نگاهی به مستند «عهد: داستان موسی(ع)»
روایت نتفلیکس از پیامبر بنی اسرائیل
فاطمه قاسم آبادی
مستند‌ها معمولا جزو آن دسته از تولیدات هستند که مخاطبین خاص خود را دارند. معمولا مخاطبینی که به دنبال شناخت یک پله بالاتر، در مورد موضوعات مورد علاقه خود هستند، در اولین قدم، از مستندهای مربوطه استقبال می‌کنند.
در این بین، مستندهایی با موضوعات مذهبی و زندگی پیامبران، معمولا مخاطب کمتر و در عین حال آگاه تری دارند. زمانی در غرب، مستندی مانند «ریشه همه شر» ساخته «ریچارد داوکینز» بسیار مورد توجه قرار گرفت چرا که تفکر «خداناباوری علمی» که ادعا داشت کافران جدید با پرچم علم، به تمام سؤالات و نیازهای بشر جوابی بهتر از مذاهب می‌دهند، به شدت تبلیغ می‌شد.
در حال حاضر اما، افزایش روند گرایش به اسلام در غرب، باعث شده تا محققان به این نتیجه برسند که کافران جدید و محدوده علم شان، نتوانسته‌اند جوابی برای سؤالات و نیازهای مردم بیابند و به همین علت دوباره مردم به سمت مذهب حرکت کرده‌اند اما این‌بار، مذهبی که به مدت زمان طولانی، به بدترین شکل برای مردم غربی در موردش تبلیغ شده بود....
حالا مخاطبین می‌بینند که در مستندهای اینچنینی، حتما از کارشناسان و محققان متخصص اسلامی یا مسلمان استفاده می‌شود تا سازندگان بتوانند نگاه خودشان از دیدگاه اسلامی را با گذاشتن راست و دروغ در کنار هم، به مخاطبین‌شان ارائه کنند.
مستند «عهد: داستان موسی» به کارگردانی «بنجامین راس» محصول سال 2024 شبکه نتفلیکس است و داستان زندگی حضرت موسی(ع) را با بررسی کارشناسان مذهبی دنبال می‌کند.
داستان پیامبر مشترک تمام ادیان
مستند «عهد: داستان موسی» داستان زندگی حضرت موسی(ع) را با توجه به نظر محققان مختلف یهودی، مسیحی و مسلمان، مورد بررسی قرار می‌دهد و البته که در بخش نمایشی، تخیلات سازنده که هیچ ربطی به مستندات سه مذهب ندارد هم در این مستند سه قسمتی، به تصویر کشیده شده است.
انسان کامل وجود ندارد!
در مستند «عهد:داستان موسی» مخاطبین از همان ابتدای ماجرا، متوجه دیدگاه متفاوت سازنده با روایات اسلامی می‌شوند چرا که نگاه این مستند به حضرت موسی، کاملا منطبق با نگاه یهودیان به پیامبران الهی است.
یهودیان معتقدند که انسان کامل وجود ندارد و این دیدگاه را در جای جای این مستند می‌شود دید، حضرت موسی به عنوان یک پیامبر طبق تفکرات اسلامی، بری از گناه بوده و برای پیامبران در نهایت چیزی به عنوان ترک اولی وجود دارد نه ارتکاب گناه ولی در همان ابتدای مستند داستان موسی، مخاطبین چهره‌ای متفاوت و تحریف شده را از این پیامبر می‌بینند!
در بیشتر روایات در مورد دفاع حضرت موسی از مردی که مورد ستم بود، آمده که او با یک مشت و نهایتا با هل دادن موجب مرگ فرد مورد نظر شده است و این کار برای نجات شخص ناتوان بوده، نه انتقامی شخصی و هوای نفس، ولی در این مستند کشتن مرد مصری، به صورت یک نامردی تمام عیار به تصویر کشیده می‌شود....
وقتی داستان کمی جلو می‌رود و حضرت موسی وارد زندگی حضرت شعیب می‌شود، از حضرت شعیب نه به عنوان پیامبر الهی که به عنوان یک کاهن صحبت به میان می‌آید، آن هم کاهنی که یکتاپرست نیست!
طبق روایات اسلامی حضرت شعیب برای هدایت دو قوم «ایکه» و «مدین» مبعوث شد و با توجه به اینکه از نوادگان حضرت ابراهیم بوده است، به هیچ وجه نمی‌تواند یکتاپرست نباشد.
