نگاهی به مسئله سقط جنین تعمدی و پیامدهای آن- بخش پایانی
قتل‌های خامـوش زیر پوست شهر
فائقه بزاز
در روزگار نوین جهل بیداد می‌کند و جاهلیت مدرن جنایت‌هایی را علیه مظلومیت بشریت رقم می‌زند. باورهای غلط میان فرهنگ مردم ریشه دوانده و برای فرار از مسئولیت، خون بی‌گناهان ریخته می‌شود. سقط جنینی که یاوری غیر از خدا ندارد، یکی از این فجایع است. گاهی هم کلاه‌های شرعی یا عرفی بزرگی بر سر خود می‌گذارند تا از عذاب وجدان رها شوند. ادعا می‌کنند که سقط جنین بالای ۴ ماه حرمت دارد و در ماه‌های ابتدائی مشکلی ندارد. در حالی که از ابتدای تشکیل نطفه، سقط حرمت دارد.
اگر در جاهلیت قبل از ظهور اسلام تنها دختران را زنده‌به‌گور می‌کردند در جاهلیت مدرن، جنین‌های بی‌گناهی که پناهی جز بطن مادر ندارند قبل از تولد مثله و تکه‌تکه شده و به قتل می‌رسند.
در رابطه با سقط جنین مخالفان و موافقان نظریات متفاوت و زاویه‌داری با هم دارند. برخی کارشناسان علوم دینی و محققین این عرصه معتقدند که نظر و تأکید ادیان و به‌خصوص اسلام بر تکثر نسل‌هاست و دیگر اینکه در اسلام برای انسان نه از بدو تولد بلکه قبل از تولد و هنگام انعقاد نطفه تا بعد از مرگ کرامت و شرافت و جایگاه در نظر گرفته شده است که باید مورد احترام واقع شود. این گروه می‌گویند در روایات داریم حتی زمانی که نطفه منعقد شد انسان احترام دارد و کسی حق تعدی به حقوق انسان حتی در مرحله نطفه بودن را ندارد. برای همین از اساس با سقط مخالف بوده آن را حرام می‌دانند.
اما موافقان سقط نظر دیگری دارند و برخی کارشناسان معتقدند سقط بعد از غربالگری از مادر و در صورتی‌که جنین معلول باشد جایز است.
به گزارش شبکه اجتهاد، دکتر محسن رضایی آدریانی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی قم در نشست تخصصی بررسی مسئله سقط جنین در ایران می‌گوید: «این قیاس منطقی وجود دارد که کشتن یک انسان بی‌گناه نادرست است و همه مکاتب، این مسئله را قبول دارند. بعد از آن یک دلیل می‌آورند که جنین، یک انسان بی‌گناه است. البته درباره بی‌گناه بودنش کسی حرف ندارد؛ ولی راجع به انسان بودنش سؤال این است که جنین از چه موقعی انسان می‌شود؟ از این بحث‌ها نتیجه‌گیری می‌شود که سقط جنین نادرست است و اگر هر زمانی که جنین را انسان تلقی کنیم و دارای شأن اخلاقی و جایگاه انسانی ببینیم و یک تکه گوشت حساب نکنیم، از آن زمان به بعد دیگر کسی حق کشتنش را ندارد.»
نظر و انتظارات مردم
منصوره پورنیا دانشجوی سال آخر روانشناسی در پاسخ به سؤال گزارشگر کیهان می‌گوید: «سقط جنین به‌خصوص مدل عمدی و خودخواسته علاوه‌بر مشکلات جسمی، عوارض روانی زیادی برای یک مادر به همراه دارد. خانم‌ها بعد از سقط خود به خودی دچار علائم غم و اندوه و اختلالات خواب می‌شوند و تمایل زیادی به حرف زدن درباره احساس فقدان دارند؛ اما در گروه مادرانی که سقط عمدی انجام داده‌اند، احساس گناه و سرزنش خود نیز در مادر پررنگ است، چون معمولاً کسی با فرد همدردی زیادی نمی‌کند فرصت ابراز هیجانات منفی از فرد گرفته شده و این عوامل به تشدید علائم سوگ دامن می‌زند. گاهی نیز سونوگرافی قبل از سقط باعث می‌شود تصویر واضح‌تر و ملموس‌تری از جنین در ذهن مادر شکل بگیرد و رابطه عاطفی قوی‌تری برقرار شده، پس از سقط بر احساس فقدان مادر اضافه کند.»
