در گفت‌وگوی کیهان با «مالک شریعتی» عضو کمیسیون انرژی مجلس بررسی شد
موانع و راه‌های استفاده از ظرفیت بی‌نظیر انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور
مهدی برازنده
ظرفیت بی‌نظیر کشورمان در بهره‌مندی از انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک مثل انرژی‌های خورشیدی و بادی نیازمند یک‌سری تسهیلات و برداشتن موانع است که دولت سیزدهم و مجلس یازدهم تا حدودی در این زمینه گام برداشته‌اند و این راه اکنون نیازمند رسیدگی بیشتر توسط دولت جدید، دستگاه‌های متولی و سرمایه‌گذاران است.
به گزارش کیهان، وقوع تغییرات اقلیمی گسترده در دنیا، هرساله خود را با نشانه‌هایی همچون بارش‌های سیل‌آسا مثل سامانه بارشی مونسون که چند سال قبل در جنوب شرق کشورمان و برخی کشورهای دیگر رخ داد، وقوع سیلاب‌های شدید و ناگهانی، آب شدن یخ‌های قطبی و رکوردشکنی افزایش دمای هوا در اقصی نقاط جهان نشان می‌دهد.
کارشناسان معتقدند یکی از عوامل مؤثر در افزایش دما و آلودگی هوا، استفاده از سوخت‌ها و انرژی‌های تجدیدناپذیر مثل بنزین و گازوئیل است. ایجاد مخاطرات محیط زیستی و بروز تبعات منفی تغییرات اقلیمی در دنیا، کشورهای مختلف را بر این داشته است که به سمت بهره مندی از انرژی‌های تجدیدپذیر و سوخت‌های پاک بروند و جلوی مصرف سوخت‌های فسیلی، بنزین، گازوئیل و... را بگیرند. استفاده از انرژی‌هایی پاک مثل «انرژی بادی» یکی از راه‌حل‌های بسیار مفید برای جایگزینی با سوخت‌های تجدیدناپذیر است. بر اساس گزارشی که اخیراً توسط یک اتاق فکر انرژی به نام Ember منتشر شده، سال گذشته، کشورها در کنفرانس COP28 سازمان ملل متحد متعهد شدند که تا سال 2030 تولید برق تجدیدپذیر را سه برابر کنند و برای تحقق این هدف، قرار بود انرژی بادی نیز سه برابر شود، اما بررسی‌های این مرکز نشان می‌دهد که در 6 سال آینده، تولید برق بادی به جای سه برابر شدن، در بهترین حالت تنها دو برابر خواهد شد. با این وجود، چنین هدفگذاری توسط کشورها، نشانگر اهمیت رفتن به سمت تولید و بهره مندی از انرژی‌های تجدیدپذیر است.
امکان تولید هزاران مگاوات برق
از انرژی بادی در ایران
البته کشور ما نیز در زمینه انرژی‌های بادی فرصت‌های بی‌نظیری دارد. «مهدی رهنما»، رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو در این رابطه به ایسنا گفته است: «بررسی‌های ما نشان می‌دهد که در مناطق مختلفی از کشور می‌توان از انرژی‌های تجدیدپذیر نظیر باد برای تامین انرژی لازم بهره برد. برای نمونه بررسی‌های پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو نشان می‌دهد در منطقه جیرنده استان گیلان، می‌توان از «باد» سالانه بیش از هزار و 300 مگاوات انرژی تولید کرد، این در حالی است که توان تولید انرژی از نیروگاه اتمی بوشهر هزار مگاوات است.» به گفته وی، «در مناطق مختلف کشور مانند خراسان جنوبی، شمال سیستان و بلوچستان، ایلام و شهرهایی نظیر خواف، سربیشه، بینالود و... می‌توان برای تولید انرژی از باد برای جبران کسری انرژی کنونی بهره برد و حتی در مناطق جنوبی استان تهران می‌توان هزاران مگاوات برق از انرژی خورشیدی تولید و از آن استفاده کرد اما متاسفانه این کار به اندازه کافی در کشور انجام نشده است.»
ظرفیت بالای ایران برای تولید انرژی خورشیدی
علاوه‌بر انرژی‌های بادی، با توجه به وسعت پهناور کشورمان ایران و میزان تابش نور خورشید، ما می‌توانیم از نور خورشید، انرژی قابل توجه و مفیدی تولید کنیم. رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو در این باره می‌گوید: «ایران از نظر وسعت مناطقی که تابش نور خورشید در برخی مواقع آن حدود ۱۲ تا ۱۳ ساعت است، قابلیت زیادی برای استحصال انرژی پاک از نور خورشید دارد.»
استفاده یک درصدی ایران از انرژی‌های تجدیدپذیر
متاسفانه کشورمان با وجود ظرفیت‌های بسیار زیادی که ذکر شد، از نظر میزان تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در جایگاه خوبی قرار ندارد. مدیرکل محیط زیست شهرداری تهران، اسفندماه سال گذشته در نمایشگاه بین‌المللی محیط زیست گفت: «کنترل و مدیریت مصرف انرژی موضوع مهم محیط زیستی است و در شهر تهران با ۱۱ درصد جمعیت کشور ۳۸ درصد انرژی کشور را مصرف می‌کنیم. کشور ما رتبه ششم در میزان مصرف انرژی دنیا را دارد و تنها یک درصد انرژی‌های تجدیدپذیر را به کار گرفته است و در این حوزه، هم اکنون در رتبه ۶۱ دنیا قرار گرفته است.»
