چرا آلودگی هوا گلوی شهرهای بزرگ را رها نمی‌کند؟-بخش نخست
شاخص نارنجی ، مهمان همیشگی روزهای زمستان
فائقه بزاز
یکشنبه نهم دی ۱۴۰۳، در حالی که مردم برای قطرات باران چشم به آسمان دوخته بودند، وزش باد با سرعت ۲۵ کیلومتر بر ساعت کیفیت هوای تهران را روی شاخص قابل‌قبول و سپس پاک قرارداد.
به دنبال این اتفاق، معجزه وزش باد در تایم‌لپسی در فضای مجازی دست‌به‌دست شد و مردم در این ویدئو با صحنه‌ای عجیب در ارتباط با تخلیه آلودگی هوا تهران در فقط ۳۰ ثانیه روبهرو شدند. این فیلم چندثانیه‌ای نشان می‌داد چطور وزش باد با سرعت ۲۵ کیلومتر بر ساعت، به‌راحتی دود و آلودگی هوا را تخلیه می‌کند تا کیفیت هوای تهران روی شاخص قابل‌قبول و پاک قرار گیرد.
چندین سال است که در روزهای پاییز و زمستان، وارونگی دما باعث به دام افتادن آلودگی‌ها در ارتفاع نزدیک زمین می‌شود و آسمان تهران و برخی شهرهای بزرگ و صنعتی لابه‌لای گردوغبار آلاینده‌ها و دود مخفی شده، به دنبال تصمیم اضطراری کمیته اضطرار آلودگی هوا، ادارات دولتی و غیردولتی تعطیل می‌شود.
این اتفاق در حالی است که در قانون اساسی، اصل پنجاه، بر لزوم شکل‌گیری محیط‌زیست سالم و پاک که یکی از شاخصه‌ها و عناصر هوای سالم است، تأکید دارد. اصل پنجاهم قانون اساسی می‌گوید: «در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط‌زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط‌زیست یا تخریب غیرقابل‌جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.»
همچنین در قانون مجازات اسلامی و سایر قوانین و مقررات موضوعه نیز به منظور تأمین و تضمین حق بر هوای پاک ضمانت اجراهای خاصی را در نظر گرفته‌اند. اما مسئولین اجرائی هنوز نتوانسته‌اند حق برخورداری از هوای سالم را برای شهروندان تأمین کنند.
آلودگی هوا نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای دیگر نیز مردم را به ستوه آورده، طبق برآوردهای WHO، هر سال ۸۰۰,۰۰۰ نفر در اثر بیماری‌های قلبی- عروقی، تنفسی و سرطان ریه ناشی از آلودگی هوا در سرتاسر دنیا دچار مرگ زودرس می‌شوند؛ و تقریباً ۱۵۰,۰۰۰ نفر از این تعداد مرگ در جنوب آسیا رخ می‌دهد. نتایج مطالعات درخصوص اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت به‌صورت موارد بستری، مراجعه به پزشک، تعداد موارد یک بیماری خاص، مرگ و تعداد سال‌های ازدست‌رفته زندگی گزارش می‌شود.
آلودگی و طعم گس تعطیلی
معمولاً آلودگی هوا موجب می‌شود تا کارگروه اضطرار مدارس، دانشگاه‌ها، ادارات را تعطیل اعلام کند و این تعطیلی‌ها سبب بی‌نظمی‌هایی در امورات زندگی مردم و از رونق افتادن کسب‌وکارها می‌شود.
زینت شیخی مادر 3 فرزند دانش‌آموز است و در این باره به خبرنگار کیهان می‌گوید: «تعطیلی مدارس سبب مشکلات اداری من هم می‌شود. من در یک شرکت خصوصی مشغول به کارم که به خاطر آلودگی تعطیلی نداریم. ماندن بچه‌ها در منزل باعث می‌شود من در گرفتن مرخصی با صاحب کارم دچار مشکل شوم.»
سعید سیرت طلب نیز در اعتراض به تردد خودروهای آلاینده می‌گوید: «صدها شاید هزاران‌ها خودرو و موتورسیکلت که آلاینده هستند، آزادانه در تهران تردد دارند و اصلا برای هیچ مسئولی اهمیت ندارد. مسئولان باید به صورت ضروری به جای تعطیل کردن کسب و کارها و ادارات نسبت به رفع مشکل آلودگی هوا که با سلامتی و طول عمر شهروندان در ارتباط است، تدبیر کنند. خانم علیپور که از مشهد به تهران آمده به کیهان می‌گوید: «در مشهد هم در روزهای زمستان آلودگی زیاد است. این شهر گردشگر و زائر زیاد دارد و لازم است مسئولان مشهد و همچنین مسئولان پایتخت برای حفظ جان و سلامتی مردم در این رابطه اقدام کنند.»
