پرسش:

از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام، یک خانواده موفق و مطلوب چه ویژگی‌ها و شاخص‌هایی دارد؟

پاسخ:

جایگاه و اهمیت خانواده

خانواده از نگاه جامعه‌شناسان نخستین و مهم‌ترین نهاد اجتماعی در جامعه دانسته می‌شود، به همین دلیل چگونگی ارتباطات و روابط اعضای خانواده با یکدیگر در حقیقت پایه‌های شخصیتی و الگوهای رفتاری انسان را شکل می‌دهد. 

تشکیل خانواده از منظر آموزه‌های وحیانی از جایگاه و اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. خانواده هر چند از نظر جمعیت یک جامعه بسیار کوچک دانسته می‌شود اما اسلام به منظور سالم‌سازی جوامع بزرگ‌تر انسانی اهتمام ویژه‌ای به سلامت نهاد خانواده دارد. آری خانواده مهم‌ترین جایی است که در آن باورها و اعتقادات دینی، ارزش‌های اخلاقی و هنجارهای اجتماعی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. از طریق خانواده است که نسل بعدی با دنیای بیرونی آشنا می‌شود و چگونگی معاشرت و روابط اجتماعی با دیگران را می‌آموزد و راه و رسم زندگی و اخلاق و آداب و رسوم اجتماعی را فرا می‌گیرد.

تشکیل خانواده، بهترین بنا

آموزه‌های وحیانی اسلام برای حفظ قداست و جایگاه رفیع ارزش خانواده، به قدری ارزش قائل است که آن را بهترین بنا در اسلام توصیف فرموده است. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: 

«ما بنی فی‌الاسلام بناء احب الی الله عز وجل و اعز من التزویج» هیچ بنایی در اسلام محبوب‌تر و عزیزتر از تشکیل خانواده نزد خدای متعال نیست.(بحارالانوار، ج 100، ص 222) 

پاک‌سازی محیط خانواده و جامعه از آلودگی‌ها، تشویق به ازدواج و تشکیل خانواده، تبیین روابط سالم و سازنده میان همسران و دیگر اعضای خانواده و تأکید ویژه بر تربیت فرزند از جمله برنامه‌هایی است که اسلام برای حفاظت از کانون مقدس خانواده مورد توجه قرار 

داده است.

پی‌ریزی بنیان‌های هویت و شخصیت فرزندان

خانواده نقش کلیدی در شکل‌گیری هویت و شخصیت افراد دارد. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «ما من مولود یولد الاعلی الفطره، فابواه اللذان یهودانه و ینصرانه و یمجسانه» همه فرزندها با فطرتی پاک و الهی به دنیا می‌آیند. اما این والدین هستند که آنها را یهودی، مسیحی یا مجوس تربیت می‌کنند.(من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 49) خانواده هم می‌تواند بستر و موجبات انحراف و شقاومت فرزندان را رقم بزند و هم زمینه‌های هدایت و سعادت آنها را فراهم سازد. حال برای رسیدن به یک خانواده ایده‌ال و موفق، مهم‌ترین ویژگی‌ها و شاخص‌های مورد نظر را ذیلاً مطرح می‌کنیم.

اهم شاخص‌های خانواده موفق

1- اخلاق حسنه

یکی از مهم‌ترین شاخص‌های رفتار اجتماعی یک فرد مسلمان، برخورداری از اخلاق حسنه است که پیامبر اکرم(ص)، فلسفه بعثت خود را فقط به اتمام رساندن مکارم اخلاق مردم می‌داند. 

انما بعثت لا تمم مکارم الاخلاق» (بحارالانوار، ج 16، ص 210) 

بنابراین اخلاق حسنه نشانه کمالات فردی و اجتماعی یک فرد مسلمان است که رمز موفقیت و سربلندی و سعادتمندی او در جمیع ابعاد زندگی است. امام باقر(ع) برخورداری از بالاترین اخلاق حسنه را شاخص کامل‌ترین ایمان افراد مومن دانسته و می‌فرماید: «ان اکمل المومنین ایماناً احسنهم خلقاً» (الکافی، ج 2، ص 99) و در حدیثی دیگر آن حضرت اخلاق خوب را در کنار خوبی نمودن، سبب آبادانی و طول عمر انسان‌ها معرفی و می‌فرماید: «البر و حسن الاخلق، یعمران الدیارو یزیدان فی‌الاعمار»(همان) و بالاخره آن حضرت نسخه شفابخش حل مشکلات و خطاها و انحرافات انسان‌ها را تعامل سازنده و اخلاق حسنه دانسته و می‌فرماید: «ان الخلق الحسن یمیت الخطیئه»(همان، ص 100)

2- احساس رضایتمندی

رضایت را در لغت موافقت میل انسان با آنچه بر او جاری می‌شود و آنچه او با آن مواجه می‌شود می‌دانند.(التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، ج 4، ص 152). 

بنابراین رضایت احساس خوشایندی از حادثه یا وضعیت یا شرایطی است که انسان در آن قرار دارد. در بعد اجتماعی ما نباید اجازه دهیم جامعه به ما ناملایماتی را تحمیل کند که موجب نارضایتی ما گردد. ما می‌توانیم با عوامل نارضایتی مقابله کنیم، مانند: حسادت، حرص و طمع، تکبر و غرور، نفاق، ریا و خودشیفتگی و... و با غلبه بر آنها با عدالت،‌رحمت، احسان، صداقت و در یک کلام اخلاق حسنه آن رضایتمندی در زندگی را به وجود آوریم. سنت آلهی در اینجا این است که اگر کسی ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد،‌خداوند محبت او را در دل‌های دیگران قرار می‌دهد که موجب رضایتمندی خود و دیگران می‌شود. ان‌الذین امنو و عملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن وداً»(مریم- 96).

(ادامه دارد)