تکریم و پاسداشت مقام شامخ معلم-بخش پایانی
توانمندسازی معلمان در عرصه تولید نیروی متعهد و متخصص
تارا وحیدی
مسئله توانمندسازی معلّمان است. توانمندسازی دو جور است: یکی از لحاظ مسائل معیشتی و مادّی و مانند اینها است؛ این همیشه مورد تأکید ما بوده، و دولت در حدّ امکاناتش تلاش لازمی را در این زمینه باید انجام بدهد؛ این البتّه به‌جای خود محفوظ؛ کار لازمی است و بایستی هرچه ممکن است در این زمینه تلاش کرد. امّا توانمندسازی یک بُعد دیگر هم دارد که می‌خواهم روی آن تکیه بکنم؛ و آن عبارت است از اینکه معلّم از نیروی معنوی خود، یعنی آن عشقی که به طور طبیعی به تعلیم و به تربیت در درون وجود انسان هست استفاده کند، و از معلومات لازم و نیازهای لازم و تجربه‌های لازم استفاده کند برای اینکه کار معلّمی را قِوام بدهد؛ قوام‌یافتگی کار معلّم. اینکه عرض کردیم شما انسان می‌سازید، نیروی انسانی را و منابع انسانی را شما تولید می‌کنید، این صرفاً با رفتن سرِ کلاس و آن صفحات معیّن کتاب را درس‌دادن حاصل نمی‌شود؛ اگرچه آنها هم لازم است، امّا صرفاً آن نیست. وقتی وارد کلاس می‌شویم، به‌عنوان یک مسئول، به‌عنوان یک کسی که ما اختیار این جمع و آینده این جمع را در دست داریم، ما می‌خواهیم برای او آینده ترسیم کنیم، با این نیّت، با این روحیه، با این انگیزه، با این فهم از معلّمی وارد کلاس بشویم. این عرض ما است؛ توانمندسازی این است. (بیانات روشنگرایانه رهبر معظم انقلاب در دیدار با معلمان 12/2/1403)
روز اول دبیرستان به‌شدت احساس می‌کردم، بزرگ شده‌ام، حتی قرار بود مسیر خانه به مدرسه را هم دیگر خودم به‌تنهائی بروم. به نظرم زنگ اول یا دوم بود که سر کلاس نشسته بودیم و معلممان صحبت از روال تدریسش در دبیرستان می‌کرد و اینکه دبیرستان با راهنمایی بسیار فرق دارد و دیگر شما بچه نیستید و... که ناگهان یکی در زد و در باز شد. در کمال ناباوری مادرم سرش را از لای در داخل آورد، اسمم را صدا زد و گفت: «بیا، صبحانه خوب نخوردی، برایت ساندویچ خانگی آوردم که زنگ‌تفریح بخوری، جان بگیری!» آن لحظه دلم می‌خواست زمین دهان باز کند و من را بخورد که جلوی همکلاسی‌هایم خجالت نکشم، اما معلممان با روی خوش گفت: «برو بیرون و دست مادرت را ببوس که این‌قدر حواسش به تو هست. خوش به حالت که چنین مادری داری.» روزی که معلممان درس احترام به بزرگ‌تر را به من داد، هیچ‌وقت فراموش نمی‌کنم.
بهبود فعالیت‌های آموزشی در مدارس استثنایی
عنایت محمدی، معلمی که هزینه رهن منزل مسکونی خود را صرف خریداری تجهیزات ورزشی و توان‌بخشی مدرسه و بهره‌مندی دانش‌آموزان معلول جسمی- حرکتی و ناشنوا کرده است، می‌گوید: «برای تقویت بعد جسمانی و روانی دانش‌آموزان معلول جسمی حرکتی و ناشنوا، تجهیزات ورزشی و توان‌بخشی برای مدرسه خریداری کردم. این کار در فعالیت تعلیم‌وتربیت دانش‌آموزان مؤثر است و باعث افزایش توانمندی جسمی و روحی دانش‌آموزان شده و در بهبود فعالیت‌های آموزشی و اجتماعی این عزیزان تأثیر ویژه دارد.»