تابش بیشتر انرژی خورشیدی
در کم‌بهره‌ترین نقطه ایران از پربهره‌ترین نقطه اروپا
در رابطه با لزوم توجه به انرژی‌های تجدیدپذیر و وضعیت کشورمان در بهره مندی از این انرژی پاک با «مالک شریعتی» نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون انرژی گفت‌وگو کرده‌ایم، وی عضو هیئت علمی پژوهشگاه نیرو و دارای تحصیلات دکتری مهندسی سیستم‌های انرژی است و در حوزه‌های مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر و بهینه‌سازی مصرف انرژی، تحقیقات و پژوهش‌های متعددی انجام داده است.
مالک شریعتی در گفت‌وگو با کیهان درباره وضعیت فعلی کشورمان از نظر تولید و بهره‌مندی از انرژی‌های تجدیدپذیر اظهار داشت: نقشه و اطلس انرژی‌های تجدیدپذیر جهانی نشان می‌دهد که در انرژی خورشیدی، میزان تابش کم‌بهره‌ترین نقطه ایران از میزان تابش پربهره‌ترین نقطه اتحادیه اروپا بیشتر است و ما ظرفیت بیشتری در حوزه خورشیدی داریم و در حوزه بادی نیز بخشی از مناطق کشور بادهای بسیار خوبی دارد که از این ظرفیت می‌توانیم استفاده کنیم.
شریعتی در تشریح فواید استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک در کشور گفت: مهم‌ترین فایده استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر این است که ما در مصرف سوخت‌های فسیلی برای تولید برق و سایر نیازمندی‌های حوزه انرژی کشور، این سوخت‌های فسیلی و فرآورده‌های نفتی و گازی را به سمت ارزش افزوده بیشتر در زنجیره پایین دستی آنها می‌بریم.
اقدامات دولت و مجلس
در افزایش تولید انرژی‌های تجدیدپذیر
وی با بیان اینکه در حال حاضر باتوجه به ظرفیت‌های موجود و تکالیف قانونی، تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران وضعیت مناسبی ندارند، ادامه داد: در برنامه ششم، پنج هزار مگاوات تکلیف قانونی برای تولید انرژی خورشیدی وجود داشت که در پایان برنامه ششم از این میزان، زیر هزار مگاوات محقق شد. خوشبختانه توجه دولت سیزدهم به انرژی‌های تجدیدپذیر ویژه بود و هزار و 800 مگاوات قرارداد جدید و بالغ بر چهار هزار و 500 مگاوات تفاهم‌نامه جدید در حوزه ایجاد مزارع خورشیدی منعقد شد، مجلس نیز توجه ویژه‌ای به این انرژی‌های پاک داشت و علاوه بر قوانین بودجه سنواتی، در قانون برنامه هفتم، ظرفیت بسیار زیادی را برای این حوزه در نظر گرفت و در قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق نیز در مجلس یازدهم، مشوق‌ها و تکالیف مهمی را در رابطه با تولید انرژی‌های تجدیدپذیر به‌ویژه انرژی خورشیدی مصوب کردیم و اکنون شرایط بسیار خوبی برای این موضوع برقرار است؛ طبق همین قانونی که عرض کردم، صنایع انرژی‌بر کشور مکلف هستند که بخشی از انرژی‌ها و برق مورد نیاز خود را از محل نیروگاه‌های خورشیدی تامین کنند، ساختمان‌های اداری و تجاری و شهرداری‌ها نیز مکلف هستند از حوزه‌های خورشیدی و زباله‌سوز استفاده کنند؛ در نهایت، مجموع این شرایط به ایجاد توازن در حوزه تقاضای انرژی در کشور کمک
می‌کند.
مهم‌ترین موانع تولید انرژی خورشیدی در کشور
عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در رابطه با موانع تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور نیز گفت: مهم‌ترین مانع برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور، موضوع اقتصاد این نیروگاه‌ها و از طرفی قیمت بسیار پایین سوخت در نیروگاه‌های حرارتی است که انگیزه اقتصادی به سرمایه‌گذار برای ورود به انرژی‌های تجدیدپذیر نمی‌دهد؛ در هر دو مورد ما در مجلس یازدهم آنها را مورد توجه قرار دادیم؛ بر این اساس اولاً با ایجاد تابلوی سبز در بورس، الان قیمت خرید انرژی خورشیدی در بورس تعیین می‌شود و قیمت آنها منطقی شده و سرمایه‌گذاران را تشویق به سرمایه‌گذاری در این حوزه کرده است و به تدریج هزینه‌های سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی در حال کاهش پیدا کردن است و این اتفاق با توسعه فناوری‌ها و افزایش ظرفیت‌های منصوب در جهان و ایران در حال رخ دادن است.
