برنامه‌ریزی برای سفری کم‌هزینه به بهانه هفته گردشگری
ایران، شایسته قرارگرفتن قطب گردشگری غرب آسیا - بخش پایانی
امیرحسین بسطامی
شما در سفر می‌توانید موارد بسیار مهم و آموزنده‌ای یاد بگیرید. محیط تازه، معلم شما است و شما با کشف و شهود به دنیای تازه بدون آنکه فکر کنید به دنبال یادگیری هستید. آمارهای سفری نشان داده است که بسیاری از افراد که به خطه دیگری سفر می‌کنند، سعی دارند برای گرفتن ارتباط بیشتر با جامعه محلی حتی چند کلمه تازه بیاموزند و این امر نشان این است که شما به طور ناخودآگاه می‌خواهید ارتباط خود را افزایش دهید. از همین رو داشتن ارتباط تازه با افراد جدید جامعه دیگر شکل می‌گیرد. اگر تنها سفر می‌روید، حتماً این نکته را می‌دانید که ارتباط خوبی با جامعه مقصد برقرار کنید. استفاده از حمل‌ونقل‌های مختلف، رفتن به مراکز خرید، صحبت در مورد تفاوت‌های فرهنگی با جامعه مقصد، همگی بر سطح اطلاعات و روابط شما اثر می‌گذارد و ازاین‌رو از فواید سفرکردن این است که مهارت‌های ارتباطی خود را ارتقا می‌بخشید و فرآیندی است که بسیاری از اوقات به‌صورت ناخودآگاه در شما شکل می‌گیرد.
در زندگی دو پدیده باعث می‌شود که افق دید خود را گسترش دهید یکی سفر رفتن و دیگری کتاب‌خواندن است. از فواید سفرکردن گسترش افق دید هر مسافری است. اگر شما دوست دارید به لمس تجربه‌های نو بپردازید و با یک فرهنگ تازه آشنا شوید، باید حتماً سفر کنید. در سفرکردن شما سطح روابط اجتماعی یک جامعه را می‌بینید، از آگاهی و اطلاعات جامعه مقصد مطلع می‌شوید، روند اتفاقات فرهنگی و رویدادها را درک می‌کنید. شما می‌توانید در سفر باتجربه درک فرهنگ‌های تازه جهان‌بینی و افق دیدتان را گسترش دهید. سفرکردن مقایسه سرزمین‌ها با یکدیگر نیست، بلکه درک فرهنگ‌های تازه، تازگی و چرایی دیده‌های اجتماعی، فرهنگی است.
باید در طول سفر بسیار مهربان‌تر باشیم. معمولاً خاطرات سفر بخشی از خاطرات به‌یادماندنی هر فردی است که با یادآوری آن اوقات خوش را برای خودش مجسم می‌کند. سفر کردن و داشتن تجربه‌های تازه باعث می‌شود که شما آن را همواره در خاطره خود داشته باشید. بسیاری از مقاصد سفری فقط یک‌بار برای ما اتفاق می‌افتند، پس تا آنجا که می‌توانید از امکانات تازه آن بهره‌مند شوید و خاطرات خوشی را برای خودتان بسازید. در سفرهای خانوادگی نیز همه اعضای خانواده باید درصدد شادکردن هم باشند و اوقات خوشی را بسازند و با یادآوری سفر طعم خوش خاطرات خوب را مرور کنند. یکی از فواید سفرکردن ساختن خاطرات خوش در طول سفر است که بخشی از آن را شما می‌سازید و بخشی از آن اتفاق‌های سفر برای ما می‌سازند.
حقایقی در مورد صنعت گردشگری
قبل از اینکه بیشتر به تأثیر صنعت گردشگری بپردازیم، اجازه دهید برخی از حقایق و ارقام اخیر را بررسی کنیم تا درک بهتری از وضعیت فعلی داشته باشیم. Sustaining Tourism در وب‌سایت خود بیان می‌کند که ورود گردشگران بین‌المللی از ۲۵ میلیون در سال ۱۹۵۰ به ۱. ۲ میلیارد در سال ۲۰۱۷ افزایش یافته است. آنها همچنین بیان می‌کنند که سفر و گردشگری ۱۰درصد از کل تولید ناخالص داخلی را در سال ۲۰۱۶ تشکیل داده و میانگین دریافتی توریست بین‌المللی بیش از ۷۰۰ دلار آمریکا برای هر نفر است؛ بنابراین، واضح است که گردشگری تأثیر اقتصادی زیادی بر جوامع دارد و این صنعت با سرعت سرسام‌آوری به رشد خود ادامه می‌دهد.
