ولید الخالدی

ترجمه امیرحسین بابالار

 

اشغال روستای اللّجّون و اخراج ساکنین آن 

براساس اظهارات منابع رسمی اسرائیلی، روستای اللّجّون اندک زمانی پیش از 1 مه 1948، پیرو «پاکسازی» درّه بيسان و قبل از حملۀ (ناموفق) اسرائیل به جنين اشغال شد. در آن زمان، تیپ گولانی تعدادی از روستاهای نزدیک جنين ازجمله اللّجّون را که براساس گزارش نیویورک تایمز، در بامداد روز 30 مه واردش شده بود به تصرّف خویش درآورد. در این زمان ستون­‌های متعددی از نیروهای اسرائیلی با حرکت به طرف ناحیۀ مثلثی، مجموعه‌­ای از روستاهای واقع در شمال جنين را اشغال کردند. این امکان وجود دارد که گردان چهارم تیپ گولانی، بی­‌درنگ روستائیان را اخراج کرده باشد، چراکه با تمرین نظامی آنها در جریان عملیات قبلی­شان در درّه بيسان همخوانی دارد. 

در گزارش­‌های قبلی نیویورک تایمز اعلام شده بود که روستا ابتدا در اواسط‌آوریل و در نبردی که در حوالی آبادی میشمار‌ها - عمق صورت گرفته بود مورد تهاجم قرار گرفته و تسخیر شده بود. فرماندۀ ارتش آزادی­‌بخش عرب هم درگزارش خود به وقوع حمله­‌ای در روز 13‌آوریل اشاره می‌­کند، زمانی که قوای یهودی تلاش کردند «در حمله­‌ای غافلگیرانه تقاطع موجود در اللّجّون را تصاحب کنند.» از قرار معلوم این تهاجم با شکست رو‌به‌رو شده است. نیویورک تایمز اعلام کرد که در این حمله 12 کشته و 15 زخمی برجای مانده است. این روزنامه همچنین اعلام کرد که روستای اللّجّون چند روز بعد از روز 17‌آوریل اشغال شده و 12 روز بعد، حمله به آبادی میشمار‌ها - عمق از آن روستا آغاز شده بود. در این گزارش می‌خوانیم: «لجّون مهم‌ترین محل از میان 10 روستایی است که در حملۀ قوای یهودی در جنوب و شرق آبادی میشمار هعمک به دست آمده است.» 

در ادامۀ این گزارش آمده است که زن­ها و کودکان قبلاً از روستا خارج شده و تعداد 27 باب از خانه­‌ها در اللّجّون و سایر روستاهای مجاور توسط ‌هاگانا منهدم و تخریب شدند.اما براساس آنچه منابع نظامی عربی اعلام کرده‌­اند روستای اللّجّون در آن زمان تسخیر نشده است، چراکه فرماندۀ ارتش آزادی‌­بخش عرب، فوزی القاووقجی می‌گوید که حملات در ماه بعد، روز ششم مه و زمانی که مواضع ارتش آزادی‌­بخش عرب در منطقۀ اللّجّون مورد تهاجم قوای ‌هاگانا قرار گرفت، مجدداً از سر گرفته شد. گردان يرموک ارتش آزادی­‌بخش عرب و سایر یگان­‌ها مهاجمین را وادار به عقب­‌نشینی کردند. امّا دو روز بعد فرماندۀ ارتش آزادی­‌بخش عرب گزارش کرد که قوای ‌هاگانا 

