عظمت اربعین حسینی
آیت‌الله جوادی آملی
اهمیت عدد چهل
در جریان اربعین چند مطلب است که به شرح زیر به عرضتان می‌رسد:
اول خود اربعین است.
در رقم اربعین خصوصیتی وجود دارد که سایر ارقام، آن خصوصیت را ندارند. غالب انبیاء در سن چهل سالگی به مقام رسالت رسیده‌اند. وقتی موسی کلیم(ع) تقاضای ملاقات خصوصی کرد، ذات اقدس اله ملاقات آن حضرت را ترتیب داد. مدت مناجات با خدا چهل شب بود.
گفته‌اند در نماز شب چهل مؤمن را دعا کنید و کمتر از چهل مؤمن نباشد. همسایه‌ها تا چهل خانه را گرامی بدارید. در مرگ مؤمن، گلیمی که آن مؤمن در آن عبادت و زندگی می‌کرد چهل روز‌گریه می‌کند.
برای انبیاء و اولیا هم اینچنین بود. لکن برای سید الشهداء، حسین بن علی بن ابی‌طالب(ع) چهل روز آسمان و زمین خون گریستند، نه فقط اشک. پس در عدد چهل خصوصیتی است که در سایر اعداد نیست.
روایات شریف مربوط به این مطالب را باید درست بررسی کرد نه به ظاهرش حمل کرد و نه انکار کرد.
آفتاب چگونه خون‌گریه می‌کند آن را باید معنی کرد.اینکه گفته‌اند آفتاب چهل شبانه‌روز برای سالار شهیدان‌گریه کرد این یک رصد علمی می‌خواهد. این کار، کار هر کسی نیست و اگر گفتند ستاره مشتری منفجر شد و ما با چشممان ندیدیم، نباید انکار بکنیم چون این یک رشته تخصصی است و آنها که اهل رصد هستند می‌دانند.
خون گریستن آفتاب برای وجود مبارک سالار شهیدان جزو علومی نیست که بشر عادی حتی با رصد خانه‌ها بتواند بررسی کند. هر علمی یک اصطلاحی دارد و یک متخصص و کارشناس؛ علمای بزرگ دین که کارشناسان این‌گونه از مسائلند این احادیث را با جان و دل قبول کرده‌اند و فهمیده‌اند که آفتاب خون‌گریه می‌کند یعنی چه؟
این مطلب که وجود مبارک بقیهًْ الله نسبت به حسین بن علی(ع) می‌فرماید: اگر اشک چشمم تمام شود خون جاری می‌کنم،آن هم درست است. لذا بین سالار شهیدان و سایر ائمه از این جهت فرق است که برائمه دیگر یک اربعین می‌گرفتند ولی برای سالار شهیدان تا روز قیامت مسئله اربعین حسینی مطرح است.
مطلب دیگر حدیثی است که از امام حسن عسکری(ع) رسیده است مبنی بر اینکه علائم مؤمن پنج چیزی است. اول، ۵۱ رکعت نماز که ۱۷ رکعتش واجب و بقیه مستحب است؛
دوم، انگشتر به دست راست کردن؛
سوم، پیشانی به خاک مالیدن؛
چهارم، بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحيم در نماز؛
پنجم، زیارت اربعین که مدنظر ماست که در حدیث با لفظ (زيارهًْ الاربعين) آمده است. بعضی خواسته‌اند بگویند منظور حدیث،رفتن به دیدار چهل مؤمن است و این از اختصاصات شیعه است.
ولی در جواب باید گفت: اولا: زیارت چهل مؤمن اختصاص به شیعه ندارد. ثانيا: الف و لام در اربعین نشان می‌دهد که منظور اربعین معروف و معلوم است که در روایات ما دستوراتی را برای آن داده‌اند.
همسویی قیام امام حسین(ع) با رسالت انبیا
در زیارت اربعین جملات بسیار ارزنده‌ای وجود دارد که هدف قیام سالار شهیدان را همان هدف رسالت نبی اکرم (ص) می‌داند. قرآن و نهج‌البلاغه هدف رسالت معصومین و انبیای الهی که معصومند را در دو چیز می‌داند: یکی عالم کردن مردم و یکی هم مهذب کردن مردم: « وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَهًَْ وَيُزَكِّيهِمْ» (بقره، آیه 129) که این تعلیم و تزکیه در واقع لازم و ملزوم یکدیگرند. خداوند به واسطه پیامبر (ص) مردم را عالم و عاقل کرد و به مردم گفت احکام و معارف را یاد بگیرند وعمل کنند. امیر المؤمنین(ع) پس از پیامبر (ص) این جریان را تشریح کرد و پس از او نوبت رسید به کسی که پیامبر (ص) در مورد او فرمود: حسین منی و انا من حسین یعنی او هم باید همین دو کار را انجام دهد. یعنی مردم را آگاه بکند و مردم را عامل و عادل بکند.