چند راه اصلی وجود دارد که بتوانیم به تأثیرات مثبت صنعت گردشگری نگاه کنیم. ما می‌توانیم با نگاه‌کردن به مزایای اجتماعی و فرهنگی، قبل از اینکه به بررسی مزایای زیست‌محیطی بپردازیم، شروع کنیم. این به ما بینش کاملی در زمینه‌های مختلف می‌دهد. مزایای اجتماعی و فرهنگی گردشگری، تقویت جوامع به دلیل پول و منابع بیشتر، زیرساخت‌های بهبودیافته از جمله ساختمان‌ها و سیستم‌های حمل‌ونقل، افزایش نرخ اشتغال به دلیل صنعت گردشگری، درک بهتر از فرهنگ‌ها و سنت‌های مختلف، حفظ فرهنگ‌های محلی، تجاری‌سازی هنر و فرهنگ، حفاظت از میراث از جمله معماری و سایت‌های طبیعی، افزایش تعداد رویدادها و مزایای زیست‌محیطی گردشگری، ایجاد پارک‌های طبیعی و مناطق با زیبایی طبیعی برجسته، کاهش تعداد شکار غیرقانونی حیوانات، بهبود کیفیت آب، افزایش بودجه برای حفاظت و حفاظت است.
اثرات منفی زیست‌محیطی گردشگری
واقعیت این است که گردشگری می‌تواند بر محیط‌زیست تأثیر منفی بگذارد: از طریق توسعه منطقه، یا از طریق رفتار گردشگران. چند نمونه از هر دو عبارت‌اند از:
توسعه منطقه، آسیب به زیستگاه‌های وحشی به دلیل زیرساخت‌های جدید، تضعیف مقاومت در برابر بلایای طبیعی، مناظر زیبا که توسط هتل‌ها و پارکینگ‌ها ویران شده است، جنگل‌زدایی، استفاده بیش از حد از آب به دلیل هجوم جمعیت، رفتار گردشگران، آلودگی هوا به دلیل ازدحام ترافیک، تخریب طبیعت به دلیل زباله و بی‌توجهی، جابه‌جایی حیات‌وحش به دلیل افزایش سطح سروصدا، مصرف انرژی بیشتر، آلودگی پلاستیکی در اقیانوس‌ها بر حیات دریایی تأثیر می‌گذارد، چگونه گردشگری پایدار راه‌حلی ارائه می‌دهد. این فقط جوامع محلی نیستند که در مقاصد گردشگری زندگی می‌کنند که اثرات منفی گردشگری را احساس می‌کنند.
امین رشیدی کوچی کارمند پتروشیمی و ساکن شیراز در این زمینه به ما می‌گوید: «متأسفانه هزینه سفر در ایران بالاست و همین گرانی اقامتگاه‌ها و هتل‌ها باعث شده است مردم کمتر به مسافرت بروند. علاقه من بیشتر به شهرهای مذهبی مانند قم و مشهد است. هر ساله در ایام اربعین به کربلا می‌روم و به دیگران هم توصیه می‌کنم این سفر را انجام دهند.»
رضا روحبان یک گردشگر که علاقه‌مند به سفر در دل طبیعت است، می‌گوید: «به‌عنوان گردشگر، بسیاری از ما ترجیح می‌دهیم از مکان‌هایی دیدن کنیم که تمیز، شلوغ و امن نیستند. ما همچنین معمولاً می‌خواهیم فرهنگ‌ها، سنت‌ها، مذاهب و ساختمان‌های محلی را حفظ کنیم، نه اینکه یک ترفند غیراصیل برای پول را تجربه کنیم؛ بنابراین همه ما از اشکال جایگزین گردشگری، از جمله اشکال پایدار، چیزهای زیادی برای به‌دست‌آوردن داریم. بهترین مکان‌ها برای توسعه گردشگری پایدار، مناطقی با منابع طبیعی، مناظر، یا ساختمان‌های فرهنگی هستند. همه ویژگی‌هایی که گردشگرانی را جذب می‌کنند که ممکن است بخواهند مقاصد و فرهنگ‌های محلی را به روشی سازگار با محیط‌زیست کشف و تحسین کنند.»