محمدی که سابقه ۲۳ سال تدریس در مدارس استثنایی را در کارنامه فعالیت‌های خود دارد با اشاره به پیگیری فعالیت‌های پرورشی، اردویی و تفریحی دانش‌آموزان، توضیح می‌دهد: «اقدام‌هایی از جمله حل مسائل آموزشگاه، پیگیری و حل مشکلات دانش‌آموزان و خانواده‌ها در تمام زمینه‌های آموزشی، فرهنگی و مالی به‌عنوان پدر دلسوز و خادم تلاش کرده و خواهم کرد.
با توجه به رشد سریع تکنولوژی و وسایل ارتباطات جمعی، همچنین مؤسسات گوناگون آموزشی، معلمان باید در تمام زمینه‌ها مجهز به علم روز شوند و نسبت به نیاز نسل امروز جوابگو باشند.
بر این اساس، وزارت آموزش و پرورش باید در کنار برنامه‌ریزی برای افزایش توانمندی علمی همکاران، نسبت به مسائل معیشتی و رشد جایگاه اجتماعی آنها تلاش کند.»
فعالیت‌های پرورشی در مدارس نقاط محروم
ناهید رحیمی، مربی نمونه پرورشی که در مناطق محروم با اجرای برنامه‌های ویژه، فضائی پویا را برای دانش‌آموزان فراهم کرده است، می‌گوید: «فعالیت‌های حیطه پرورشی و تربیتی گسترده است، اما برای برنامه‌ریزی بهتر فعالیت‌ها سعی کردم ابتدای هر سال را با یک شعار آغاز کنم؛ به‌عنوان‌مثال شعار سال تحصیلی جاری را «مدرسه سالم، مطلوب و شاد» در نظر گرفتم تا در راستای آن با ایجاد رابطه مطلوب و تعامل مؤثر بین ارکان مدرسه بتوانم تصمیمات پیشبرنده‌ای داشته باشم.»
وی که سابقه ۱۵ سال در معاونت پرورشی دارد با بیان اینکه کار ما زمینه‌سازی و تسهیلگری است، می‌افزاید: «اولین قدم ما برای ایجاد نشاط و شادابی معنوی در دانش‌آموزان برگزاری مناسبت‌های مختلف بیرون از آموزشگاه بود که با همفکری و همراهی بسیار بالای مدیر و سایر همکارانم و انجمن فعال مدرسه در مکان‌هایی مثل مسجد، سالن اجتماعات و سالن ورزشی کانون مریم و مجتمع فرهنگی اداره اوقاف سعی کردیم با اجرای ویژه‌برنامه‌های مختلف روحیه‌ای شاد برای بچه‌ها ایجاد کنیم.»
وی در ادامه خاطرنشان می‌کند: «از جمله طرح‌هایی که برای دانش‌آموزان اجرا کردم، طرح ایستگاه اندیشه تحت عنوان دختران اندیشمند باهدف تقویت مهارت تفکر، اندیشیدن و حل مسئله بود؛ به‌ویژه تفکر مثبت در دانش‌آموزان تا فقط کاستی‌ها و مشکلات را نبینند و به دنبال زیبایی‌ها و نکات مثبت در زندگی روزمره باشند.» این فرهنگی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «با اختصاص‌دادن تابلویی در سالن آموزشگاه و نصب سؤال هفتگی و فرصت پاسخگویی به دانش‌آموزان آنان را ترغیب کردم تا بافکر و تامل، پاسخ را بنویسند و در پایان هفته با جمع‌آوری و بررسی پاسخ‌ها، از دانش‌آموزان برتر این برنامه تقدیر به عمل می‌آمد.
کارکردن در مناطق کم‌برخوردار به‌خاطر کمبود منابع و امکانات، سخت و دشوار است، اما ازآنجاکه در این مدارس دانش‌آموزان مستعد، توانمند و باانگیزه وجود دارند علاقه داشتم در رشد و تعالی آنها نقش داشته باشم.»
به گفته وی، فعالیت آموزش‌وپرورشی برای دانش‌آموز چه در منطقه برخوردار یا کمتر برخوردار باشد با دشواری همراه است.