در مستند داستان موسی، حضرت موسی هویت واقعی خود را علی‌رغم اینکه خطر دستگیری‌اش توسط سربازان مصری وجود داشت، به حضرت شعیب نمی‌گوید و با پنهان کاری تا زمان مبعوث شدنش رازش را مخفی می‌کند ولی در قرآن با صراحت در آیه 25 سوره قصص می‌آید که حضرت موسی داستانش را کامل برای حضرت شعیب تعریف می‌کند و او هم در جواب می‌گوید:
«... دیگر نترس که از آن گروه ستمکار نجات یافتی»
جالب است که در این مستند، سازندگان در بخش نمایشی هر چه خواسته‌اند گفته‌اند و بعد کارشناسان‌شان بدون اینکه هیچ نظری روی بخش نمایشی داشته باشند، تنها به سؤالات جواب داده‌اند و این شامل صحبت‌های کارشناسان متون اسلامی هم می‌شود....
به خاطر محتوای به شدت دور از واقعیت این مستند، باید فرض را بر این بگذاریم که کارشناسان مسلمان، اصلا از بخش نمایشی مطلع نبوده‌اند، وگرنه چطور ممکن است یک مسلمان، با توجه به اعتقاد به پاکی پیامبران الهی، می‌تواند روایت مذاکره فرعون و حضرت موسی را در حالی که فرعون به این پیامبر مشروب تعارف می‌کند و دستور می‌دهد جامش را پر کنند، قبول داشته باشد!
همان‌طور که گفته شد، در جای جای این مستند، مقام پیامبرای الهی و پاکی ذاتی آنها و مخصوصا شخصیت حضرت موسی، در قسمت نمایشی مورد هجمه قرار می‌گیرد و هیچ کدام از کارشناسان هم نظری در مورد این قسمت‌ها ندارند!
زنان مقام معنوی ندارند
در مستند داستان موسی، به هیچ وجه برای زنان درجات معنوی و الهی تعریف نمی‌شود. به همین منظور می‌بینیم در ابتدای داستان، سازنده تصمیم مادر حضرت موسی(ع) را برای به آب انداختن او، یک تصمیم شخصی عنوان می‌کند که برای نجات فرزندش انجامش داده است ولی در متون اسلامی، داستان به هیچ وجه این‌طور نیست و خداوند در آیه 7 سوره قصص، مستقیما می‌فرماید:
« و به مادر موسی وحی کردیم او را شیر بده، پس هنگامی که از سوی فرعون بر او بترسی، به دریایش انداز و غمگین نباش که ما حتما او را به تو باز می‌گردانیم و او را از پیامبران قرار می‌دهیم.»
با توجه به این سند، مادر حضرت موسی هم مانند مادران دیگر پیامبرای الهی شخصیتی خاص داشته که لایق دریافت وحی الهی بوده است و در نهایت او تسلیم خواست الهی شده و حتی در مسئله به رود انداختن فرزندش، خودسرانه عمل نکرده است، مخصوصا در زمانی که نوزادان پسر را به دستور فرعون هر جا پیدا می‌کردند، می‌کشتند.
در مستند داستان موسی، دختران حضرت شعیب هیچ حجاب و حیایی ندارند و براحتی به سمت مجادله و جنگ با مردان می‌روند!
حتی اگر فطرت زنان در آن زمان را نادیده بگیریم که همیشه از چنین مجادله‌هایی پرهیز می‌کردند، طبق روایات اسلامی و مخصوصا آیه 23 سوره قصص، دختران شعیب حتی برای آب دادن به چهارپایانشان هم پیشقدم
نمی‌شدند چرا که ترجیح می‌دادند شبانان دیگر بروند و بعد آنها اقدام کنند و حضرت موسی در حقیقت با پیشقدم شدن و آب دادن به حیوانات آنها توانست اعتماد‌شان را جلب کند و...
از طرف دیگر در این مستند از حضرت آسیه تنها به عنوان دختر فرعون و نه همسرش صحبت به میان می‌آید و در ادامه می‌بینیم که او دلیل آمدن کنار رود نیل را خودکشی به خاطر مرگ فرزندش عنوان می‌کند!
این داستان بی‌سر و ته و بدون سند، در هیچ یک از منابع سه مذهب نیامده است و تنها می‌تواند از تخیلات سازنده عنوان شود!
یکی از مطالب جالب توجه در ساخته‌های جدید هالیوودی، این مطلب است که به شدت روی همذات‌پنداری مخاطبین جدید و شخصیت‌ها تاکید می‌شود و این وسط هم اگر موضوع تاریخی باشد، باید این تاریخ با تفکرات زندگی مدرن و مشکلات انسان‌های جدید هماهنگ بشود!
به خاطر همین هم در داستان موسی، کارشناس مذهبی مسلمان از حضرت آسیه که با عنوان دختر فرعون از او یاد می‌شود، به عنوان کسی صحبت می‌کند که می‌تواند، الگویی برای زنان تحت سلطه و ظلم خانگی، باشد!
با توجه به اینکه حضرت آسیه که در قرآن از او به عنوان «همسر فرعون» یاد شده، از خانواده‌ای اشرافی بوده و نزد همسرش بسیار گرامی بوده است، در این داستان، خبری از یک ماجرای کلیشه‌ای ستم به زنان در خانه نیست.