اثبات نقش گردشگری پایدار در توسعه کشورها
گردشگری یک صنعت کاربر (متکی به نیروی کار) است که نه‌تنها موجب بهبود قابل‌توجه وضعیت اشتغال در مقاصد گردشگری می‌شود، بلکه به توسعه زیرساخت‌ها، حفظ منابع مالی و احیای اماکن گردشگری تاریخی و جدید نیز کمک می‌کند. باگذشت بیش از 55 سال از زمانی که بانک جهانی نخستین پروژه «گردشگری برای توسعه» خود را در دو کشور آفریقایی یعنی مراکش و تونس آغاز کرد، بحث نقش گردشگری در توسعه پایدار جوامع همچنان داغ باقی مانده است. گردشگری یک صنعت کاربر (متکی به نیروی کار) است که نه فقط موجب بهبود قابل‌توجه وضعیت اشتغال در مقاصد گردشگری می‌شود، بلکه به توسعه زیرساخت‌ها، حفظ منابع مالی و احیای اماکن گردشگری تاریخی و جدید نیز کمک می‌کند و باعث می‌شود مردم جهان درک بهتری از یکدیگر داشته باشند. با این وجود، گردشگری هنوز هم در بین عامه مردم به‌عنوان یک صنعت لوکس و محدود به اقشار مرفه شناخته می‌شود. البته نمی‌توان کتمان کرد که این برداشت به ظاهر منفی، حداقل در برخی جوامع با واقعیت منطبق است. مدیریت کلان ضعیف در بخش گردشگری می‌تواند آثار منفی گاه جبران‌ناپذیری در شهرها، پارک‌های ملی و بناهای تاریخی بر جای بگذارد و همچنین زیرساخت‌های محلی، اقشار بومی و منابع در اختیار آنها را در معرض تهدید جدی قرار دهد.
در همین راستا بحث گردشگری پایدار (Sustainable Tourism) امروز بیش از هر زمان دیگری مورد توجه نهادهای بین‌المللی قرار گرفته است. سازمان جهانی گردشگری که از نهادهای وابسته به سازمان ملل متحد است، گردشگری پایدار را این‌گونه تعریف می‌کند: «گردشگری پایدار در قبال تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی حال و آینده خود کاملاً مسئولیت‌پذیر است و نیازهای گردشگران، صنعت گردشگری، محیط‌زیست و جوامع میزبان را مدنظر قرار می‌دهد. گردشگری پایدار می‌تواند آثار اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی، فرهنگی و حتی امنیتی مثبت و پایداری از خود در جوامع بر جای بگذارد.»
مریم آونج یک دانش‌آموخته مدیریت گردشگری در‌باره سودهای رونق صنعت گردشگری به ما توضیح می‌دهد: «رونق گردشگری موجب تقویت جوامع روستایی می‌شود. گردشگری روستایی نقش بسزایی در متنوع‌سازی اقتصاد روستاها ایفا می‌کند. ایجاد شغل برای جوانان روستایی، اقلیت‌های قومی، زنان و اقشار محروم، کاهش فقر و حفظ بناهای تاریخی و میراث فرهنگی روستاها از جمله مزایای توسعه گردشگری روستایی به‌شمار می‌روند.
گردشگری، مناطق شهری را احیا می‌کند. بهبود رقابت‌پذیری در شهرها یک عامل بسیار مهم در پایان‌بخشیدن به فقر مطلق در مناطق شهری است. صنعت گردشگری به دلیل قابلیت‌های انکارناپذیرش در ایجاد شغل، بهبود زیرساخت‌ها و جذب سرمایه، توجه بسیاری از مسئولین شهری در سراسر جهان را به خود جلب کرده است، به‌طوری‌که بسیاری از آنها نیازهای حوزه گردشگری را محور اصلی فعالیت‌های نوسازی شهری قرار داده‌اند. قابلیت درآمدزایی از طریق فناوری اطلاعات را تقویت می‌کند. فناوری ارتباطات موجب دگرگونی ابعاد مختلف صنعت گردشگری شده است و این صنعت بزرگ و فراگیر توانسته است به کمک فناوری ارتباطات، روش‌های جدیدی را برای کسب درآمد پیش‌روی اقشار مختلف مردم بگذارد. گردشگری به بهبود شرایط اقتصادی زنان کمک می‌کند. صنعت گردشگری یکی از معدود صنایعی است که زنان بیش از مردان در آن مشارکت دارند.
گردشگری موجب تقویت صنایع‌دستی می‌شود. با توسعه گردشگری، صنعتگران و هنرمندان صنایع‌دستی قادر خواهند بود، درآمد بیشتری از فروش کالاهای خود به گردشگران کسب کنند.
