ولید الخالدی

ترجمه امیرحسین بابالار

 

جَرَش

موقعيت:

PGR: 151126

فاصله تا قدس: 21 كيلومتر 

متوسط ارتفاع: 425 متر 

تملك و کاربری زمين‌های روستا در سال 45/1944 (هكتار): 

مالكيت:

عرب: 7/351

يهودي: 0

مشاع: 1/0

مجموع: 8/351

کاربری:

زراعی: 134

درصد از كل: 38%

عمارت ساختماني : 5/0

جمعيت: 

سال 1931: 164 نفر

سال 45 / 1944: 190 نفر

تعداد خانه‌ها (سال 1931): 33 باب

 جَرَش پیش از 1948

روستا بر دامنۀ کم‌ارتفاع‌تر غربی یک کوه که از جنوب، شمال و غرب توسط چند مسیل احاطه شده بود قرار داشت. یک جادۀ فرعی بعد از عبور از وسط روستای همسایه، سفلی، روستا را به جادۀ قدس - بيت‌لحم متصل می‌ساخت. جادۀ فرعی قدیمی دیگری هم آن را به دير آبان، بزرگ‌ترین روستای همجوارش وصل می‌کرد. در اواخر قرن نوزدهم، جَرَش به عنوان روستایی که بر روی سکوی یک تپه قرار گرفته و درختان زیتون در پایین پای آن نمو می‌یافتند توصیف می‌شد. 

[SWP (1881) III:25] روستا طرحی مستطیلی‌شکل داشت، و بیشتر خانه‌های آن از سنگ ساخته می‌شد. ساخت‌وسازها ابتدا بر محوری شمال‌غربی - جنوب‌شرقی گسترش یافت، اما در سالیان پایانی دورۀ قیمومیت، احداث ساختمان‌های جدید رو به جنوب‌شرق و در امتداد جادۀ منتهی به سفلی انجام شد. 

جَرَش در این دوره به عنوان یک مزرعه در فهرست اعلام جغرافیایی فلسطین قرار گرفت. ساکنین جَرَش مسلمان بودند و از زیارتگاه(بقعۀ) شيخ أحمد از اولیاء مذهبی محلی نگهداری می‌کردند. روستا دارای چند دکان کوچک بود، اما اهالی آن در امورات اولیۀ خود از جمله خدمات اداری و بهداشتی به روستای دير آبان متکی بودند. آب مورد نیاز در مصارف خانگی روستا از چند حلقه چاه و یک چشمۀ نزدیک روستا تأمین می‌شد. 

محصولات روستا به شیوۀ دیم تولید می‌شد. روستائیان در کف درّه غلات می‌کاشتند و درختان زیتون و تاکستان‌ها را بر دامنه‌های تپه پرورش می‌دادند. سبزیجات و درختان جنگلی بخش وسیعی از دامنه‌ها و قلل کوه‌های واقع در شرق روستا را پوشانده بودند. از این نواحی به عنوان چراگاه و منبعی برای تأمین هیزم استفاده می‌شد. در سال 45/1944 جمعاً 5/135 هکتار از اراضی روستا به کشت غلات و حبوبات اختصاص می‌یافت؛ 5/0 هکتار هم آبیاری شده و یا برای احداث باغات مورد استفاده قرار می‌گرفت. در شرق روستا خربة سيرا (152127) قرار داشت که با یک روستای دورۀ مملوکی و عثمانی یکی دانسته شده است.  

 اشغال روستا و اخراج ساکنین آن

 بین روزهای 19 و 21 اکتبر 1948، قوای اسرائیلی در قالب عملیات‌ها - هر به این روستا حمله کردند. براساس آنچه در کتاب تاریخ جنگ استقلال آمده، نیروی اصلی شرکت کننده در عملیات‌ها- هر، تیپ هرئیل بود؛ گردان ششم این تیپ یگان مسئول اشغال روستای جَرَش بوده است. [Hut. and Abd.:154]

آبادی‌های اسرائیلی در زمین‌های روستا 

هیچ آبادی اسرائیلی‌ای در زمین‌های روستا احداث نشده است. نزدیک‌ترین آبادی زانواح (149126) است که در سال 1950 در حدود 2 کیلومتری غرب محوطۀ روستا احداث شده است. [M:xvii; T:311] 

روستا در حال حاضر

روستا را انبوهی از علف که در میان آنها قلوه‌سنگ‌های حاصل از تخریب خانه‌ها و تراس‌های سنگی وجود دارد فرا گرفته است. ویرانۀ قبرستان در شمال غرب محوطه قرار دارد. 

دو تپه واقع در غرب روستا که به واسطۀ یک درّه از هم جدا شده‌اند پوشیده از درخت است. درختان خرنوب، انجیر و زیتون بر روی این تپه‌ها نمو یافته‌اند. 

