ماه رجب، فرصت ویژه‌ای که باید قدر دانست-بخش نخست
گشودن درهای اعتکاف به سوی بهشـت بندگی
حسن رضایی
بنیاد و ریشه‌های آنچه اکنون «تمدن مدرن» خوانده میشود، در دوره رنسانس و پس از روی‌گردانی انسان غربی از تعالیم انحرافی کلیسا و اربابان مستبد آن نضج گرفت. بشر غربی بعدتر در عصر روشنگری، تمام تلاش خود را برای «دیگری‌سازی» با دین، تعالیم دینی و تمام مفاهیم قدسی و مقدس به کاربست؛ اکنون کار دیگر از نفی کلیسا فراتر رفته بود و توهین به انبیای الهی و ترویج اباحه‌گری رسماً به متن ادبیات و هنر غرب راه یافت. آنها بر آن شدند تا هر آنچه را که دین گفته است نفی کنند و در مقابل مدعی بودند هر آنچه را دین به دروغ؟! و نسیه وعده می‌دهد، ما راست و در همین دنیا با ابزار علم برای بشر فراهم خواهیم کرد. رؤیای بهشت کردن زمین یا ایجاد بهشت زمینی، چیزی بود که اندیشمندان غربی، مستقیم و غیرمستقیم به پیروان خود وعده می‌دادند. غرب در همین حال و همزمان، با استعمار دیگر ملت‌ها در آفریقا، آسیا، آمریکای جنوبی و پاک‌سازی نژادی در سرزمین‌هایی چون کانادا، استرالیا و جایی که بعدها ایالات متحده آمریکا نامیده شد، مشغول جهنم ساختن برای دیگران بود!
وقوع جنگ جهانی اول و دوم؛ اما چرت انسان غربی را در خود اروپا پاره کرد و کشتار قریب 100 میلیون نفر در این دو جنگ، رؤیای بهشت زمینی را در ذهن او با تردید جدی مواجه ساخت. به طور مشخص، جنگ جهانی دوم پیامدهای بزرگی در حوزه علوم انسانی غربی برجای گذاشت و حوزه‌های جدیدی را برای پاسخگویی به سؤالات انسان جنگ‌زده و روان‌پریش غربی گشود. هر چه زمان جلوتر رفت اما نه‌تنها تحول در علومی چون روان‌شناسی و جامعه‌شناسی در کنار پیشرفت‌های سریع غرب در حوزه علوم پایه و مهندسی، مسائل انسان مدرن را حل نکرد، که انگار گره‌ها را کورتر و کورتر نمود. تا آنجا که اکنون به نقل از اندیشمندان و رسانه‌های غربی گفته میشود که «از خود بیگانگی» مهم‌ترین بحران روانی انسان مدرن در قرن پیش‌رو است. همزمان، کشورهای غربی برای حل بحران‌های اجتماعی خود رو به تاسیس وزارتخانه‌های عجیبی با عنوان «وزارت تنهائی» و «وزارت پیشگیری از خودکشی» آورده‌اند و اجاره ساعتی پدر، مادر، برادر، خواهر و هر آنکه بتواند اندکی به این انسان ناآرام - ولو به صورت مصنوعی- آرامش بدهد، یک تجارت به رسمیت شناخته شده در کشورهای با الگوی توسعه غربی است.
جاهلیت مدرن در دام یک دور باطل
وضعیت بسیار روشن است؛ غرب در مسیر جنگ با خدا شکست مفتضحانه‌ای خورده است! و سؤال این است که مگر کسی می‌تواند در نبرد باخدا پیروز شود؟! حتماً نه و البته شاید حتماً آری؛ مثلاً ابلهان! بر این اساس، اینکه گفته میشود تمدن غرب، جاهلیت مدرن است و نوعی نافهمی و جهل از مناسبات حاکم بر عالم را با خود حمل کرده، به دیگران نیز تزریق می‌کند، پر بیراه نیست. شهید اندیشمند، سید مرتضی آوینی در مقاله «بهشت زمینی» در همین باره می‌نویسد: «غرب در طول تاریخ دو هزار و پانصدسالۀ خود، تخفیف همۀ دردها و رخ‌زردی‌ها را در رؤیای استقرار ضرورت عقلی و حکومت عقل جست‌وجو کرده و خواسته است رؤیای بهشت را در زمین، در میان اقیانوس‌ها و حتی در فضا بر مبنای قانون عقل متحقق سازد... اما هنوز هیچ یک از آنها به عمق مسئله آ‌‌ن‌چنان که باید، دست نیافته‌اند و نباید هم دست بیابند. همۀ اشتباه در اینجاست که غرب بهشت زمین را بَدَل از بهشت آسمانی گرفته است و در خیال اتوپیایی است که در آن بیماری، مرگ و پیری علاج شده است و انسان می‌تواند فارغ از گذشت زمان جاودانه مرکوب مرادش را همان‌گونه که نفس اماره‌اش می‌خواهد به جولان در بیاورد و این‌سوی و آن‌سوی بتازد و از همۀ لذایذ ممکن متمتع شود.»