گردشگری به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کند. گردشگری در طبیعت (طبیعت‌گردی) هر روز محبوبیت بیشتری در بین گردشگران پیدا می‌کند و این محبوبیت روزافزون باعث شده است تا مردم و مسئولین مناطق گردشگرپذیر، ارزش و اهمیت حیات‌وحش و جاذبه‌های طبیعی بکر را بیش‌ازپیش درک نموده و وقت و هزینه بیشتری را صرف حفظ محیط‌زیست کنند.»
این کارشناس ارشد مدیریت گردشگری در ادامه می‌افزاید: «آگاهی و حساسیت جوامع به معضل تغییرات آب‌وهوایی را بالا می‌برد. صنعت گردشگری در طول این سال‌ها همواره از لحاظ آگاهی‌بخشی در زمینه‌های تولید و مصرف پایدار و تغییرات آب‌وهوایی پیشرو بوده است. امروزه در بسیاری از مناطق گردشگرپذیر توجه ویژه‌ای به ترویج انرژی‌های بادی و خورشیدی، کشت محصولات ارگانیک و ماهیگیری پایدار می‌شود. اگر صنعت گردشگری نبود شاید این مناطق هرگز با این مواهب طبیعی آشنا نمی‌شدند و از مزایایی آنها بهره نمی‌بردند.
گردشگری چرخ‌های اقتصاد آبی را به حرکت درمی‌آورد. اقتصاد آبی (Blue Economy) به معنی استفاده از دریا و منابع سرشار آن در راستای توسعه اقتصادی پایدار است. صنعت گردشگری می‌تواند با کمک به افزایش آگاهی جوامع در مورد ارزش حفظ دریاها و اقیانوس‌ها، نقش یک محرک را برای اقتصاد آبی ایفا کند. در حال حاضر حدود 26 درصد از فعالیت‌های اقتصادی در دریاها و اقیانوس‌ها مختص صنعت گردشگری است. بسیاری از کشورهایی که برای جذب گردشگران حساب ویژه‌ای روی دریاها یا اقیانوس‌های اطراف خود باز کرده‌اند، اهمیت خاصی برای حفظ خطوط ساحلی، سواحل مرجانی و تنوع زیستی در آب‌های سرزمینی خود قائلند.
گردشگری به حفاظت از میراث‌فرهنگی کمک می‌کند. گردشگری نقش مهمی در مدیریت، تأمین مالی و حفاظت از میراث‌فرهنگی کشورها ایفا می‌کند. گردشگری فرهنگی جزو مهم‌ترین زیرمجموعه‌های صنعت گردشگری است و درآمدهای حاصل از فروش بلیت ورودی اماکن فرهنگی، راهنماها و نیز کالاهای فرهنگی کمک شایانی به تأمین سرمایه موردنیاز برای حفظ میراث‌فرهنگی می‌کند.
طرح گردشگری جاده ابریشم که با همکاری سازمان جهانی گردشگری در 33 کشور به اجرا در آمده است، به خوبی نشان می‌دهد که گردشگری چگونه می‌تواند به حفظ میراث فرهنگی و تاریخی بشر کمک کند.»
سخن پایانی
تهران را می‌شود به‌صورت یكی از مقاصد مهم گردشگری در غرب آسیا درآورد. در اوایل دوره متجدد كردن تهران، بنای زیبای بلدیه را تخریب كردند و به‌جایش پنجاه- شصت سال منظره‌ای بسیار زشت برای شهروندان و آمدگان و روندگان پدید آوردند. میدان توپخانه و منظره كریه كوچه پشت شهرداری كه با تخریب بی‌دلیل بلدیه بیرون‌افتاده بود تا همین اواخر پابرجا بود تا به دوره شهرداری آقای دكتر قالیباف این بنا احیا و آن زشتی دوباره پنهان شد. این آرزوی دست‌نیافتنی ممكن گشت. تهران روزگارِ بسیار بهتری را به‌ویژه در بافت تاریخی‌اش تجربه می‌کرد، شاید بنای زشت شوفاژ گونه پست و تلگراف در ضلع جنوبی میدان هم تخریب می‌شد و به جایش همان ساختمان بسیار زیبای تلگراف‌خانه احیا می‌شد تا شمالی‌ترین میدان تهران قدیم چهره زیبای گذشته‌اش را بازمی‌یافت.