فرهادیان، دانشجوی رشته پزشکی نیز معتقد است: «آلودگی هوا باعث بالارفتن غلظت خون می‌شود که این اتفاق زمینه‌ساز لخته‌شدن خون است. من خودم در روزهای آلودگی هوا احساس فشار روی قفسه سینه و تنگی نفس دارم. من هم دانشجو هستم و گاهی هم کارهای مربوط به پیک موتوری را انجام می‌دهم؛ ولی در روزهای آلوده نمی‌توانم به‌خوبی از پس انجام کارهای شغلم بربیایم و زندگی‌ام دچار اختلال می‌شود.»
آمارهای اورژانس در تهران چه می‌گویند؟
بابک یکتاپرست سخنگوی سازمان اورژانس کشور اعلام می‌کند: «وضعیت هوای ۱۰ روز گذشته کشور، حاکی از افزایش ۲۱ درصدی مراجعان به اورژانس نسبت به ۱۰ روز مشابه سال گذشته شده است.»
وی در ادامه می‌گوید: «سال گذشته در همین مدت در مجموع ۸۵ هزار و ۲۴۷ نفر در پی آلودگی هوا به اورژانس بیمارستان‌های کشور مراجعه کرده بودند که این عدد در مدت مشابه امسال به ۹۵ هزار و ۳۶۲ مراجعه افزایش‌یافته است. در همین مدت، میزان مراجعات موارد قلبی ۲ درصد، مراجعات موارد تنفسی ۲۱ درصد و در مجموع مراجعات قلبی و تنفسی ۱۲ درصد رشد داشته است؛ این آمار نشان‌دهنده وضعیت نامناسبی است که شهروندان در این روزها با آن روبهرو هستند.»
در پایتخت ابتدای امسال تاکنون، شهروندان تهرانی پنج‌روز هوای پاک، ۱۷۵ روز هوای سالم، ۷۹ روز هوای ناسالم برای گروه‌های سنی حساس و ۸ روز هم ناسالم برای همه گروه‌های سنی جامعه استنشاق کرده‌اند؛ سال گذشته و بر اساس روزشمار شاخص آلودگی در مجموع ۱۰ روز هوای پاک، ۲۳۶ روز هوای قابل‌قبول، ۱۰۷ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و ۱۲ روز هوای ناسالم برای تمامی گروه‌ها در پرونده شاخص آلودگی هوای پایتخت ثبت شده است.
کوتاهی دستگاه‌های مربوطه پیگیری شود
کوتاهی دستگاه‌های مربوطه و نیز عدم اجرائی شدن راهکارها باید از سوی سه قوه مقننه، مجریه و قضائیه پیگیری شود.
مهدی اقراریان رئیس کمیته حقوقی شورای اسلامی شهر تهران با بیان اینکه حل مشکل آلودگی هوا تقاضای مردم و ما نماینده‌های مردم است، می‌گوید: «تمام ۲۱ عضو شورا آمادگی دارند که در این راستا کمک کنند، چراکه حل آن شدنی است.»
وی در جلسه شورای اسلامی شهر تهران با بیان اینکه اگر کسی بگوید مشکلی در کشور نیست، درست نیست، اظهار می‌دارد: «راه عبور از این مشکلات و چالش‌ها از مسیر همدلی و همکاری ملت ایران می‌گذرد و ما باید با هم به جمع‌بندی برسیم که از مشکلات عبور کنیم. این کشور در تاریخ چندهزارساله خود سختی‌های زیادی داشته اما مردم بر مشکلات فائق آمدند.»
اقراریان با اشاره به نامه ارسالی به سران سه قوه از سوی شورا در سال ۱۴۰۱ درباره آلودگی هوا خاطرنشان می‌کند: «تقاضای من این است که پیگیری مجددی در این راستا صورت بگیرد و متناسب با شرایط جدید، تجدید و مجدداً ارسال شود.» وی ادامه می‌دهد: «حل این مسئله مورد تقاضای مردم و ما نماینده‌های مردم است. تمام ۲۱ عضو شورا این آمادگی را دارند که کمک کنند و هر ظرفیتی نیاز است در اختیار بگذارند تا این مشکل برطرف شود؛ چراکه حل آن شدنی است؛ لذا نامه باید مجدداً به سه قوه ارسال شود و حتماً رؤسای قوا باید در فضای پاسخگویی به مردم، گام مؤثری بردارند.»
مهدی چمران رئیس شورای اسلامی شهر تهران هم در ادامه با بیان اینکه بنده در جلسه گذشته تقاضا کردم که مجدداً این نامه پیگیری و به‌روز شود، تصریح می‌کند: «تنها نامه به‌عنوان عضو شورا فایده ندارد و باید راه‌حل‌ها را هم ارائه دهیم. تهران از نظر آلودگی هوا در رأس قرار دارد و باید راهکارهای حل مشکل آلودگی هوا را نیز ارائه دهیم.»
وی می‌افزاید: «سازمان بازرسی و دیوان محاسبات هم بررسی‌هایی انجام دادند؛ اما چون سالیانه است ممکن است به‌روز نباشد. باید این گزارش‌ها هم دریافت و بررسی شود و ما راه‌حل‌های مورد نیاز را ارائه دهیم.»
