شرحی از ماجرای غمانگیز ویرانی و اشغال 418 روستای فلسطین- ۳۳
«الریحانیه» یکی از آخرین اماکن اشغالشده بعد از نبرد میشمارها
ولید الخالدی
ترجمه امیرحسین بابالار
الريحانيه
موقعيت:
PGR: 158225
فاصله تا حيفا: 25 كيلومتر
متوسط ارتفاع: 225 متر
تملك و کاربری زمينهای روستا در سال 45/1944 (هكتار):
مالكيت کاربری
عرب: 188/5 زراعی: 183/4
يهودي: 0 درصد از كل: 95%
مشاع: 4/5 عمارت ساختماني: 4/6
مجموع: 193
جمعيت:
سال 1931: 293 نفر
سال 45 / 1944: 240 نفر
تعداد خانهها (سال 1931): 55 باب
الريحانيه پيش از 1948
روستا بر فراز تپهاي در يك منطقۀ مرتفع قرار گرفته بود. تپههاي پشت روستا كه رو به شرق كشيده ميشدند بسیار مرتفع بودند، در حالي كه تپههايي كه رو به غرب كشيده ميشدند از شيب ملايمتري برخوردار بوده و تا جادۀ وادي الملح در 3 كيلومتري شمال غرب روستا امتداد مييافتند. نام روستا از واژۀ ريحان (سبزي خوردن) گرفته شده كه در آشپزخانههای منطقۀ مديترانه كاربرد فراواني دارد. روستاي الريحانيه داراي يك مسجد و يك مدرسۀ ابتدايي پسرانه بود كه در سال 1887 و در دورۀ زمامداري عثمانيها تأسيس شده بود. اين مدرسه در دورۀ قيمومت تعطيل شد.
در امتداد مسيلي كه در شمال و غرب محدودۀ روستا را تعيين ميکرد تعدادي چشمۀ آب وجود داشت؛ از مسيل و چشمههاي مزبور به عنوان منابع آب روستا استفاده ميشد. كشاورزي و دامداری ستون فقرات اقتصاد روستا را تشكيل ميدادند. مهمترين محصول روستا غلات و ميوه بود. در سال 45/1944 جمعاً 176/1 هكتار از اراضي روستا به كشت غلات و حبوبات اختصاص مييافت؛ 7/3 هكتار هم آبياري شده و يا براي احداث باغات مورد بهرهبرداري قرار ميگرفت. خربة فرير (159226) كه به عنوان يك محوطۀ باستاني شناخته
ميشد در 5/1 كيلومتري شمال غرب روستا واقع شده بود؛ قدمت اين محوطه هنوز مشخص نشده است.
اشغال روستا و اخراج ساکنین آن
از قرار معلوم این روستا یکی از آخرین اماکن اشغال شده بعد از نبرد میشمارها- عِمِق بوده است. نیویورک تایمز گزارش کرد که الريحانيه در روز 14آوریل و همزمان با روستاهای دالية الروحاء و البطيمات تصرّف شده است. به گزارش خبرنگار روزنامۀ مزبور، تا آن زمان، نيروهاي متعلق به ارتش آزاديبخش عرب مستقر در آن نزديكي، اعزام شده بودند و 10 روستاي ديگر نيز مورد تهاجم قرار گرفته و اشغال شدند.
هرچند روستاي الريحانيه احتمالاً تا دو هفته به صورت كامل دراختیار هاگانا قرار نگرفت، چراكه روستاهاي شمال و غرب آن در پايان ماه آوريل و متعاقب سقوط حيفا اشغال شدند. چند يگان از قواي هاگانا دستور داشتند كه امنيت راههاي دستيابي به شهر را در قالب عمليات بيعور حَمِتس تأمين كنند
(«پاكسازي عيد فصح» خربة المنصورة، فرمانداري حيفا را ببينيد). تهاجم يادشده براي ايمنسازي پسكرانۀ حيفا بعد از سقوط آن انجام شد. [NYT: ۴۸/4/۱۶; see M:75, 93; T:252]
آباديهاي اسرائيلي در زمينهاي روستا
آبادي رماتها- شوفت (159224) و آبادي عِنها-عِمِق (158226) كه به ترتیب در سالهای 1941 و 1944 احداث شدهاند، هر دو كماني از اراضي روستا را اشغال كردهاند كه دايرهاي از جنوب و شرق و شمال روستا را دربر ميگيرد. در زمان احداث، اين دو آبادي بر روي زمينهاي روستا قرار نداشتند اما به محوطۀ آن بسيار نزديك بودند(در حدود 5/0 كيلومتري). هماکنون ساكنين اين آباديها از زمينهاي روستا استفاده ميكنند.
