فلسفه عزاداری برای امامان معصوم و شهید کربلا(ع) (شبهه ها و پاسخ ها)
* چرا باید برای امام حسین (ع) که 1400 سال پیش شهید شده عزاداری کنیم، ولی برای عزیزانمان که یک سال از مرگشان گذشته عزاداری نکنیم؟
- اسلام دین اعتدال و حکمت است و برای تمام ابعاد زندگی انسان برنامه دارد. انجام دادن و رسیدگی به برخی امور هیچ‌گاه نباید مانع از توجه به امور دیگر شود؛ مسلمانان همان‌گونه که وظیفه دارند به امور شخصی خود بپردازند، موظف هستند امور اجتماعی را نیز به بهترین وجه مورد توجه قرار دهند. اگر حج می‌روند، باید به حد توان به فقرای جامعه هم توجه کنند؛ مسجد و راه می‌سازند، بیمارستان هم بسازند. به خانواده و بچه‌ها رسیدگی می‌کنند، همسایه را هم نباید فراموش کنند و...
شیعیان مخلص به خوبی هر کاری را در جای خود و به وقت آن انجام می‌دهند؛ ازاین‌رو معنای برگزاری مجالس عزاداری و برپایی عزای امام معصوم و بویژه حضرت سید الشهدا(ع) که از بهترین کارهای خداپسندانه و از مستحبات مورد تأکید است و مایه برکات مادی و معنوی در زندگی فردی و اجتماعی انسان می باشد؛ این نیست که به امور مهم دیگر رسیدگی نکنند همان‌گونه که معنای انجام و رسیدگی به امور دیگر هم این نیست که مؤمنان اقامه عزاداری و بر پایی مجالس سالار شهیدان را ترک کنند.
واقعیت‌های موجود نشان می‌دهند مؤمنان و پیروان مکتب حسینی این‌گونه هستند و بیشتر هزینه‌ها و مصارف مجالس احیای شعائر عاشورا، توسط افراد کم در آمد تهیه و پرداخت می شود که عاشقانه از هستی و دارایی شان برای اقامه ارزش‌های الهی مولایشان، سرمایه گذاری می‌کنند و الحمدلله در زندگی‌شان به بن‌بست و مشکل غیر قابل حل هم برنمی‌خورند.
دلایل و انگیزه‌های عزاداری
عزاداری برای ائمه(ع) خصوصا امام حسین(ع) که میان شیعیان به عنوان یک سنّت رایج شده، انگیزه‌های گوناگونی دارد که به اختصار عبارتند از:
1. شناساندن مقام پیشوایان بزرگ اسلام؛ که سراسر زندگی آنان برای جامعۀ اسلامی الگو و سرمشق است، خواه در مبارزه با طاغوتیان یا مسائل اخلاقی، معنوی و... . در مجالس سوگواری خطیبان و واعظان به بیان مقام و شخصیت ائمة معصومان و توضیح راه و رسم آنان می‌پردازند.
2. ایجاد وحدت بین صفوف مختلف پیروان از ملل گوناگون با زبان‌ها، رنگ‌ها و نژادهای مختلف. اگر مراسم پرشکوه حج، گردآورنده همه مسلمانان از فرقه‌ها و ملل مختلف جهان است، باید گفت مراسم عزاداری سرور شهیدان حضرت حسین بن علی(ع) که در کشورهای مختلف برگزار می‌شود یکی از بهترین جلوه‌های اتحاد شیعیان است.
3. افزایش عشق و محبت به اهل بیت؛ که پاداش رسالت پیامبر اکرم(ص)است؛ چنانکه در قرآن کریم می‌فرماید:
«بگو من بر رسالت خویش، مزد و اجری جز ابراز علاقه و دوستی به خویشاوندانم نمی‌خواهم.»(1)
محبت ورزیدن به ذوی القربی (خویشان پیغمبر) مصادیق متعددی دارد که یکی از مصادیق با ارزش این است که در شادی آنان شاد و در حزن ایشان، اندوهناک باشیم.