صبا نیک‌نژاد، دانشجوی ارشد جمعیت‌شناسی نیز معتقد است: «در تمام دنیا برای مدیریت سقط جنین سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری وجود دارد. در ایران اسلامی نیز با اجرای قانون جوانی جمعیت تعیین شده که معضل سقط جنین به روش‌های مختلف مدیریت شود. نکته مهم تأثیر سقط جنین بر شاخص‌های جمعیتی است که در این رابطه و باتوجه‌به میانگین سقط سالانه، تولدهای کشور را تحت‌تأثیر قرار داده است و مشخص است مسئولان در این زمینه غفلت کرده‌اند و باید مجموعه‌های قانونی و نهادهای فرهنگی و رسانه‌ای ابعاد سقط جنین را برای مردم تبیین و فرهنگ‌سازی کنند.»
دانیال کرمانی دانشجوی دکترا و پژوهشگر حوزه جمعیت می‌گوید: «در اخبار و آمارها آمده که از حدود ۹۴ تا ۹۵ درصد سقط غیرقانونی حدود ۴ درصد ناشی از روابط نامشروع و خارج از عرف و خانواده است اما ۹۱ تا ۹۲ درصد سقط جنین‌ها محصول زناشوئی و مشروع است و این برای کشور شیعه ما فاجعه است.»
این دانشجوی دکترای جمعیت‌شناسی معتقد است: «اگر برای ازدواج و فرزندآوری به خدا توکل کنیم و به برکتی که فرزندآوری به زندگی می‌دهد، یقین داشته باشیم، این خوش‌بینی ابعاد دیگر زندگی را هم تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. یادمان باشد قرار نیست همه چیز طبق برنامه پیش برود. بهتر است از اتفاقات ناخواسته‌ای نظیر فرزند سوم و چهارم که اتفاقاً خوش‌یمن است، استقبال کنیم.»
مریم معترفی، خانه‌دار و مادر 3 فرزند است و به گزارشگر کیهان می‌گوید: «گاهی آقایان مشوق سقط جنین هستند و این اتفاق همیشه به گردن خانم‌ها نیست. برخی مردان مشکلات اقتصادی را دخیل می‌دانند و چون به خدا توکل ندارند با اعمال فشار، همسران‌شان را به سمت سقط عمدی هدایت می‌کنند. در حالی که مطمئنا به گردن‌شان حق بزرگی می‌افتد و در روز جزا باید پاسخگو باشند.»
فضیلت‌گرایی مانع اعمال قبیح است
دکتر رضائی در ارتباط با موافقان و مخالفان سقط جنین می‌گوید: «در اخلاق پزشکی سه دیدگاه عمده در مکاتب غربی داریم. یک دیدگاه نتیجه‌گرایی است که مبنایش این است که عمل مهم نیست و نتیجه مهم است. در مورد سقط جنین هم این موضوع را مطرح می‌کند که اگر سقط جنین باعث رفاه بیشتر می‌شود و درد و رنج را کم می‌کند، کار خوبی است و به نظر می‌رسد سقط جنین‌هایی که در دنیا قانونی شمرده می‌شود، بر اساس همین دیدگاه است. دیدگاه دوم بحث وظیفه‌گرایی است و می‌گوید: شما باید وظیفه اخلاقی‌ات را انجام دهی. برداشتم از این دیدگاه این است که اجازه داده نمی‌شود جان انسانی گرفته شود. فضیلت‌گرایی هم همین‌طور است که آدم فضیلت‌مند دست به چنین کار قبیحی نمی‌زند.
موافقان سقط جنین می‌گویند که این موضوع مربوط به مادر است و به کسی ارتباطی ندارد و تا زمانی که جنین به دنیا نیامده است یک تکه گوشت است و جایگاه انسانی ندارد.
این محقق درباره چرائی سقط در تشخیص معلولیت جنین در دیدگاه موافقان می‌گوید: «موافقان می‌گویند که جنین در بدن مادر است و مادر می‌تواند تصمیم بگیرد که آن را می‌خواهد یا خیر. عده‌ای از موافقان دیگر می‌گویند که بچه‌هایی که سالم به دنیا می‌آیند این‌همه محدودیت دارند و اگر همین بچه معلول هم باشد محدودیت‌ها و مشکلات بیشتری خواهد داشت و چه نیازی است که این‌همه هزینه معلولان کنیم. مخالفان اعتقاد دارند که جنین حق حیات دارد و چرا باید اجازه داشته باشیم جان یک نفر دیگر را بگیریم و جالب است که از هفته ششم جنین واکنش دارد.»
رضائی تأکید می‌کند: «جامعه وظیفه دارد که به همه افراد جامعه خدمت کند و در این میان بعضی‌ها خدمت بیشتری نیاز دارند. ما که سالم هستیم روزی پیر می‌شویم و هزینه زیادی خواهیم داشت و نمی‌شود گفت که افراد مسن را از بین ببرید؛ چراکه فقط مصرف‌کننده هستند.»
