مهارت‌های مدیریت اقتصاد خانواده(پرسش و پاسخ)
پرسش:
چه روش‌ها، تکنیک‌ها و مهارت‌هایی باید در مدیریت اقتصاد خانواده اعمال شود تا یک خانواده سالم و موفق شکل بگیرد و بتواند با سربلندی به اهداف تربیت فرزندان و... نائل آید؟
پاسخ:
مهارت مدیریت اقتصاد خانواده، روش‌ها و تکنیک‌های خاصی دارد که اهم آنها عبارتند از:
1- مشخص بودن مسئول مدیریت اقتصادی خانواده
تأمین معاش خانواده و مدیریت منابع مالی یکی از مهم‌ترین وظایف و نقش‌ها در مدیریت خانواده است. این وظیفه بسته به شرایط گوناگون می‌تواند برعهده هر یک از اعضای خانواده باشد. اما به طور معمول مردان ایفاگر چنین نقشی هستند. از منظر اسلام چون نفقه خانواده به عهده مرد است، اگر مرد درآمد مکفی داشته باشد که بتواند هزینه زندگی را تأمین کند، وی مسئول مدیریت اقتصادی خانواده است. اگر به هر دلیلی مرد خانواده نتوانست این مسئولیت را انجام دهد در این صورت زن عهده‌دار این مسئولیت می‌شود. به طور کلی در امور اقتصادی اعضای خانواده باید با یکدیگر مشورت کنند. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: بدانید که همه شما سرپرست هستید و همه شما درباره زیردستانتان بازخواست می‌شوید، آن امیری که بر مردم فرمان می‌راند، سرپرست است و نسبت به رعیتش بازخواست می‌شود. مرد سرپرست خانواده خویش است و درباره آنها باید پاسخگو باشد و زن سرپرست خانه و فرزندان شوهر خود است و درباره آنها باید پاسخ دهد. (مجموعه ورام، ج 1، ص 147)
2- مدیریت خردمندانه و مدبرانه
کسی که مسئولیت مدیریت اقتصادی خانواده را به عهده می‌گیرد، باید عاقلانه و بدون احساسات و جو زدگی، برنامه‌ریزی و آینده‌نگری را همیشه در کنار هم داشته باشد. مدیر مدبر کسی است که به رغم افزایش درآمد خانواده و حتی پیش‌بینی تداوم آن، بتواند بر احساسات خود غلبه کند و یکباره الگوهای مصرف پیشین خود را رها نکند و الگوهای مصرف جدید را بدون تعقل و تدبر و تحلیل نپذیرد. قناعت و میانه‌روی یکی از راهبردها و شیوه‌های خردمندانه و مدبرانه در مصرف و هزینه‌ها است. امام علی(ع) می‌فرماید: القناعه مال لاینفد» قناعت ثروتی پایان‌ناپذیر است.(تحف العقول، ص 89) نقطه مقابل قناعت و میانه‌روی ولخرجی و اسراف است، که هم ناسپاسی به نعمت‌های خدا است و هم زمینه‌ساز بروز فقر و تنگدستی است، و هم هدر دادن امکانات به شمار می‌رود. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: هر کس به ناحق بخشش کند، اسراف کرده است، و هر کس به حق(بجا) خرج نکند سخت‌گیری و خساست ورزیده است (بحارالانوار، ج 66، ص 261)
3- برقراری تعادل بین درآمدها و هزینه‌ها
دخل و خرج همان درآمدها و هزینه‌ها است که در الگوهای بودجه‌ریزی به عنوان دورکن اساسی شناخته می‌شود.
بهترین الگوی برنامه‌ریزی بودجه‌ای آن است که هزینه‌ها با درآمدها تناسب معقول داشته باشد. و هزینه‌ها و نیازها بیشتر از درآمدها نباشد. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: خداوند سه تن را دشمن می‌دارد: 1- کسی که منت‌گذارانه صدقه می‌دهد، 2- کسی که در عین دارایی در خرجی دادن تنگ می‌گیرد 3- و فقیر ولخرج (مجموعه ورام، ج 2، ص 121)
4- تعیین اولویت‌ها با توجه به اقتصاد خانواده
یکی از نکته‌های کلیدی در امر اقتصاد خانواده، رعایت اولویت‌ها و اهم و مهم کردن امور در مخارج و هزینه‌ها است. زیرا بی‌توجهی به این مسئله، در واقع هدر دادن سرمایه و گونه‌ای از اسراف کاری است و مشکلات گوناگونی را در پی خواهد داشت.
امام علی(ع) می‌فرماید: هرکس به چیزی که مهم نست بپردازد، آنچه را که اهم است را از دست می‌دهد. «من اشتغل بغیر المهم ضیع الاهم»(غررالحکم، ص477) بنابراین مهارت اهم و مهم کردن نیازها و هزینه‌ها و پرداخت به اولویت‌ها و امور اهم یکی از مهارت‌های بسیار کلیدی است که یک خانواده را به وادی فقر و تنگدستی نمی‌کشاند.
5- مشارکت همه در مسئولیت‌پذیری
اعضای خانواده وقتی مدیریت مشارکتی در الگوی مصرف بهینه داشته باشند، چون تصمیمات اقتصادی آنها خاصیت مشورتی دارد، ضمانت اجرایی این تصمیمات بالا می‌رود و اساس خانواده مبتنی بر برنامه‌ریزی عملیاتی و تقسیم کار می‌شود. همچنین اولویت‌های نیازها و هزینه‌ها مشخص شده و کل اعضای خانواده نسبت به اجرای موفق آن متعهد می‌شوند و الگوی مصرف بهینه و خانواده فعال و کارآمد را از تجمل‌گرایی و مصرف‌گرایی افراطی و یا خساست دور می‌کند.
6- کارآفرینی فرزندان
فرزندان امروز، پدران و مادران فردا و در سطح کلان، شهروندان اصلی جامعه به‌شمار می‌آیند. بنابراین برای داشتن جامعه‌ای پویا و رو به رشد، باید بیشتر آنها را تشنه علم و نوآوری و کارآفرینی نموده و به پیگیری آن تشویق کرد. ارزش‌هایی که این فرزندان در دوران جامعه‌پذیری در نهاد خانواده درونی می‌سازند، اساسی‌ترین و مهم‌ترین ارزش‌های شکل‌دهنده شخصیت فرد هستند. پس نوع نگرش والدین و ارزش‌هایی که براساس آنها فکر و عمل می‌کنند، در شکل‌گیری روحیه کارآفرینی فرزندان اهمیت بسزایی دارد. فرزند کارآفرین بیش از نیاز مالی به آموختن ارزش‌ها و توانمندی‌های فکری همانند قدرت خطرپذیری نیاز دارد و از آنجا که فرزندان توانمندی‌های متفاوتی دارد که اگر از همان دوران نوجوانی در مسیر مناسبی هدایت شود، با وجود کاستی‌هایی در امور مالی، ممکن است موفقیت‌های زیادی در عرصه عمل به دست آورند.