4. کمال‌خواهی و فضیلت‌طلبی. عزاداری‌ها پیوند قلبی و ارتباط باطنی با حجت‌های الهی و ائمۀ معصومین(ع) را در پی دارد، چرا که شیعیان و دوستداران اهل بیت با تمام احساس و عواطف و با همۀ وجود، در مجالس امام حسین(ع) شرکت می‌کنند، به گونه‌ای که بین خود و آن حضرت پیوند معنوی برقرار ساخته‌اند و همین امر به طور محسوس در رفتار و اخلاق ایشان تأثیر گذاشته و آنان را به صراط مستقیم هدایت کرده و کمال‌جویی و فضیلت را در آنها ایجاد می‌کند.
5. دعوت به دین و آگاه شدن از حقایق آن و فراخوانی مردم به صلاح و اصلاح و دوری از انحرافات.
6. اثبات حقانیت نهضت حسینی بر ضد طاغوتیان و آشنا کردن مردم با ویژگی‌های قیام امام حسین(ع) ؛ به همین جهت امامان معصوم(ع) پیروان خود را تشویق کرده اند که مراسم عزاداری داشته باشند و برای حسین بن علی گریه کنند تا حقانیت حضرت اثبات شود و هدف امام حسین(ع) زنده بماند و مکتبی که او به وجود آورد، باقی بماند.
7. یاد مصیبت اهل بیت؛ موجب آسان شدن مصائب و سختی‌های دوستداران آنان است.
8. همدردی با رسول الله و امیرالمؤمنین و فاطمه زهرا و سایر ائمه(علیهم‌السلام).
9. فراموش نشدن خاطره عاشورا، چراکه اگر عزاداری‌ها نبود، نسل‌های آینده نمی‌دانستند امام حسین(ع) را یزید بن معاویه ظالمانه به شهادت رسانده و حقانیت و ظلم‌ستیزی به فراموشی سپرده می‌شد.
10. افشاگری جنایات ستمگران، بویژه بنی‌امیه و بنی‌عباس.
11. الگوپذیری از جریان عاشورا. وقتی در بیان واقعۀ کربلا، ظلم‌ها و انحرافات و منکرات بیان شود، اذهان شنوندگان و خوانندگان، به وضع جامعة خود معطوف می‌شود و آن را نیز مورد توجه قرار داده و با خود می‌گویند که آیا حکومت در عصر ما و جامعه ما، به حکومت در عصر حسین بن علی(ع) شباهتی دارد؟ این امر باعث می‌شود با مشاهده و درک ظلم‌ها و انحرافات و منکرات، به عکس‌العملی شبیه عکس‌العمل مولای خود دست بزنند و با حکومت‌های ستمگر به مبارزه برخیزند و همین امر بوده که قیام‌های فراوانی علیه حکومت‌های فاسد، توسط شیعیان را در طول تاریخ رقم زده و در آینده نیز چنین خواهد بود.
استعمارگران و حکومت‌های فاسد، همیشه در صدد بوده‌اند عزاداری‌ها و مراسم را به تعطیلی بکشانند و یاد امام حسین(ع) را از خاطره‌ها محو کنند، ولی نه تنها در کار خود موفق نشده اند بلکه روز بروز بر شکوه و عظمت عزاداری‌ها افزوده می‌شود.
12. گرامیداشت ائمه و ارزش‌ها. در مراسم عزاداری، مقام و شخصیت ائمة معصومین(ع) گرامی داشته شده و به مردم معرفی می‌شوند و همه ارزش‌ها و خوبی‌هایی که در شخصیت معصومان(ع) ظهور و بروز داشته، مورد تمجید قرار می‌گیرند. همین امر باعث تقویت این ویژگی‌های نیک در اخلاق و کردار مردم می شود.