سقط جنین کفاره و دیه دارد
حجت‌الاسلام سید محسن مرتضوی، نویسنده هفت جلد کتاب مجموعه مسائل مستحدثه پزشکی، در نشست تخصصی بررسی مسئله سقط جنین در ایران می‌گوید: «از نظر حکم تکلیفی سقط جنین در اسلام حرام است و جنین از همان مراحل ابتدائی تا آخر حرمت دارد. در کنار این حکم تکلیفی، اسلام حکم وضعی را پیش‌بینی کرده است که همان مجازات برای عملیات سقط جنین است. از همین روایاتی که مجازات سقط جنین را مطرح کرده‌اند، همین حرمت استفاده می‌شود.»
این کارشناس در پاسخ به این سوا که برای سقط چه دیه‌هایی تعیین شده عنوان می‌کند: «در مباحث فقهی و حقوقی می‌گویند که جعل مجازات خودش کاشف از جرم بودن عمل است، لذا در اسلام و در روایات متعدد برای تک‌تک مراحل سقط جنین دیه تعیین شده است که اگر کسی جنینی را در مرحله نطفه سقط کند مجازاتش ۲۰ مثقال طلا است و در مراحل بعدی افزایش می‌یابد.
اسلام برای قتل نفس سه مجازات کفاره، قصاص و دیه قرار داده است. فقها این سه مجازات را در رابطه با سقط جنین بحث کرده‌اند که کدام مجازات را شامل می‌شود. البته قصاص را منتفی می‌دانند و کسی که جنینی را می‌کشد قصاص نمی‌شود و روایات خودش را دارد؛ اما کفاره و دیه را اکثر فقها در رابطه با سقط جنین حکم کرده‌اند. بعد از ولوج روح اگر جنین سقط شود، کفاره هم دارد.»
ناهنجاری جنین مجوز سقط جنین نیست
حجت‌الاسلام سید محسن مرتضوی، کارشناس و نویسنده ادامه می‌دهد: «از نظر دینی و اسلامی حکم اولیه سقط جنین جایز نیست مگر در مواردی که عنوان ثانویه‌ای اتفاق بیفتد آن هم قبل از ولوج روح و قبل از چهارماهگی جنین؛ به این دلیل که اسلام دینی است که موارد تزاحم را در نظر می‌گیرد و اهم و مهم در اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد. اگر قبل از چهارماهگی عوامل ثانویه‌ای مانند اضطرار، حفظ جان مادر، سلامتی مادر یا عسروحرج شدید در زندگی باشد، سقط جنین مجاز شمرده شده است، ولی ملاک‌هایی که برای جواز شمرده شده است واقعاً باید احراز شود. پس یک بعد فتاوای فقها این است که تشخیص باید قطعی باشد و بعد دوم این است که خود زوجین باید این را احراز کنند که عسروحرج شدید وجود دارد یا خیر؟ فقها می‌گویند که این دو نکته باید رعایت شود؛ یعنی اینکه با استفاده از آزمایش‌های پزشکی تشخیص قطعی داده شود که جنین معلول متولد می‌شود و همچنین زندگی با یک معلول برای پدر و مادر عسروحرج شدید ایجاد می‌کند که نکته بسیار مهمی است. تنها به این دلیل که جنین ناهنجاری داشته باشد، مجوز سقط جنین نیست.
امام خمینی نیز فرموده‌اند که مجرد ناقص‌الخلقه بودن جنین و مشکلات آن مجوز شرعی برای سقط جنین حتی قبل از ولوج روح به‌حساب می‌آید و باقی مراجع معاصر نیز چنین فتوایی را دارند.
معلولیت هم جزئی از زندگی و جزئی از ابتلائات است که در زندگی داریم و از آزمایش‌های الهی است. اگر زندگی با فرزند معلول برای پدر و مادر عسروحرج شدید داشته باشد، قبل از ولوج روح اجازه سقط جنین هست، منتها شرایط احراز این فتوا بسیار مشکل است.»
در پایان گفتنی است طبق آمار رسمی وزارت بهداشت سالانه بیش از 450 هزار سقط جنین انجام می‌شود که حتی از آمار مرگ و میر سالانه (375 هزار) بیشتر است.
برای درک این فاجعه خوب است بدانیم ویروس کرونا با تمام هیاهو و ترس و محدودیت‌ها و قرنطینه‌هایی که ایجاد کرد کلا حدود صد و چهل هزار نفر فوتی داشت.
به‌راستی این آمار از سقط جنین که فاجعه‌ای بسیار عظیم‌تر و مخوف‌تر از کرونا است، قابل مدیریت جدی نیست؟