شاعران بزرگی که نوحه سرودند
یغمای جندقی ؛ شاعر آزاده
محمد غفاری
زمانی که از شعر هیئت سخن به میان می‌‌آید ناخودآگاه ذهن متوجه نوحه و کلام آهنگین آن می‌شود. نوحه‌ها ضمن آنکه با بیان کننده‌ی ارزش‌ها و اندیشه‌ها در قالب کلماتی موزون هستند، سبب ارتباط دوطرفه مداح و مستمع می‌شوند. برای مثال گوشواره‌ی نوحه که توسط مستمع تکرار می‌شود و پاسخ داده می‌شود، نوعی احترام به مخاطب و پررنگ کردن نقش آن‌ها در هر چه باشکوه‌تر برگزار شدن هیئت می‌شود. در طول قرن‌ها شاعران بزرگی نوحه سروده‌اند و در این حوزه قلم زده‌اند که نشان دهنده پیشینه سترگ نوحه‌سرایی در ادبیات فارسی است. یکی از شاعران بزرگ قرن دوازدهم و سبک بازگشت است که در زیر به زندگی و آثار او می‌پردازیم.
میرزارحیم یغمادر سال 1196هجری قمری در جندق - از توابع‌خور و بیابانک- استان اصفهان متولد شد. پس از فراگیری تحصیلات مقدماتی، به عنوان منشی حاکم جندق برگزیده شد و در همین دوران به سرودن روی آورد و ابتدا با نام «جنون» تخلص کرد. پس از وقایعی که در زادگاهش رخ داد و گذر حوادث مختلف، تخلص خود را به «یغما» تغییر داد. یغما از بهترین و بزرگ‌ترین شاعران عصر قاجار است و در بیشتر قالب‌های رایج ادبیات طبع‌آزمایی کرده است. وی شاعر آزاده‌ای بود که هیچ‌گاه به دربار پادشاهان قاجار حضور نیافت و به مدح آنان نپرداخت و حتی اشعار اعتراضی اجتماعی زیادی دارد که اغلب به صورت هزلیات می‌باشد و او را به عنوان پیشتاز طنز سیاسی می‌شناسند. فرزتدان یغما نیز شعر می‌سرودند و از بین آن‌ها اسماعیل هنر و احمد صفایی از شهرت بیش‌تری برخوردار شدند و برخی از آثارشان باقی مانده است.
یغما در نوحه‌سرایی حرف‌های زیادی برای گفتن داشته اما نوحه‌های او کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این اشعار در منطقه خود شاعر و ساکنان کویر سینه به سینه توسط مردم انتقال یافته و در دل تاریخ زنده مانده است. یغما گونه‌ای جدید را در این حوزه بنیاد نهاده است که با زیاد کردن بخشی از مصرع دوم، ضمن حفظ بلاغت و صنایع ادبی، حالت موزون و آهنگین‌تری به شعر بخشید. این نوع شعر را که در اصطلاح مستضاد می‌خوانند برای عزاداری‌ها و به خصوص در سینه‌زنی کاربرد دارد. همچنین برخی از اشعار یغما و فرزندانش موسیقی خاصی دارد که همانند اشعار تصنیف می‌باشند و می‌توان گفت که آن‌ها شعر را براساس موسیقی خاصی نوشته‌اند زیرا تنوع آهنگ هم در آن‌ها زیاد است و در دستگاه‌های مختلفی همچون همایون، ابوعطا، شوشتری، چهارگاه، سه گاه و شور قابل اجرا هستند.
ابوالحسن یغما سرانجام در سال ۱۲۷۶ قمری در محله گودال دهکده خور در خانه‌ی خودش درگذشت و در بقعه امامزاده داود در خور به خاک سپرده شد. در پایان یکی از بهترین و ماندگارترین نوحه‌های اودر بیان شهادت حضرت علی اکبر (ع) را با هم مرور می‌کنیم:
می‌رسد خشک لب از شط فرات، اکبر من
سَیَلانی بکن‌ای چشمه‌ی چشم‌تر من
نوجوان اکبر من
کسوت عمر تو تا این خم فیروزه نمون، لعلی آورد به خون
گیتی از نیل عزا ساخت سیه معجر من
نوجوان اکبر من
تا ز شست ستم خصم خدنگ افکن تو، شد مشبک تن تو
بیخت پرویزن غم خاک عزا بر سر من
نوجوان اکبر من
کرد تا لطمه باد اجل‌ای نخل جوان، باغ عمر تو خزان
ریخت از شاخ طراوت همه برگ و بر من
نوجوان اکبر من
دولت سوگ توام‌ای شه اقلیم بها، خسروی کرد عطا
سینه طبل است و علم آه و الم لشکر من
نوجوان اکبر من
چرخ کز داغ غمت سوخت بر آتش چو خسم، تا به دامانت رسم
کاش بر باد دهد توده‌ی خاکستر من
نوجوان اکبر من
تا تهی جام بقایت ز مدار مه و مهر، دور مینای سپهر
ساخت لبریز ز خوناب جگر ساغر من
نوجوان اکبر من
تا مه روی تو‌ای بدر عرب شمس عراق، خورد آسیب محاق
تیره شد روز پدر گشت سیه اختر من
نوجوان اکبر من
گر برین باطله یغما کرم شبه رسول، نکشد خط قبول
خاک بر فرق من و کلک من و دفتر من
نوجوان اکبر من