«تلاش می­‌کردند ارتباط ناحیۀ لجّون را با طولکرم قطع کنند تا برای اشغال لجّون و جنين آماده شوند...» القاووقجی در گزارش خود با جمع‌­بندی موقعیت نظامی در فلسطین در روز هشتم مه به « فعالیت چشم­گیر و تمرکز (هاگانا)ي تا بن­ دندان مسلّح و مجهّز در شمال جنين» و «نبرد سنگین در فرمانداری عارة »، که در حدود 12کیلومتری جنوب غرب اللّجّون قرار داشت اشاره می­‌کند. همان‌طور که در کتاب تاریخ جنگ استقلال آمده است، روشن نیست که آیا کنترل روستای اللّجّون درست در همان زمان به دست نیروهای‌ هاگانا افتاد و یا اینکه مدافعین آن به مدت سه هفته مقاومت کرده‌­اند. براساس گزارش‌های رسانه­‌ها، در طول دور دوم آتش‌بس، در اوایل سپتامبر، یک گروه رسمی از طرف سازمان ملل خط دائمی آتش­‌بس را در منطقه‌­ای در اللّجّون تعیین کرد. در فاصلۀ 500 یاردی (457 متری) از دو طرف خط آتش‌‌­بس منطقه‌­ای مشخص شد که اعراب و یهودیان اجازه داشتند در آن به زراعت بپردازند. [NYT:۴۸/4/۱۵, ۴۸/4/۱۸, ۴۸/5/۳۱, ۴۸/6/۱, ۴۸/9/۷; Q:6-9, 15, 44; T:179]   

آبادي­‌هاي اسرائيلي در زمين­‌هاي روستا

اسرائیل در سال 1949 آبادی یوسف کاپلان که بعداً نام آن به کیبوتص مگیدو (167220) تغییر یافت را در حدود 5/0 کیلومتری شمال شرق محل استقرار روستا احداث کرد. در زمان احداث آن، مالکیت سنّتی زنجیره‌­ای از روستاهای فلسطینی، که از شهرک امّ الفهم تا اللّجّون امتداد می­‌یافت، برای تشکیل قطعه‌­ای بزرگ در هم ادغام گردید. همجواری آبادی مزبور با اللّجّون بدین معنا است که آبادی بر روی زمین‌­های متعلق به اللّجّون ساخته شده، امّا احتمال این که این زمین‌­ها در دوره­‌هایی قبل‌تر به یکی از روستاهای همسایه تعلق داشته هم وجود دارد. 

روستا در حال حاضر

فقط مسجد ساخته شده از سنگ سفید، یک آسیاب و مرکز بهداشتی روستا و چند خانه که بخش‌­هایی از آنها تخریب شده است در محوطۀ روستا برجای مانده­‌اند. مسجد تبدیل به یک کارگاه نجّاری شده و از یکی از خانه‌­ها هم به عنوان مرغ­دانی استفاده می­‌شود. مرکز بهداشت و آسیاب روستا متروکه هستند، و مدرسۀ آن هم از بین رفته است. قبرستان برجای خودش باقی است امّا اعتنائی به آن نمی‌­شود؛ مقبرۀ يوسف الحمدان، از ملّی­‌گرایان برجسته‌­ای که در انقلاب سال 1936 به قتل رسید کاملاً قابل تشخیص است. در اراضی پیرامونی روستا درختان بادام و گندم و جو کاشته می­‌شود؛ همچنین آغل­‌های نگهداری حیوانات، یک انبار علوفه و علیق و پمپ آبی که بر روی چشمۀ عين الحجّة نصب شده در این زمین­‌ها دیده می­‌شوند. این محوطه به دقّت محصور شده و مسیری برای ورود به آن وجود ندارد.

المزار

موقعيت:

PGR: 184214

فاصله تا جنين: 9 كيلومتر 

متوسط ارتفاع: 400 متر 

تملك و کاربری زمين­‌های روستا در سال 45 / 1944 (هكتار): 

مالكيت                کاربری 

عرب: 2/1447        زراعی: 545

يهودي: 0 درصد از كل: 38 درصد

مشاع: 9/2                      عمارت ساختماني : 9/0

مجموع: 1/1450

جمعيت: 

سال 1931: 257 نفر 

سال 45 / 1944: 270 نفر 

تعداد خانه‌­ها (سال 1931): 62 باب 

المزار پيش از 1948

روستا بر قلّه مدوّر و مسطح کوه المزار واقع شده بود. کوه المزار با شیبی تند به همه جهات بجز جنوب شرق، که زمین برای وصل شدن به قلل کوه­‌های جيلون ارتفاع می‌­گرفت سرازیر می‌­شد. 