صدق این سخن شهید آوینی را شاید بتوان در متن یک گزارش مجله فورچون یافت که فروردین‌ماه سال جاری منتشر شده و می‌گوید: «تأثیر افسردگی بر اقتصاد جهانی حدود یک تریلیون دلار در سال است!» این شاید نموداری واضح از سرگشتگی غرب در یک دور باطل باشد؛ تمدنی که خدا را از صحنه زندگی بشر حذف می‌کند تا او را خوشبخت کند؛ ولی نهایتاً نه‌تنها او را به این هدف نمی‌رساند که تنها نگران خسارت اقتصادی نتایج این مسیر باطل است نه خود انسان‌ها! طبق گزارش دیگری که اوایل سال جاری در روزنامه دیلی تلگراف به چاپ رسیده است، لوئیز مورفی، اقتصاددان در اندیشکده «بنیاد رزولوشن» انگلیس می‌گوید: «تعداد جوانانی که به دلیل وضعیت نامناسب سلامتی کار نمی‌کنند در دهه گذشته دوبرابر شده است. افرادی که در اوایل دهه ۲۰ زندگی خود قرار دارند، در حال حاضر بیشتر از آنان که در اوایل دهه ۴۰ زندگی خود هستند به دلیل وضعیت نامناسب سلامت، بیکارند که این واقعاً بسیار قابل توجه است. این با آنچه ما در ۲۵ سال پیش می‌دیدیم بسیار متفاوت است، زمانی که یک‌روند بسیار ساده وجود داشت که هر چه سن شما بالاتر می‌رفت، احتمال ضعف سلامتی بیشتر و بنابراین احتمال بیکاری هم بیشتر می‌شد.»
زندگی مدرن‌تر، بیماران روانی بیشتر
دیلی تلگراف در ادامه می‌نویسد: «بدتر شدن وضعیت سلامت روان عامل کلیدی و اصلی پشت این روند است. از دست دادن مراحل پایه و اولیه یک حرفه می‌تواند تأثیری مادام‌العمر بر قدرت درآمد داشته باشد که اقتصاددانان آن را با عنوان «زخم» می‌شناسند. در واقع، مردم هرگز بعدِ از دست دادن این فرصت‌های اولیه حیاتی، نمی‌توانند عقب‌ماندگی خود را جبران کنند. سیاست‌گذاران نگران‌اند و به دنبال راه‌حل. اما، در حال حاضر به نظر می‌رسد که وضعیت به‌احتمال زیاد بدتر میشود.» همزمان، یک گزارش دیگر از سوی شورای اتحادیه اروپا می‌گوید «تعداد جوانان مبتلا به اضطراب و افسردگی در اتحادیه اروپا در مقایسه با قبل از کرونا بیش از دوبرابر شده و تقریباً از هر ۲ نفر یک نفر مشکلات روانی مانند افسردگی یا اضطراب را در ۱۲ ماه گذشته تجربه کرده است.» آمارها به‌روشنی نشان می‌دهند که هرچه تمدن مدرن‌تر شده، نیاز به روان‌پزشکان و روان‌شناسان بیشتر احساس میشود. انسان‌ها با مشکلات روانی، خودکشی، و بحران‌های متعدد روبه‌رو هستند.
روزنامه دیلی تلگراف در بخشی دیگر از گزارش خود می‌نویسد: «تجویز نسخه‌های ضدافسردگی برای کودکان زیر ۱۸ سال در انگلستان از سال ۲۰۱۵ میلادی تا ۴۴ درصد افزایش یافته است. کارشناسان بهداشت روان در مورد نسل جدیدی از «جوانان گمگشته و تنها» هشدار داده‌اند.» ذکر این مقدمه طولانی در گزارشی که قرار است به فضائل ماه رجب و اعمال وارد شده در آن بپردازد اما به چه منظور است؟ پاسخ روشن است؛ قدر دانستن معارف اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام و نعمت عظیم اسلام، در گرو شناخت «دیگری» آن و دشمنان پرهیاهوی این فرهنگ الهی در جهان امروز است. ماه رجب اما چه ماهی است و فضیلت آن کدام است؟! ما در متن این گزارش سعی می‌کنیم به این سؤال پاسخ بدهیم. بهترین شروع برای این ماجرا اما شاید روایت معروف رسول مکرم اسلام(ص) در همین زمینه باشد که می‌فرمایند: «ماه رجب برای امت من ماه «استغفار» است. رجب ماه خدا و ماه شعبان ماه من و ماه رمضان ماه امت من است. کسی که یک روز از ماه رجب را روزه گیرد، مستوجب خشنودی خداوند گردد، غضب الهی از او دور می‌‌گردد و دری از درهای جهنم به روی او بسته میشود.»