روستا در حال حاضر
ویرانۀ خانهها به صورت کپههایی که با زباله، بوتهها و گیاهان خاردار پوشانده شدهاند دیده میشوند. قبرستان روستا (که در حال حاضر پر شده است از کاکتوس) و یک چاه در پایین تپهای در شمال محوطه وجود دارند. از بخشهای وسیعی از زمینهای مجاور برای زراعت استفاده میشود؛ رو به جنوب یک باغ آووکادو قرار دارد.
السنديانه
موقعيت:
PGR: 150218
فاصله تا حيفا: 29 كيلومتر
متوسط ارتفاع: 125 متر
تملك و کاربری زمينهای روستا در سال 45 / 1944 (هكتار):
مالكيت کاربری
عرب: 970/6 زراعی: 870/2
يهودي: 86/4 درصد از كل: 57%
مشاع: 460/2 عمارت ساختماني : 2/4
مجموع: 1517/2
جمعيت:
سال 1931: 923 نفر (به انضمام عرب الحمدون)
سال 45 / 1944: 1250 نفر
تعداد خانهها (سال 1931): 217 باب (به انضمام عرب الحمدون)
السنديانه پيش از 1948
روستا بر روی دو تپۀ کوچک در جنوبشرق کوهپایههای کوه کرمل، و بر حاشیۀ منطقهای موسوم به بلاد الروحاء «سرزمینهای معطر» قرار داشت. (دالية الروحاء در فرمانداري حيفا را ببينيد). تپۀ بزرگتر طرحی مدوّر داشت و تپۀ کوچکتر که در شرق تپۀ بزرگتر واقع شده بود کشیدهتر بود و بر محوری شمال غربی - جنوب شرقی قرار داشت. جادههای فرعی السنديانه را به روستاهای همجوار و همچنین به جادهای که به سمت جادۀ ساحلی میرفت مرتبط میساخت. نام روستا در عربی به معنای «درخت بلوط» است. ساکنین اصلی آن از دو روستای امّ الفهم و عرّابة آمده و بیش از دویست سال قبل اقدام به احداث آن کرده بودند. [D 7/2:646]
در اواخر قرن نوزدهم، السنديانه بر زمینی مرتفع واقع شده بود و چشمۀ آبی در پایین آن جریان داشت. تخمین زده میشود که روستای مزبور 300 نفر جمعیت داشته که بر روی 22 فدّان از اراضی آن زراعت میکردهاند.
[SWP (1881) II:43] خانههاي روستا از سنگ تراشخورده ساخته ميشدند.
السنديانه داراي يك مدرسۀ ابتدايي پسرانه بود كه در سال 43/1942، دويست دانشآموز در آن ثبتنام کرده بودند.
چشمهها و چاههاي متعدد، آب مورد نياز روستائيان را هم در مصارف خانگي و هم در آبياري زمينهاي كشاورزي تأمين ميكردند.
امرار معاش اهالي روستا از طريق دامداری و كشاورزي و با توليد محصولاتي مانند غلات و سبزيجات، به ويژه گوجهفرنگي صورت ميگرفت. در سال 45/1944 جمعاً 731/3 هكتار از زمينهاي روستا به كشت غلات و حبوبات اختصاص مييافت؛ 52/5 هكتار نيز آبياري شده و يا براي احداث باغاتي كه 20 هكتار از آنها باغ زيتون بود به كار گرفته ميشد.
محوطۀ باستاني الخربة (149216) در 2 كيلومتري جنوب غرب السنديانه قرار داشت.
براساس گزارشها در سطح اين محوطه آثاري همچون شالودههاي ساختماني، سفال و موزائيك يا كاشي ديده شده است. با فاصلهاي بيشتر خربة رصيصة (147216) وجود دارد كه موزائيكها، دستگاههاي شرابگيري موجود در دل صخرهها و ستونهاي آن يك آبادي رومي - بيزانسي را تداعي ميكنند.
اشغال روستا و اخراج ساکنین آن
سندی در دست نیست.
آبادیهاي يهودي بر روي زمينهاي روستا
آبادی آویئل (149215) در سال 1949 بر روی زمینهای روستا و در جنوب غرب محوطه آن ساخته شده است.
روستا در حال حاضر
کل محوطه در درون حصاری از سیمهای خاردار قرار دارد. تودههای پراکندۀ سنگ و ویرانههای مربوط به خانههای تخریب شده را میتوان در میان گیاهان خاردار، کاکتوسها و درختان نخل و زیتون و انجیر مشاهده کرد. اسرائیلیها از زمینهای اطراف روستا به عنوان چراگاه استفاده میکنند.