پرسش: 

در برخی آیات قرآن پیامبر(ص) برای انجام رسالت خود هیچ‌‌گونه اجر و مزد مادی را از مخاطب طلب نمی‌کند در حالی که در بعضی آیات دیگر می‌فرماید: از اموال مردم صدقه بگیر آیا این اختلاف در آیات موهم تعارض در آیات قرآن کریم نیست؟

پاسخ:

طرح شبهه

قرآن کریم در برخی آیات می‌فرماید: «(ای پیامبر!) بگو! در مقابل رسالتی که انجام می‌دهم از شما پاداش نمی‌طلبم مگر دوستی با خویشاوندان.»(شوری- 23) و در سوره یونس آیه 72 می‌فرماید: حضرت نوح به قومش می‌گوید: «اگر از قبول دعوت من روی گردانید، کاری ناشایست انجام داده‌اید، زیرا من از شما مردم هیچ‌گونه اجر و پاداشی نمی‌خواهم و اجر و پاداش من فقط بر عهده خود خداوند است.» همچنین در آیه 29 سوره هود که به جای تعبیر اجر، مال آمده می‌فرماید: «ای قوم و ای مردم! من از شما هیچ‌گونه مالی را نمی‌خواهم.» آری به طور کلی براساس همین سیاق در آیات قرآن خداوند 9 نفر از پیامبرانش را یاد کرده که از مردم هیچ‌گونه اجر و مزد مادی نسبت به انجام رسالت الهی درخواست نکرده‌اند، و همگی فرموده‌اند: اجر و مزدشان بر خدا و همان پاداش خداوندی است. اما ازطرف دیگر خداوند در قرآن به پیامبر اکرم(ص) دستور می‌دهد که از اموال مردم صدقه بگیر. (توبه- 103) آیا این اختلاف در آیات قرآن موهم تعارض در قرآن کریم است؟

پاسخ شبهه

بدون تردید و بی‌هیچ شک و شبهه‌ای، پیامبر اکرم(ص) انسانی معنوی بوده و به خاطر خدا و بدون طلب اجر و مزد انجام وظیفه می‌نموده است. بنابراین آنچه که در آيه 103 از سوره توبه آمده است، اگر به طور کامل تبیین شود، هرگونه شبهه و توهمی را در زمینه تعارض آیات قرآن برطرف می‌کند. آیه «خذ من اموالهم صدقه تطهرهم و تزکیهم» یعنی اینکه قرآن کریم، پرداخت صدقه و زکات را عامل پاکی روح از صفت زشت و ناپسند بخل، دنیاپرستی و مال‌دوستی مسلمانان قرار داده است، و به طور طبیعی این عمل به سود خود مسلمانان است، چه از ناحیه دهنده صدقه و زکات و چه از ناحیه گیرنده. زیرا صدقه و زکات‌دهنده با این کار خود را تزکیه و تطهیر می‌کند و گیرنده آن، نیز با این عمل خیر، نیازها و حوائج خویش را برطرف می‌کند. از این بالاتر اینکه خداوند با قبول صدقات و زکات مسلمانان منتی بر سر آنان می‌گذارد و با این عمل پسندیده دنیا و آخرت آنان را آباد می‌کند. همچنین در پرتو این عمل خیر علاوه بر آثار فردی، آثار اجتماعی ایجابی هم برای جوامع مسلمین به دنبال دارد. 

به عنوان نمونه تأسیس نهادهای خیریه‌ای برای کمک‌رسانی به فقرا و نیازمندان، تولید شغل برای عاملین و دست‌اندرکاران جمع‌آوری صدقات و زکات، احداث مراکز عام‌المنفعه مثل بیمارستان‌ها، مدارس و... همگی می‌تواند از دستاوردهای این عمل خداپسندانه باشد. از سوی دیگر اساسا مصرف صدقه بر پیامبر اکرم(ص) حرام بوده است. آن حضرت صدقات و زکات را در مصرف عام‌المنفعه استفاده می‌کردند. و به عبارت دیگر صدقه و سایر وجوهات فقهی که بر هر مسلمانی انجام آن لازم و ضروری است، یکی از اقلام مالیاتی حکومت اسلامی بوده است، و هیچ حکومتی بدون دریافت مالیات نمی‌تواند اداره کشور را به نحو احسن انجام دهد. بنابراین هیچ‌گونه منافات و یا تعارضی بین این دو دسته از آیات قرآن مشاهده نمی‌شود. زیرا در دین اسلام همان‌گونه که کسب درآمد از هر راهی مجاز نیست، خرج کردن و هزینه اموال نیز در هر راهی درست نیست. یکی از نیکوترین راه های مورد تایید اسلام برای صرف مال و عمل صالح صدقه دادن آن در راه خدا است. 

دادن مال در راه خدا را «تصدق» و مال داده شده را صدقه می‌نامند. حضرت علی(ع) می‌فرماید: «طوبی لمن انفق الفضل من ماله و امسک الفضل من کلامه» خوشا به حال کسی که زیادی مالش را انفاق کند و از زیادی گفتارش جلوگیری نماید. 

(بحارالانوار، ج 96، ص 117)