وی صراحتاً می‌گوید: «ذات دانش‌آموز باتوجه‌به شرایط سنی فراهم‌آوردن فضائی بانشاط و باطراوت را می‌طلبد، به‌ویژه اگر همکاری بخواهد فعالیت تربیتی و پرورشی انجام دهد؛ فراهم‌کردن فضائی شاد، سرگرم‌کننده، مفرح و عاری از تنش و اضطراب از جمله مسائل کلیدی است که لازم است در فعالیت‌های تربیتی لحاظ شود.»
رحیمی با اشاره به اینکه معلمی شغل نیست، تصریح می‌کند: «اگر فردی از منظر شغل و درآمد وارد آموزش‌وپرورش شود به نظر بنده نه می‌تواند کار تربیتی کند، نه وضعیت درآمدی قابل‌قبولی خواهد داشت و نه از شغل خودش راضی خواهد بود.
این نکته ضروری به نظر می‌آید که خدمت در حوزه‌های آموزشی با فعالیت‌های دیگر متفاوت است؛ رضایت مادی و معنوی در گرو نگاهی است که ما به آموزش‌وپرورش داریم. این نکات را که عرض کردم نافی تلاش مسئولان برای بهبود وضعیت معیشتی فرهنگیان نیست؛ بی‌تردید وضعیت معلم از نظر معیشتی باید در سطح قابل‌قبولی باشد تا معلم بتواند به دور از دغدغه‌های مادی نسل آینده ایران اسلامی را تربیت کند.»
حجت‌الاسلام احد احدی مسئول دفتر نمایندگی ولی‌فقیه در سپاه ناحیه شهرستان نمین استان اردبیل نقش معلمان را در تربیت انسان‌های کامل یادآور شده و بیان می‌کند: «معلمان نقش تربیتی و هدایتی دارند و در کلاس‌های درس دانش‌آموزان را با عشق و علاقه تعلیم داده و برای ورود به جامعه آماده کنند.»
حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی شریعت‌پناهی خطیب موقت نمازجمعه چهارباغ استان البرز با بیان اینکه امام صادق(ع) با جهاد علمی، پایه‌های اولیه تأسیس حوزه‌های علمیه را بنا و شاگردانی را تربیت کرد و برای افزایش بصیرت اعتقادی مردم به نقاط مختلف فرستاد، ضمن گرامیداشت مقام معلم عنوان می‌کند: «معلمان عزیز، تفکر را به نوجوانان بیاموزید و مبانی فکری و عقیدتی را در آنها تکمیل کنید و خانواده‌ها هم در این مسیر کمک کنند.» این کارشناس فرهنگی تصریح می‌کند: «معلمان در کنار آموزش‌وپرورش باید روش فکرکردن را به دانش‌آموزان بیاموزند. ای‌کاش در برنامه‌های درسی مدارس، کلاسی هم برای روش تفکر در نظر گرفته و با فکر کردن، حکمت بر قلب دانش‌آموزان و انجام واجبات بر آنها جاری می‌شد.»
ارتقای جایگاه آموزش و پرورش و معلم
محمدمهدی زاهدی عضو کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس شورای اسلامی می‌گوید: «در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا، حقوق یک معلم و استاد دانشگاه بیشتر از پزشکان یا افرادی است که در صنعت کار می‌کند. روز معلم صرفاً نباید محدود به یک گرامیداشت و تبریک باشد و ما در مجلس تلاش کردیم قوانین مهمی را برای ارتقای جایگاه آموزش‌وپرورش و معلم انجام دهیم که امیدواریم به‌خوبی اجرائی شود.»
عضو کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی در ادامه می‌افزاید: «حقوق معلمان در بسیاری از کشورها بیشتر از پزشکان است. اشکالات رتبه‌بندی فرهنگیان باید حل شود.» محمدمهدی زاهدی ضمن گرامیداشت روز معلم، عنوان می‌کند: «مسیر پیشرفت واقعی کشور از آموزش، علم و فناوری عبور می‌کند و در حوزه آموزش نیز مهم‌ترین رکن معلم است. اگر به اهمیت و ارزش کار معلم پی نبریم یا فقط این موارد را در شعار بیان کنیم، کشور دچار چالش خواهد شد.»