شریعتی افزود: از طرف دیگر در قانون مانع زدایی و ماده 10 آن، مجلس، دولت را مکلف کرده است که یارانه زنجیره تولید برق در نیروگاه‌ها را تا قبل از مصرف‌کننده نهائی باید ساماندهی کند، به این ترتیب که یارانه باید از ابتدا و طول زنجیره جمع شود و به انتهای زنجیره و به مصرف‌کننده نهائی و در بخش خانگی، تجاری و صنعتی اختصاص پیدا کند و بدون اینکه به مردم فشار وارد شود، ما یک برنامه بسیار مهم را در این ماده 10 قانون‌زدایی تعیین کردیم که این وضعیت اتلاف بسیار زیاد و نزدیک 60 درصد در نیروگاه‌های حرارتی‌مان
کاهش یابد و ظرفیت سوخت‌های فرآورده‌ای هم گازوئیل و هم سوخت اصلی نیروگاه‌ها و گاز طبیعی به طور طبیعی بتواند بخشی از آنها در نیروگاه‌ها آزاد شود و همچنین امکان رقابت با نیروگاه‌های تجدیدپذیر را فراهم کند، به این ترتیب امیدواریم سرمایه‌گذاری‌ها به سرعت اتفاق بیفتد.
اصلاح ریل گذاری برای ورود سرمایه‌گذاران
در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر
نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی در ادامه به یکی دیگر از موانع موجود در تولید انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر در کشور اشاره کرد و گفت: از موانع دیگر بحث تسویه مالی با سرمایه‌گذاران نیروگاه‌های تجدیدپذیر به دلیل ظرفیت قبلی قانونی در ماده 12 قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر است که در آنجا با وجود اینکه ماده 12 قانون خوبی بود، اما اشکال بزرگی داشت و اینکه منبع مالی در آن پیش‌بینی نشده بود که براساس آن تسویه مالی سرمایه‌گذاران برای حوزه‌های بهره‌وری انرژی و همچنین تجدیدپذیر‌هایی که برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی وارد می‌شوند را این منابع مالی بتواند جبران کند؛ این نکته به نوبه خود مانع بزرگی برای سرمایه‌گذاری، صرفه‌جویی و بهینه‌سازی نیروگاه‌های تجدیدپذیر و کم‌مصرف بود.
شریعتی ادامه داد: بر این اساس، عملاً هیچ سرمایه‌گذاری منطقاً تصمیم نمی‌گیرد که سرمایه‌گذاری انجام دهد و بعد از چند سال از محل صرفه‌جویی و با قیمت‌های روز و با این مشکلات که آیا منابع وجود دارد یا خیر و آیا شرکت‌های گاز و توانیر حواله برق جدیدی دارند که بتوانند به این سرمایه‌گذار تحویل دهند و او بتواند بفروشد و خود را درگیر این مسائل کند، پس عملاً این وضعیت بسیار مسیر تامین مالی و برگشت سرمایه این سرمایه‌گذاران را پیچیده و سخت کرده بود و باعث شده بود که ماده 12 قانون رفع موانع تولید نتواند کارکرد خودش را داشته باشد؛ با این حال، خوشبختانه این موضوع در برنامه هفتم مرتفع شده و در ماده 46 قانون برنامه هفتم، یک سازوکار جدید با بازوی مالی مناسب پیش‌بینی شده تا اولاً حوزه مدیریت مصرف انرژی را متمرکز کردیم در یک سازمان جدید ذیل جایگاه ریاست جمهوری و بر این اساس، رئیس این سازمان معاون رئیس‌جمهور خواهد بود که همه حوزه‌های متولی مدیریت مصرف که در گذشته به صورت پراکنده فعالیت می‌کردند، شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت در وزارت نفت، سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر وزارت نیرو و همچنین ستاد مدیریت حمل‌ونقل و سوخت کشور در وزارت راه همگی در سازمان جدید تجمیع خواهند شد و از همه مهم‌تر در بحث مالی، یک حساب بهینه‌سازی انرژی ایجاد شده است که منابع مالی بسیار خوبی را از قبل، از محل فروش نفت و محل سهم شرکت‌های تابع وزارت نفت و نیرو برای حوزه بهینه‌سازی مصرف انرژی تامین می‌کند و بدین ترتیب، منابع بتدریج در طول سال در این حساب واریز می‌شود و سرمایه‌گذار می‌تواند اطمینان پیدا کند که منابع مالی‌اش آماده است و کافی است که او یک طرح کارشناسی شده را اجرا و بلافاصله بتواند با تایید این سازمان، سرمایه‌گذاری خود را جبران کند و بازگشت سرمایه برایش اتفاق بیفتد.
وی در پایان گفت: مسیر ماده 46 و ایجاد سازمان و حساب مذکور، ضعف ماده 12 قانون قبلی را می‌تواند کاملاً مرتفع کند و به نظرم هم‌اکنون ریل‌گذاری در بحث بهره‌وری انرژی و انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار مطلوب شده است و سرمایه‌گذاران می‌توانند در این حوزه ورود کنند.