مذاکره ضمن تحریف خبر چنین القا کرده بودند که دولت ترامپ دستور مستقلی برای توقف حمایت از اپوزیسیون ضد جمهوری اسلامی صادر کرده و چراغ سبز داده است. برخلاف این ادعا، نماینده ترامپ در امور روسیه و اوکراین دو هفته قبل در نشست یک گروهک تروریستی ضدایرانی در پاریس شرکت کرد و خواستار تکرار سیاست فشار حداکثری علیه ایران شد. 

 

دبیرکل حزب کارگزاران گفت کارایی و راندمان دولت 10درصد است. حسین مرعشی همچنین گفت آقای پزشکیان، باید ارزیابی روشنی از کارکرد وزیران داشته‌ باشند و اگر به این نتیجه برسند که وزیری کارآمدی لازم را ندارد، باید آن را تغییر دهند.

وی با انتقاد تلویحی از پزشکیان ادامه داد: اگر فردی که قرار است رئیس‌جمهور شود، از درون یک حزب مستقر بیرون بیاید، آن حزب برنامه‌های خود را برای نفت و کشاورزی و موارد دیگر داشت و کادرهای تخصصی خود را هم تربیت کرده بود و از فردای انتخابات برنامه‌های خود را شروع می‌کرد. اما هر فردی رئیس‌جمهور می‌شود و در نخستین صحبت خود می‌گوید که من حزبی نیستم و به حزبی نبودن خود افتخار می‌کند. سپس در بین نیروهای کشور می‌گردد و در نهایت شورای راهبری درست می‌کند و از طریق فراخوان وزیر تعیین می‌کند.

مرعشی اظهار داشت: من به آقای پزشکیان گفتم که جزءجزء کابینه ممکن است، خوب باشد، اما ترکیب کابینه هم مهم است که وزیران چگونه قرار است در کنار هم قرار بگیرند و به یکدیگر کمک کنند. 

دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی ایران، تاکید کرد: راندمان کنونی دولت ۱۰درصد است. اما موضوع مهم اینجاست که کشور اکنون نمی‌تواند با راندمان ۱۰ تا ۱۵درصد اداره شود، گرچه در مسیر درست باشد. کشور باید رشد شتابان داشته باشد و با سرعت باید مسائل خود را حل کند. ماه‌ها طول می‌کشد و درباره موضوعی نمی‌توانیم تصمیم بگیریم. من از راندمان پایین دولت راضی نیستم. من در هر جایی که بودم، شتابم برای اداره کشور بسیار بیشتر از سرعت کنونی بود.

مرعشی درباره عملکرد معاون اول رئیس‌جمهور گفت: عارف شخصیت محترم و معتبری به لحاظ علمی و مدیریت است، اما در شرایطی که رئیس‌جمهوری محترم تجربه اول برای اداره کشور را دارند، باید در سطح معاون اول نیروهای جوان‌تر و مسلط‌تر و فعال‌تری قرار می‌داد. وی درباره احتمال تغییر وزیران دولت گفت: آقای پزشکیان، باید ارزیابی روشنی از کارکرد وزیران خود داشته باشند و اگر به این نتیجه برسند که وزیری کارآمدی لازم را ندارد باید آن را تغییر دهند.