یکی از موجودات هستی جنیان هستند. ایشان موجوداتی مادی ساخته شده از آتش و انرژی‌اند. (حجر، آیات 26 و 27 و رحمان‌، آیات 14 و15) از این رو دارای جنسی لطیف هستند که به چشم انسان دیده نمی‌شوند. (اعراف، آیه 27) همین خصوصیت موجب پیچیده شدن ارتباط انسان با جنیان شده است.

از نظر قرآن جنیان هر چند که پیش از انسان و از جنس لطیف و پاک‌تری چون آتش خلق شده‌اند ولی لیاقت خلافت الهی را نداشتند. آنان نیز همانند انسان موجوداتی عاقل هستند و همانند انسان دارای اراده و اختیار می‌باشند‌، همین موضوع و نیز خصوصیت تکاملی آنان موجب شده تا موجوداتی مکلف باشند و در زندگی دنیوی مورد انواع آزمایش‌ها قرار گیرند. این دو موجود(انسان و جن) در حقیقت‌، هدف آفرینش بوده‌اند و بهشت نیز برای این دو آفریده شده است.

جنیان از نظر عقیده و عمل همانند انسان‌ها هستند‌، از این رو جنیان کافر و مسلمان و نیز بدکار و نیکوکار می‌توان یافت. البته برخی از جنیان که از آنها به عنوان شیاطین یاد می‌شود، همواره در اندیشه گمراهی بشر می‌باشند؛ چرا که خود را لایق خلافت می‌دانستند و حاضر نیستند تا در خدمت بشر در آیند. این در حالی است که بر آنان است که مطبع انسان باشند و سرپیچی شان، طغیان و تمردی است که آنها را به دوزخ می‌کشاند. (سوره جن) 

ابلیس از میان جنیان به سبب عبادت و بندگی، به درجات و مقامات بلندی رسید و توانست در سیر عروجی خود به مقام فرشتگان در آید؛ ولی در آزمون آدم‌(ع) شکست خورد و کفر خویش را آشکار کرد.

ابلیس که از آن به عزرائیل و رانده شده (مرجوم ) یاد می‌شود، یکی از جنیان دارای مقامات بود که به دلیل همین تمرد، همانند سامری و بلعم باعورا سقوط می‌کند. هر چند که جنیان دارای عمر درازی هستند ولی آنان نیز مرگ و عالم برزخ و قیامت را تجربه می‌کنند. در این میان ابلیس از خداوند. خواسته به سبب عبادت طولانی و علل دیگر، به وی اجازه دهد تا قیامت زنده بماند که تنها با بخشی از آن موافقت می‌شود. به او اجازه داده شده تا روز معلوم در جهان زنده بماند. وی سوگند می‌خورد تا با کمک یاران و دوستان شیاطینی خود از انسانها و جنیان‌، ابنای بشر را به گمراهی بکشاند و از کمالات و رسیدن به مقام خلافت باز دارد. از این رو در آیات بسیاری از قرآن به عنوان دشمن آشکار و سوگند خورده از وی یاد شده است. (اعراف، آيات ١٤ و ١٦ و ۲۲ و ۲۷ و بقره‌، آیات ٣٦ و ١٦٨ و يوسف‌، آيه 5)

در این میان جنیان شیاطینی که در خدمت ابلیس هستند همانند شیاطین انسانی همواره می‌کوشند تا آدمی را گمراه کنند و آنان را مطیع خواسته‌های نفسانی و امور ضد ارزشی و ضد کمالی نمایند. (انعام، آیه ۱۲۸)

درباره رابطه انسان با ابلیس باید گفت که انسان در معرض دشمنی اوست و از سوی وی از همه جهات و جوانب تهدید می‌شود (اعراف، آیات 11 و 17) و با خدعه (حشر‌، آيه ١٦) و فریب (اعراف‌، آیه27) و آشکار کردن زشتی‌های انسان (اعراف‌، آیات ٢٦ و ٢٧) و ترغیب به افترا بستن به خدا (بقره، آیات ۱6۸ و 169) می‌کوشد تا به اهداف خود در زمینه گمراهی و بدبخت کردن بشر دست یابد. (اعراف، آیات ١٤ تا ١٧)

بنابر این انسان و شیطان دشمن همدیگر هستند (بقره‌، آیات ٣٤ و ٣٦ و اعراف‌، آيه ٢٤ و طه‌،آیات ۱۱۷ و ۱۲۳) با این همه برخی از انسان‌ها از شیطان و اهداف او پیروی می‌کنند و در مطیع او می‌شوند و در خدمت اهداف پلید و پست او قرار می‌گیرند. (حج‌، آيه ۳ و نیز سبا‌، آيه 20)

* حسین مرزبند