الجوره

موقعيت:

PGR: 164129

فاصله تا قدس: 5/8 كيلومتر 

متوسط ارتفاع: 800 متر 

تملك و کاربری زمين‌های روستا در سال 45/1944 (هكتار): 

مالكيت:

عرب: 9/390

يهودي: 7/24 

مشاع: 2/0 

مجموع: 8/415

کاربری:

زراعی: 206

درصد از كل: 50%

عمارت ساختماني : 7/2

جمعيت: 

سال 1931: 329 نفر

سال 45 / 1944: 420 نفر

تعداد خانه‌ها (سال 1931): 63 باب

 الجوره پیش از 1948

روستا رو به غرب و بر روی سراشیبی تند یک کوه واقع شده و به مسیل‌های عمیق مشرف بود. 

درّه‌ای باریک در راستایی شرقی - غربی و در امتداد ضلع جنوبی روستا قرار داشت. تپه‌ای کوچک، که یک مدرسه و یک نقاهت‌خانه بر روی آن قرار گرفته بود، الجوره را از روستای عين‌کارم جدا می‌کرد. یک جادۀ فرعی روستا را به جادۀ منتهی به قدس متصل می‌ساخت، و ارتباط آن با روستاهای اطراف نیز از طریق مسیرهای خاکی (مالرو) برقرار می‌گردید. 

در اواخر قرن نوزدهم، الجوره به عنوان مزرعه‌ای کوچک که بر دامنۀ یک تپه احداث شده و در پایین آن درختان زیتون کاشته شده بود توصیف می‌شد. 

[SWP (1881) III:21] طرح روستا در اصل مستطیلی‌شکل بود. گرچه ساخت و سازهای جدید به گونه‌ای طرح آن را به شکل یک کمان تغییر داده بود. خانه‌های آن از سنگ ساخته می‌شد. مردم الجوره، که اکثرشان مسلمان بودند در بسیاری از خدمات متکی به روستای عين‌کارم و قدس بودند. آنها آب آشامیدنی خود را از چشمه‌ای که در غرب روستا قرار داشت تأمین می‌کردند و برای آبیاری باغ‌های میوه و مزارع سبزیجات خود از چشمه‌هایی که در غرب و جنوب غرب محوطه قرار داشت استفاده می‌کردند. 

این روستا به دلیل کیفیت بالای میوه‌ها، به خصوص انگورش زبانزد بود. در سال 45/1944 جمعاً 6/84 هکتار از اراضی روستا به کشت غلات و حبوبات اختصاص می‌یافت؛ 5/112 هکتار هم آبیاری شده و یا برای احداث باغات مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت. خربة سعيدة (162128) و عين الجديدة (164129) که آثار و شواهدی از دوران بیزانسی و در دومی از دوران صلیبیان در آنها وجود داشته است در شرق روستا قرار داشتند. خربة القصور (163128) که با روستای قرن شانزدهمی قصور یکی دانسته شده [Hut. and Abd.:121] هم در همان نزدیکی قرار داشت.   

 اشغال روستا و اخراج ساکنین آن

سندی مفصل وجود دارد که نشان می‌دهد الجوره اولین بار در جریان عملیات دنی به اشغال سربازان اسرائیلی درآمده است کتاب تاریخ جنگ استقلال تشریح می‌کند که یگان‌های اسرائیلی مجری عملیات در بخش جنوبی محور قدس در روز 11 ژوئیه دو قلّۀ تپه‌های مشرف به عين‌کارم (که نام یکی از آنها بعداً به کوه هرصل تغییر یافت) را تصرّف و قبل از اشغال آن بمباران آن را آغاز کردند. آن تپه‌ها بلافاصله در مجاورت الجوره قرار داشتند که به احتمال زیاد در همان زمان اشغال شد. 

[See M:211-12; T:264] 

آبادی‌های اسرائیلی در زمین‌های روستا 

اسرائیل آبادی اُرا (164129) را در سال 1950 بر روی زمین روستا و در نیم کیلومتری محوطۀ آن احداث کرده است. 

روستا در حال حاضر

تنها ساختمان‌هایی که همچنان باقی مانده‌اند دو خانۀ ساخته شده از سنگ آهک در کف درّه و در حاشیۀ جنوبی روستا هستند. خانۀ بزرگ‌تر بنایی مستطیلی‌شکل و دو طبقه است؛ طبقۀ دوم آن دو ورودی تاقدار دارد که در دو طرف هریک از آنها یک پنجره دیده می‌شود. 

درختستان‌های بادام، تراسی را که در کف درّه ایجاد شده است پوشانده‌اند. درختان خرنوب، انجیر و سرو و کاکتوس‌ها در محوطه نمو یافته‌اند. می‌توان ویرانۀ خانه‌ها، پلکان‌ها و چاه‌ها را در زمین مجاور مشاهده کرد. جنگل‌هایی از درختان سرو پیرامون محوطه را پوشانده‌اند.