پرسش:

آزاررسانی و مردم‌آزاری چرا از منظر آموزه‌های وحیانی قبیح است و راهکار مقابله با آن چگونه است؟

پاسخ:

آزاررسانی یک ناهنجاری اجتماعی

شکی نیست که انسان یک موجود اجتماعی است و به طور طبیعی و فطری خواستار تشکیل خانواده و ازدواج است. بنابراین به کار و تلاش می‌پردازد و با دیگران ارتباط برقرار می‌کند. البته در زندگی اجتماعی این ارتباطات در ابعاد زبانی، عاطفی و رفتاری ممکن است گاهی به صورت مثبت ظاهر شود و گاهی نیز به صورت یک‌سری ناهنجاری‌های رفتاری و اجتماعی پدیدار گردد که آزار و اذیت از جمله این ناهنجاری‌ها است. پیامبر اکرم(ص) در این زمینه می‌فرماید: «ما اوذی احد مثل ما اوذیت فی الله» هیچ‌کس چون من در راه خدا آزار ندیده است.(میزان‌الحکمه، محمدی ری‌شهری(ره)، ج1، ص120، ح464) بنابراین آزردن و آزاررسانی به دیگران عملی است که می‌تواند از روی اختیار و آزادانه از یک انسان سر بزند.

ارکان بحث آزاررسانی

آزاررسانی در سه عرصه می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد: 1- آزارنده: یعنی کسی که کار زشت آزردن از او سر می‌زند 2- آزرده: یعنی کسی که مورد اذیت و آزار قرار گرفته است 3- شکل و نوع آزردن: یعنی فرد آزارنده از چه وسایل و ابزارها و روش‌هایی برای آزاررسانی و اذیت دیگران استفاده می‌کند.

بحث‌های مفید دیگری که باید بدان توجه کرد بدین قرار است: 1- ریشه‌های فکری، روانی و اجتماعی که ناهنجاری‌های اجتماعی را به وجود می‌آورد چیست؟ 2- آثار دنیوی و اجتماعی و اخروی این عمل چگونه است؟ 3- چگونه می‌توان با این پدیده ناهنجاری در جامعه مقابله کرد و آن را ریشه‌کن کرد یا به حداقل رساند؟ نکته قابل توجه آن است که اصل آزار و اذیت از نظر آموزه‌های وحیانی، وجدان و عقل انسانی کاری زشت و ناپسند است، و یک جامعه سالم مردم‌آزادی و دگرآزاری را نمی‌پسندد.

1- آزارنده

انسان آزارنده از نظر روحی و روانی، فردی بیمار و نامتعادل است، به همین دلیل در احادیث آزار نرساندن دیگران را نشانه کمال خرد آدمی معرفی می‌کنند. امام سجاد(ع) می‌فرماید: آزار نرساندن به دیگران نشانه کمال خرد است.(همان، ح461) بنابراین فرد عاقل و خردمند، اهل مردم‌آزاری و دگرآزاری نیست و می‌توان گفت که انسان‌های مردم‌آزار از نظر عقل و خرد فردی و اجتماعی رشد لازم را پیدا نکرده‌اند. با نگاهی به سخنان ائمه معصومین(ع) در مورد توصیف واژگانی همچون: مسلمان، مومن و متقی درمی‌یابیم که یکی از ویژگی‌های برجسته این‌گونه افراد آن است که دیگران از ناحیه این افراد آزار و اذیت و آسیبی نمی‌بینند. امام علی(ع) درباره توصیف مسلمان می‌فرماید: «فالمسلم من سلم المسلمون من لسانه و یده» مسلمان کسی است که مسلمانان دیگر از دست و زبان او در امان باشند و اذیت و آزاری نبینند.(نهج‌البلاغه، خطبه167) امام علی(ع) همچنین در توصیف سیمای اهل تقوا می‌فرماید: «دل‌های پرهیزکاران اندوهگین است و مردم از اذیت و آزارشان در امانند».(نهج‌البلاغه، خطبه متقین 193) بنابراین یک مسلمان واقعی و باتقوا اهل اذیت و آزار دیگران نیست. او به انسان و حتی به طبیعت (جمادات و نباتات) و حیوانات نیز آزار و اذیت نمی‌رساند.

2- آزرده

در اینجا بحث این است که آن چیز یا کسی که مورد اذیت و آزار واقع می‌شود، چه می‌تواند باشد؟ با یک نگاه کلان می‌توان موارد و مصادیق آنچه مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند را در عالم طبیعت شامل؛ جمادات و نباتات، عالم حیوانات و عالم انسانی برشمرد. آموزه‌های وحیانی یک فرد مسلمان، مومن و باتقوا را از اذیت و آزار در همه موارد و مصادیق ذکرشده نهی کرده است.

3- شکل و نوع آزاررسانی

آزار و اذیت انسانی را در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان به دو نوع دسته‌بندی کرد: 1- آزار روحی 2- آزار جسمی. به عنوان نمونه کفار قریش در مکه، مسلمانان را به هر دو صورت آزار می‌دادند. شکل آزار و اذیت جسمی مشخص است، ولی آزار و اذیت روحی می‌تواند به صورت؛ تحقیر، اهانت به شخصیت افراد، لکه‌دار کردن حیثیت و آبروی فرد و... به وسیله زبان و یا سازوکارهای دیگر باشد.

4- راهکارهای مقابله با آزاررسانی

الف) صبر و شکیبایی ب) امر به معروف و نهی  از منکر ج) مقابله به مثل در مواردی با توجه به موضوع د) بالا بردن سطح فرهنگ و خرد اجتماعی با استفاده از مراکز آموزشی و رسانه‌ای هـ) توجه به ریشه‌های فردی روانی و اجتماعی این مسئله مانند: حسادت، بخل، نفاق و بیکاری و فقر و عدم ازدواج بموقع و... و از مهم‌ترین آثار اذیت و آزار در جامعه می‌توان به عدم احساس امنیت، فقدان آرامش روانی فردی و اجتماعی و تقویت روحیه خشم و خشونت در جامعه را نام برد.