روستای المزار به واسطۀ یک جادۀ خاکی(مالرو) به روستای نورس در پایین دست خود و با دو جادۀ دیگر به سایر روستاهای همجوار مرتبط می‌­شد. دلیل نام­گذاری روستا به این نام (واژۀ عربی به معنای «زیارتگاه» جایی که به بازدید از آن می­‌پردازند) احتمالاً این است که این روستا محل دفن بسیاری از کسانی است که در نبرد سرنوشت ساز عين جالوت به سال 1360 که در آن پادشاهان مملوکی مصر بر مغولان پیروز شدند کشته شدند. 

در اواخر قرن نوزدهم، المزار روستایی بود ساخته شده از سنگ که بر فراز یک کوه قرار گرفته بود. گرچه زمین آن صخره‌­ای بود، امّا پیرامون خانه‌­ها درختان زیتون کاشته می­‌شد و در جنوب‌شرق روستا نیز یک حلقه چاه آب حفر شده بود. 

مردم المزار مسلمان بودند. نسب آنها به بادیه‌­نشینان السعديون بازمی‌­گشت که خود از اعقاب شيخ سعدالدّين الشيبانی (متوفی به سال 1224)، از صوفیان برجستۀ روستای جبا در جولان سوریه بود. این روستا به محل اسکان پیروان یک طریقت صوفی بود و به محلی برای زیارت مسلمین تبدیل شده بود.[SWP (1881) II:85] المزار زادگاه شيخ فرحان السعدی از رهبران ارشد انقلاب سال 1936 فلسطین بود. در بخش شرقی این روستا یک مسجد وجود داشت. 

خانه­‌های المزار قلۀ کوهی را که با اراضی زراعی احاطه شده بود اشغال کرده بودند.کشاورزی که ستون فقرات اقتصاد روستا را تشکیل می‌­داد مبتنی بر تولید غلات، میوه‌جات و زیتون بود. در سال 45/1944 جمعاً 1/522 هکتار از زمین‌­های روستا به کشت غلات و حبوبات اختصاص می­‌یافت؛ 9/22 هکتار هم آبیاری شده و یا برای احداث باغاتی که 8/6 آن باغ زیتون بود مورد بهره‌­برداری قرار می‌­گرفت.

اشغال روستا و اخراج ساکنین آنها 

قوای ارتش اسرائیل پس از آن که روستاهای نورس و زرعين را در روز 30 مه 1948 به تصرّف خویش درآوردند برای اشغال المزار وارد آن شدند. 

در کتاب تاریخ جنگ استقلال آمده است که یگان درگیر در این نبرد گردان چهارم تیپ گولانی بوده است. پیشتر، در ماه ‌آوریل، ستاد فرماندهی پالماح به گردان یکم خویش دستور داده بود که «تأسیسات دشمن» را در هر سه روستا «ویران کنند»، امّا به نظر نمی‌­رسد که دستورات ستاد بی‌درنگ اجرا شده باشد. اندک زمانی پس از اشغال این روستا، نیروهای اسرائیلی به حرکت خود برای هدف قرار دادن جنين، که آنها در نگهداری از آن ناکام مانده بودند ادامه دادند. 

[M:xv, 159; T:179-80] 

آبادي­‌هاي اسرائيلي در زمين‌هاي روستا

سه آبادی اسرائیلی بر روی زمین‌­های روستا احداث شده است؛ آبادی پرازون (179216)‌، که در سال 1953 بنا شده است؛ آبادی میتاو (178216) که در سال 1954 احداث گردیده است؛ و آبادی گان نیر که در سال 1987 ساخته شده است. 

روستا در حال حاضر

محوطۀ روستا با انبوهی از گیاهان خاردار، کاکتوس‌­ها و قلوه­‌سنگ­‌های پراکنده پوشانده شده است. هیچ اثری از خانه‌­ها و سنگ­‌چین­‌های مرزنمای روستا باقی نمانده است. در قسمتی از زمین­‌های روستا درختان بادام و کاکتوس به چشم می­‌خورد. زمین­‌های مرتفع روستا نیز به عنوان چراگاه مورد استفاده قرار می‌­گیرد، سایر قسمت‌ها هم جنگل‌­کاری شده است.