1- عوامل تکامل‌بخش و بازدارنده در سازمان

امام علی(ع) در پاسخ به اینکه چه عواملی راه تکامل و رشد و تعالی را در یک نظام مسدود کرده و جنبه بازدارندگی دارد فرمودند:‌ پنج خصلت راه کمال را بر مردم می‌بندد: 1- قناعت به نادانی 2- حرص به دنیا 3- بخل ورزیدن بر نیکی 4- ریا کردن در کارها 5- خودمحوری در تصمیم‌گیری و خودرایی.

 سپس تاکید فرمودند: بیشتر لغزشگاه‌های افکار در سایه زرق و برق انواع طمع‌ها است.(نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج 19، ص 41)

آنگاه تصریح کردند: اگر بتوانی از این چهار چیز دوری کنی سزاوار است که به تو مکروهی نرسد: شتابزدگی، خیره‌سری(لجاجت)، خودپسندی و تنبلی(تحف‌العقول، ص 206) و در ادامه تاکید فرمودند: آسان گیرید و سخت نگیرید، سبک و کم‌خرج بگیرید و بار خود را سنگین مکنید.(غررالحکم، ح 11146) آنگاه فرمودند: ارزش هرکس به قدر تجربه او است.(غررالحکم، ح 10146) سپس در مورد حصول موفقیت فرمودند: یکی از راه‌های موفقیت حفظ تجربه‌ها است.(شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج 19، ص 31)

2- دلایل خیر و شر انسان در دنیا و آخرت

امام علی(ع) در پاسخ به عواملی که شر است و موجبات هلاکت انسان را فراهم می‌کند فرمودند: شکم و عورت خود را از گناه حفظ کن چرا که هلاکت و نابودی تو در این دو عضو است.(غررالحکم، ح 6945)

آنگاه حضرت در ادامه فرمودند: خیر دنیا و آخرت تو در چهار چیز است: 1- راستگویی 2- امانتداری 3- عفت شکم 4- و اخلاق نیکو است.(همان، ح 4282) سپس امام با اشاره به تاثیر رفیق و دوست بد و منحرف فرمودند: همنشین بد، پاره‌ای از آتش است.(همان، ح 9819) سپس حضرت به دنیاطلبی اشاره کرده و فرمودند: هرکس که همت و سعی و تلاشش بر این باشد که در شکم خویش چه ریزد ارزشش همان است که از شکمش خارج شود.(همان، ح 2577) آنگاه حضرت برای جلوگیری از خطا و اشتباه انسان‌ها می‌فرماید: شتاب نکردن در کارها و تانی و تامل در آنها، انسان‌ها را از خطا و اشتباه بازمی‌دارد.(همان، ح 10963) سپس تاکید می‌فرماید: جهل ریشه تمامی فسادهای انسان و ریشه و اساس هر بدی است.(همان، ح 1097)

3- عوامل موفقیت در کارها

امام علی(ع) در خصوص عوامل موثر بر موفقیت در حوزه عملکرد انسان‌ها می‌فرماید: هرگز آدم صبور و بااستقامت پیروزی را از دست نمی‌دهد.(شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج 1، ص 324)

آنگاه تاکید فرمودند: در تمام امور زندگی خود با درستی و نیکی رفتار کن که خدا با اهل تقوا است.(غررالحکم، ح 5845)

سپس در همین راستا می‌فرمایند: «شب خود را با فریب و نگرانی سپری مکن.»(تحف‌العقول، ص 80)

و بالاخره با تاکید بر وقت‌شناسی و اولویت دادن و بهره‌برداری از فرصت‌ها می‌فرمایند: وقت و فرصت‌ها همانند ابرها می‌گذرند، پس فرصت‌های خیر و نیک را غنیمت شمارید.(بحارالانوار، ج 68، ص 337، باب 81)

4- بسترسازی ظهور استعدادها

امام علی(ع) در پاسخ به این سؤال که عرصه ظهور و بروز استعدادها در یک محیط کاری و جلوگیری از رکود و ناکارآمدی می‌فرمایند: «وظیفه هریک 

(از آنها) را مشخص کن و از هر کدام وظیفه مخصوص خود را طلب کن تا به اتکای به یکدیگر کارها تعطیل نگردد.» (غررالحکم، ح 7847) سپس حضرت فرمود: «تدبیر شایسته و دوری از اسراف نشانه سیاست نیک است.»(همان، ح 7618) همچنین با تاکید بر کسب تجربه فرمودند: «کسی که در کارها تجربه نداشته باشد، (زود) فریب می‌خورد.(الارشاد، شیخ مفید، ج 2، ص 433)

5- ویژگی‌های حاکمان و مدیران شایسته

امام علی(ع) در پاسخ به ملاک مشروعیت مدیران کارآمد می‌فرمایند: «هرکس حق خود را محور اعمال خود قرار دهد مردم نیز او را به رهبری برگزینند.(غررالحکم، ح 7626) آنگاه حضرت تاکید می‌فرماید: «هدف تو باید از میان بردن باطل و زنده نگاه داشتن حق باشد.»(بحارالانوار، ج 40، ص 328) سپس در رابطه با مهم‌ترین شاخص حکمرانی کارآمد می‌فرمایند: «اگر به حکومت و ریاست رسیدی، به عدل رفتار کن.»(غررالحکم، ح 7799) همچنین درباره رفتار ناعادلانه حاکمان و مدیران می‌فرمایند: «زشت‌ترین کارها، ستمکاری حاکمان و مدیران است.»(غررالحکم، ح 8004) و «بخشش حاکمان از بیت‌المال مسلمین نوعی فساد و ستمکاری است»(همان، ح 7852) و بالاخره درباره اولویت‌های رفتار حاکمان و مدیران می‌فرمایند: «بیشترین چیزی که باید مورد توجه واقع شود آن کاری است که به حق نزدیک‌تر و از عدالت برخوردارتر و بیشتر جلب رضایت عامه مردم را بکند.»

(نهج‌البلاغه، ابن ابی‌الحدید، ج 17، ص 34).