نقش بنیادین انقلاب اسلامی
در گسترش معنویت در جامعه
مطلب و واقعیت دومی که به نظر می‌رسد باید در همین ابتدای گزارش بدان اشاره کرد؛ اما این است که توجه به فضیلت ماه رجب و اعمال وارد شده در آن، پیش از این حتی در بین قشر متدین کشور هم چندان محل بحث نبوده و پس از شکل‌گیری انقلاب مبارک اسلامی به رهبری حضرت امام(ره)در سطح جامعه رایج شده است. حجت‌الاسلام مصطفی اسحاقیان، کارشناس مسائل دینی در همین زمینه به گزارشگر کیهان می‌گوید: «توجه به ماه رجب و فضیلت‌های آن که اکنون در حجم وسیعی در سطح کشور مشاهده میشود یکی از برکات نهضت حضرت روح‌الله(ره)و انقلاب اسلامی است. این معنا در بیانات رهبر معظم انقلاب هم هست که گرایش به معنویت و به تبع آن به مناسک و اعمال دینی در بعد از انقلاب خیلی بیشتر شده است. درواقع، اعتکافی که الان در ماه رجب در تمام کشور شایع است و در کل کشور، دانشگاه‌ها، مساجد و... درگیر اعتکاف هستند و استقبال پرشوری از این مسئله میشود، اینها به برکت انقلاب اسلامی و رشد معنویت در سطح کشور است.»
آمار نجومی و روبه‌رشد اعتکاف‌کنندگان
وی در توضیح این مسئله می‌افزاید: «قبل از انقلاب، مسئله اعتکاف تنها در مسجد امام حسن عسکری(ع) در قم که مسجد خیلی بزرگی هست و در کنار حرم حضرت معصومه (س) قرار دارد برقرار بود. آن هم با یک تعداد خیلی محدودی در حد چند نفر که بیشتر طلاب و کسانی که با علما مأنوس بودند را شامل می‌شد. اینها خودشان مثلاً کمی خرما و چراغ‌نفتی و مواد غذایی می‌بردند تا سه روز روزه بگیرند.
حالا مثلاً شاید در حرم امام رضا(ع) هم تک‌وتوک افرادی بوده‌اند که غیر از آن مسجد امام حسن عسکری(ع) مسئله اعتکاف در ماه رجب را داشته‌اند. اوایل هم بیشتر در برخی روزهای ماه مبارک رمضان بود و اصلاً ماه رجب خبری نبود. اما اعتکافی که الان این‌قدر گسترده شده و بیشتر هم جوانان در آن شرکت می‌کنند مربوط به بعد از انقلاب و از برکات نهضت امام(ره) است. یعنی اصل قضیه و مسئله مؤثر در بحث گسترش اعتکاف، این است. این البته اختصاصی به مسئله اعتکاف ندارد؛ زیارت رفتن‌ها، مسئله اربعین، شب‌های قدر و دیگر مسائل عبادی هم از این قبیل‌اند.»
آمارهای رسمی اما در این زمینه چه می‌گویند؟ بهمن‌ماه سال گذشته، حجت‌الاسلام علیرضا تکیه‌ای، رئیس ستاد اعتکاف کشور در همین زمینه به روزنامه همشهری گفته است: «پس از انقلاب شاهد افزایش ظرفیت قابل توجه در این مراسم بزرگ معنوی بوده‌ایم. باز هم جمعیت به‌قدری رقم خورده که با کمبود مکان مواجهيم. نمی‌توان گفت جای خوشبختی، بلکه جای بسی تأسف است که در کلان‌شهرها و شهرهای زیارتی اعتکاف به قرعه کشیده میشود و طبعاً عده‌ای از فیض این مراسم محروم می‌شوند.
در قم بیش از نیمی از داوطلبان محروم شده‌اند و در آستان قدس رضوی این تعداد حدود 90درصد شرکت‌کنندگان را دربر می‌گیرد. یعنی در آستان قدس رضوی از میان 70 هزار داوطلب تنها 1400 نفر گزینش شده‌اند. بر اساس آخرین آمار امسال نزدیک به یک‌میلیون نفر در بیش از ۷ هزار مسجد سراسر کشور معتکف شدند. این رقم از افزایش ۳۵ درصدی جمعیت معتکفین نسبت به سال گذشته خبر می‌دهد.»