حسین بن علی(ع) در این جهت با دیگرائمه فرقی نداشت، آنان درس می‌گفتند و بحث می‌کردند، سخنرانی می‌کردند نامه می‌نوشتند، حسین بن علی(ع) هم این کارها را می‌کرد ولی برنامه‌های دیگر امامان در همان حد خلاصه شده بود و دیگر بیش از آن، برنامه سایر ائمه نبود. اگر برنامه‌های دیگران بیش از آن بود آنها هم مانند حسین بن علی(ع) فداکاری می‌کردند ولی این قرعه به نام مبارک حسین بن علی(ع) افتاد.
در زیارت اربعین ابتدا سه جمله دارد و بعد یک متعلق آن جمله این است که:فاعذر في الدعاء و منح النصح و بذل مهجته فيك لیستنقذ عبادك من الجهالة وحيرة الضلالة؛ يعني حسين بن علی(ع) آنجا که باید نصیحت بکند، تا مرز امکان نصیحت کرد،موعظه کرد و آنجا که باید عذر مردم را قطع بکند« معذره الی ربکم»، آنجا هم تا جایی که عذر برای کسی نباشد بیان کرد، نامه نوشت، پیام فرستاد و نماینده فرستاد و همه این کارها را کرد. این کارها را سایر ائمه هم کرده بودند و برنامه مشترک بود اما این خون جگر دادن، مخصوص حسین بن علی(ع) است. این کلمه «لیستنقذ عبادک» به همه جملات قبل بر می‌گردد و معنایش این است که همه کارهای حسین بن علی(ع) برای آن بود که هدف رسول گرامی (ص) عمل شود، یعنی آگاه کردن مردم به تکالیف و سپس عمل به آن.
تا این‌جا عظمت اربعین و اینکه حسین بن علی(ع) برنامه انبیاء را اجرا کرد مشخص شد. اما مطلب مهم وظیفه‌ای است که به عهده ماست.
تداوم راه امام حسین(ع)؛ وظیفه‌ای همگانی و همیشگی
ما باید بدانیم که تنها هدف ما علم اندوزی نیست چون این علوم بر اثر مرور زمان و کهولت سن از بین می‌روند و علم به همراه کسی در قبر نمی‌آید فقط برای شخص عالم،ارجحیتی می‌آورد که شفاعت او در روز قیامت مقبول است. پس علم تنها کافی نیست چیز دیگری هم لازم است و آن وظیفه ماست در عمل کردن به این دستورها؛ مثلا به ما گفته‌اند شما زیارت عاشورا را هر روز بخوانید. درایام سوگواری سالار شهیدان که به یکدیگر رسیدید دو جمله به یکدیگر بگویید؛ یکی اینکه بگویید: عظم الله اجورنا واجوركم بمصابنا بالحسين(ع)، يا اعظم الله اجورنا واجوركم بمصابنا بالحسين(ع). و جمله دیگر اینکه: وجعلنا و اياكم من الطالبين بثاره.
در تمام این عرض ادب‌ها و در تمام این مراسم‌ها دو جمله است. یکی اینکه خدایا ما را از عزاداران واقعی سالار شهیدان محسوب بفرما که اجر این مصیبت در نامه اعمالمان ثبت شود. دوم اینکه ما را جزء ادامه دهندگان راه حسین بن علی(ع) قرار بده که این مطلب دوم یک پیام روز است. یعنی خدایا به ما آن توفیق را بده که ما نگذاریم خون حسین بن علی(ع) هدر برود، خونبهایش را بگیریم. این جمله جزو شعارهای رسمی شیعیان است.
یا در زیارت عاشورا به اهل بیت عرض می‌کنیم مخصوصا به سالار شهیدان:انی سلم لمن سالمكم وحرب لمن حاربکم، یعنی هر کسی که تو با آنها اهل سازش بودی ما هم خوبیم و هر کسی که تو با آنها در جنگ بودی ما هم در جنگیم. مفهوم این حرف این است که شخص، باید عالم به زمان باشد تا فریب نخورد. از طرف دیگر ما در قصیه اربعین می‌بینیم وقتی جابر بن عبدالله انصاری بر عطیه عوفی وارد شد عرض کرد: قسم به خدا که ما هم در ثواب شهدای کربلا شریک هستیم، عطیه عرض کرد: جابر، اینها قطعه قطعه شدند و بین سر و بدنشان جدایی افتاد ولی شما سالم هستید پس چگونه شما شریک در ثواب آنها هستید؟ فرمود: من از حبیبم پیغمبر خدا شنیدم که فرمود: هر کسی با حبیبش محشور می‌شود و هر کسی با نیتش محشور می‌شود:« المرء مع من احب» و يا «من احب عمل قوم اشرك معهم» البته اگر من هم در کربلا بودم همین کار را می‌کردم،اگر سر می‌خواستند سر می‌دادم، تن می‌خواستند تن می‌دادم. نیت من با نیت آنها یکی است، فلذا در شرایط فعلی که مشکلات زیادی دامنگیر جامعه ماست تنها جایی که می‌تواند نسل نو را از خطر حفظ کند همین مسجدها و حسینیه‌هاست و ما در تمام این مراسم موظفیم که بگوییم خدایا توفیق بده که بتوانیم خونبهای حسین بن علی(ع) را بگیریم. البته گرفتن خونبهای حسین(ع) کار آسانی نیست.
* مرکز مطالعات و بررسی‌های اسلامی سازمان تبلیغات اسلامی