13. رشد فضائل و کرامت‌های انسانی و الهی و پرورش روحیه شهادت‌طلبی. هر قطره اشک کلامی است که شهادت را چون پیامی به مردم ابلاغ می‌کند و گریه و عزاداری نشانه آن است که فاجعه‌ای روی داده و ظلمی صورت گرفته، عزاداری نه یک روز، نه ده روز، نه یک ماه، بلکه در تمام سال، برای این است ملتی که در شهادت زندگی می‌کند باید عزادار باشد و در مجالس عزا با بیان فلسفة شهادت و با یادآوری شهیدانش، روحیه شهادت‌طلبی را همچنان تازه نگه دارد.
به خاطر نشر فلسفه شهادت و ایثار و کرامت‌های انسانی است که شیعه به بهانه مرگ برادر، عمو، دایی و... جلسه برگزار می‌کند و یکباره به کربلا گریز می‌زند و از حسین(ع) سخن می‌گوید.
14. زنده نگه داشتن اسلام با استفاده از ابزار عزاداری. سوگواری اسلام را زنده کرد و اگر امام حسین(ع) قیام نمی‌کرد، اثری از اسلام باقی نمی‌ماند. اساس شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران نیز از نهضت امام حسین(ع) است. امام خمینی(ره) دربارة تجدید و تکرار عزاداری‌ها می‌گوید: ... اصلاً نمی‌فهمند مکتب سیدالشهدا چه بوده و نمی‌دانند این منبرها، گریه‌ها و سینه‌زنی‌ها حدود 1400 سال است که ما و مکتب را حفظ کرده و تا حالا اسلام را آورده. این عده از جوان‌ها این‌طور نیست که سوءنیت داشته باشند. آنها خیال می‌کنند که ما باید حرف روز بزنیم، حرف سیدالشهدا حرف روز و همیشه حرف روز است. اصلاً حرف روز را سیدالشهدا آورده و دست ما داده است و سیدالشهدا را این گریه‌ها و مکتب وی را این مصیبت‌ها و سخنرانی‌ها و نوحه‌ها و مرثیه‌خوانی‌ها و این سینه‌زنی‌ها و این دستجات حفظ کرده است. اگر فقط مقدسی بوده و توی اتاق و توی خانه می‌نشست و برای خودش هی زیارت عاشورا می‌خواند و تسبیح می‌گفت چیزی نمانده بود ... همین‌هاست که این نهضت را پیش برده. اگر سیدالشهدا نبود این نهضت را کسی پیش نمی‌برد.(2)
بنابراین عزاداری حسین بن علی(ع) حرکت و موج و مبارزه اجتماعی است. عزاداری‌ها سبب می‌شود شور و عاطفه، از شعور و شناخت برخوردار شود و ایمان را در ذهن جامعه هوادار زنده نگه دارد و مکتب عاشورا به عنوان یک فکر سازنده و حادثه الهام بخش، همواره تأثیر خود را حفظ کند. عزاداری برای امام حسین(ع)، احیای خط ائمه و رساندن صدای مظلومیت اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) به گوش تاریخ است .... هم بر مظلومیت امام گریه می‌شود و هم در سایه آن، هدف حضرت از نهضت و حرکت شناخته می‌شود. جلسات سخنرانی و موعظه، روضه‌های خانگی و دسته‌های عزاداری و هیأت‌های زنجیرزنی، پوشیدن لباس مشکی و پرچم به دست گرفتن و شربت و آب دادن و تلاش در بر پایی مجالس و عزاداری‌ها، با آن شور و عشق و صفای باطن، هر یک به نوعی سربازگیری جبهه حسینی است و این پیوند قلبی را عمق و غنا می‌بخشد.
____________________
۱. شوری: 23.
2. رک: قیام عاشورا، در کلام و پیام امام، ص 16. صحيفه امام، ج8، ص527.