در آیه 9 سوره قصص، حضرت آسیه به فرعون که خودش را در مقام خدایی می‌دیده و پادشاه یکی از سه امپراتوری بزرگ زمان خودش بوده و به‌راحتی دستور کشتن صدها نوزاد پسر عبرانی را داده است، پیشنهاد می‌کند که:
«این نوزاد برای من و تو مایه شادمانی و خوشحالی است او را نکشید، امید است که برای ما سود داشته باشد....» و فرعون هم به خاطر علاقه‌اش به این همسر، مخالف دستور خود عمل می‌کند و با وجود اینکه طبق گفته روایات، خواب دیده بود پسری از بنی اسرائیل حکومتش را نابود می‌کند، تصمیم می‌گیرد از جان پسری از این قوم است بگذرد و حتی او را به فرزندی قبول کند تا همسرش را راضی کند.
با توجه به این روایات، همسر فرعون تا زمانی که بحث کفر و ایمان و توحید و شرک در میان نبوده است، زندگی قدرتمندی در قصر داشته و حرفش مورد احترام بوده است و دقیقا در دوراهی بین حق و باطل، وقتی روی حق پافشاری می‌کند، فرعون عصبانی می‌شود و در نهایت با شکنجه او را می‌کشد.
خدا و پیامبرش باید طرف ما باشند!
در مستند داستان موسی، می‌بینیم که وقتی حضرت موسی بعد از سال‌ها به سوی قوم خودش بر می‌گردد، طبق روایتی از عهد قدیم و در جواب یکی از عبرانیان می‌گوید: «کسی که با خدا کشتی گرفت حضرت یعقوب بود و به خاطر قدرتش به او لقب اسرائیل، به معنی کسی که بر خدا چیره شد، دادند!»
اسرائیل به معنی بنده خدا، یا برگزیده خدا است، منتها طبق روایات قرآن در سوره ی مائده آیه 13 و سوره نساء آیه 46، یهودیان عادت دارند معنی کلمات را به نفع خواسته خود تحریف کنند و این مورد هم از همان نوع تحریف‌هاست که ریشه در غرور و شرکی دارد که بنده خودش را برتر از آفریننده‌اش می‌داند و ادعا دارد در صورت درگیری، می‌تواند بر خالق خود پیروز شود!
جالب است که در این مستند کارشناسان یهودی و مسیحی براحتی قادر بودن خداوند و منتقم بودنش را زیر سؤال می‌برند و به دلیل تنبیه فرعون و سپاهیانش، خدا را به نوعی ظالم می‌دانند!
البته که طبق روایت‌های اسلامی بر خلاف دیگر ادیان، پنج بلای قوم فرعون طوفان، هجوم ملخ‌ها، شپش، هجوم قورباغه‌ها و آلوده شدن آب به خون، عنوان شده است ولی در متون دیگر ادیان، علاوه‌بر این بلاها، مرگ فرزند اول مصریان که شامل فرزند اول چارپایان‌شان هم بوده، ذکر شده است!
کارشناسان با توجه به غرق شدن سپاه فرعون در آب دریای سرخ، بیان می‌کنند که برای‌شان این حرکت خداوند عجیب بوده و دلیلی برایش نیافته‌اند!
شاید دلیل این نوع نگرش به خداوند، لطف و کرم پروردگار و بخشش بسیار زیادش در مورد بنی آدم بوده است و شاید هم دلیلش افزایش و تبلیغ موذیانه، برای کمرنگ کردن خوف از خداوند در دل مردم باشد.
واقعیت این است که پیامبران الهی و در درجه پایین‌تر مؤمنین واقعی، همیشه در دعاهای خود از خشم خدا به رحمت او پناه می‌برند و این یعنی نشانه بنده واقعی، تسلیم محض بودن در برابر خواست و اراده خداوند است، نه زیر سؤال بردن تصمیمات او راجع به مجازات بندگانش به خاطر سرکشی شان(که البته این مورد از اخلاقیات مشهور قوم بنی اسرائیل است).
در انتهای قسمت سوم مستند داستان موسی، می‌بینیم که یکی از کارشناسان در جمع‌بندی به این نتیجه می‌رسند که اگر داستان موسی معنایی داشته باشد، آن معنا این مطلب است که حتی وقتی به کنعان برسید، اگر اِسما آزاد باشید، باز هم درگیری دارید، چون زحمتی که برای آزاد شدن نیاز است، با زحمتی که برای آزاد ماندن لازم است، فرق دارد!
این نوع نتیجه گیری مستند جدید نتفلیکس، با توجه به درگیری هشت ماه اخیر بین مردم غزه و مسلمانان، با صهیونیست‌ها، قابل توجه است و به نوعی می‌خواهد جنایت‌های یهودیان در مورد سرزمینی که به خیال خودشان ارض موعود است را برای مخاطبین امروزی توجیه کند.