چمران می‌گوید: «شورا برای حمل‌ونقل و ترافیک تهران بیشترین همت را به کار گرفته است. به‌طوری‌که هم سال گذشته و هم امسال، شورا علاوه‌بر بودجه پیشنهادی شهرداری ۱۵ هزار میلیارد تومان برای حمل‌ونقل عمومی در نظر گرفته تا بتوان این وسایل را تأمین کرد.»
آیا ماندن در خانه راهگشاست؟
آلودگی زمستانی حاکم بر آسمان شهرهای بزرگ در حالی اتفاق می‌افتد که فضای دخل منازل نیز از بلای این آلودگی در امان نیست و به نظر نمی‌رسد فضاهای داخلی نیز در برابر این ذرات غیرقابل‌نفوذ باشند تنها ممکن است حجم ذرات معلق و آلودگی در منازل کمتر از بیرون باشد.
ضمن اینکه فضاهای داخلی به آلودگی‌های دیگری نیز مزین شده است؛ طبق مطالعات انجام شده، دکتر ساچین کومار، فوق‌تخصص ریه در مصاحبه با سایت HT Lifestyle می‌گوید: «ترکیبات آلی فرار به‌راحتی در داخل خانه شما در دسترس هستند این ذرات آلودگی، از موادی که برای تمیزکردن استفاده می‌کنید یا از وسایل شخصی، وسایل نقلیه و غیره به خانه وارد می‌شوند. این ذرات می‌توانند به مجاری تنفسی حمله کرده و بر عملکرد ریه تأثیر بگذارند و باعث آسم دوران کودکی، اشباع اکسیژن، بیماری قلبی، میزان تولد پایین و همچنین سرطان منجر شوند.» در اداره‌ها، خانه‌ها و دیگر محیط‌های داخلی کیفیت پایین هوا می‌تواند موجب مشکلاتی برای سلامتی و بدتر شدن مشکلات بهداشتی موجود شود. آژانس حفاظت از محیط‌زیست آمریکا آلودگی هوای محیط‌های داخلی را به‌عنوان یکی از پنج تهدید موجود در حوزه بهداشت عمومی رتبه‌بندی کرده است. آلودگی هوای محیط‌های داخلی حاصل از آزادسازی بخارهای شیمیایی و ذرات موجود در هوا مانند گردوغبار و موجودات تک‌سلولی مثل ویروس‌ها و تک‌یاخته‌ها و... است.
اداره‌ها و واحدهای مسکونی کوچک جدید که نقشه‌های تنگ‌تری دارند از ورود هوای خارجی به داخل ساختمان جلوگیری می‌کنند و این باعث می‌شود که شرایط برای حضور آلاینده‌های خطرناک در محیط‌های داخلی آسان‌تر شود. افرادی که بین ۷۰ تا ۹۰ درصد از وقتشان را در محیط‌های داخلی می‌گذرانند، در طولانی‌مدت در معرض آلودگی‌های هوای محیط داخلی قرار می‌گیرند. در همین رابطه راه‌حل‌هایی از سوی کارشناسان برای سلامتی بیشتر این گروه افراد پیشنهاد می‌شود.
عدم استعمال دخانیات در فضاهای داخلی، استفاده از فیلتر هوا و بررسی کیفیت هوای خانه.
کاهش استفاده از شوینده‌های قوی و استفاده از ماسک- تمیزکردن وسایل با استفاده از شوینده‌های قوی مانند، پاک‌کننده‌های شیشه، سفیدکننده‌ها، جرم‌گیرها و غیره می‌تواند باعث برونشیت یا بیماری‌های تنفسی شود. هنگام استفاده از آنها همیشه ماسک بزنید و تا جایی که امکان دارد در زمان حضور کودکان از شوینده‌ها استفاده نکنید. عدم نگهداری از حیوانات خانگی، پوست یا موهای حیوانات خانگی می‌تواند گردوغبار، کپک‌ها و غیره را به خانه بیاورد.
پرهیز از بخور و رطوبت مضر برای سیستم تنفسی.
استفاده از گیاهان تصفیه‌کننده هوا آلوئه‌ورا.
عدم کاربرد شمع در کافی‌شاپ‌ها و منازل یا اتاق‌های کوچک، شمع‌هایی که از موم پارافین ساخته می‌شوند، می‌توانند مواد شیمیایی مضر را در فضای خانه منتشر کنند. وجود آلودگی هوا و تشدید آن در سال‌های اخیر بسیاری از کارشناسان را بر آن داشته تا پیشنهاداتی را بری رفع این مشکل مهم به مسئولان مربوطه ارائه دهند. به‌خصوص که ویدئوی کوتاه وزش باد و جابه‌جایی آلودگی نشان داد این مهم می‌تواند راهکارهای متعددی داشته باشد.