نماینده مردم کرمان و راور در مجلس شورای اسلامی تصریح می‌کند: «روز معلم صرفاً نباید محدود به یک گرامیداشت و تبریک باشد، لذا در این راستا سعی کردیم تا جایی که ممکن است در کمیسیون اقدامات مهمی انجام دهیم که از جمله آنها تصویب قانون رتبه‌بندی معلمان و افزایش بودجه آموزش‌وپرورش در بخش‌های مختلف از جمله تربیت‌بدنی، پژوهشی و نوسازی و تجهیز مدارس است، هرچند در اجرای رتبه‌بندی معلمان ضعف‌هایی وجود دارد که انتظار داریم این ضعف‌ها برطرف شود.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌افزاید: «در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا، حقوق یک معلم و استاد دانشگاه بیشتر از پزشکان یا افرادی است که در صنعت کار می‌کند. ما در برخی جاها در کشور حقوق نجومی داریم، اما برای معلم آن چیزی که باید در نظر گرفته نمی‌شود.»
دانایی باید منجر به توانایی شود
تحلیل روند شرکت در کنکور نشان می‌دهد اقبال مردم به آموزش عالی کم شده و از دلایل اصلی آن ناتوانی نظام آموزش عالی در پیوند دانایی و توانایی است. دکتر فرزاد جهان‌بین در مراسم تجلیل و تقدیر از اساتید و معلمان دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان، با تبریک روز معلم و گرامیداشت سالروز شهادت استاد فرزانه شهید مرتضی مطهری، با اشاره به حدیث امیرالمؤمنین(ع) با تأکید بر اینکه دانایی باید توانایی به همراه بیاورد، عنوان می‌کند: «تحلیل روند شرکت در کنکور در بیست سال گذشته نشان می‌دهد، اقبال مردم به آموزش عالی کم شده و از دلایل اصلی آن ناتوانی نظام آموزش عالی در پیوند دانایی و توانایی بوده است.»
معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به خطر جایگزینی آموزش غیررسمی با آموزش رسمی می‌افزاید: «وقتی یک سیستم به حد اشباع می‌رسد در قوس نزول و سقوط می‌افتد و اگر نتوان با تحلیل درست گذشته، ایده جدیدی ارائه کرد و سیستم را در منحنی جدیدی قرارداد، کار آن سیستم تمام است.»
عضو شورای اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها با اشاره به سخنرانی ۱۸ فروردین ریاست دانشگاه با بیان اینکه دانشگاه جامع دارای چهار رکن است خاطرنشان می‌کند: «نظام تربیتی، نظام علمی، نظام فرهنگی و نظام فناوری در دانشگاه باید با هم باشند و این آن ایده جدید نجات‌بخش آموزش عالی است. تربیت تخصصی بر اساس آمایش سرزمین و تلفیق تئوری با عمل و قدرت استفاده دانش برای حل مسائل مردم و قراردادن آن در خدمت منافع آنها از ارکان این ایده جدید است. آموزش عالی است، زیرا دانش‌آموختگان بر اساس نیازها و پتانسیل‌های موجود در منطقه امکان بهره‌برداری درست و مناسب از دانش خود را کسب خواهد کرد.»
معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به نظام فرهنگی و تربیتی بیان می‌دارد: «خواسته جامعه و خانواده‌ها از آموزش عالی فراهم بودن محیطی سالم و ارزشی برای پرورش و تربیت نسلی فرهیخته، امیدوار، باکرامت، قانونمند، دارای اعتمادبه‌نفس، سختکوش و... است.»
وی می‌افزاید: «در دانشگاه باید از حافظه محور بودن عبور کرد و به یادگیری عمیق و کاربردی رسید، دانشگاه باید محل پرورش ذهن تحلیلی برای دانشجویان باشد و مهارت توانایی حل مسائل جدید با استفاده از داشته‌های موجود را به آنها بدهد و آنها را از ساده‌انگاری در فهم و حل مسائل برهاند و این امر در سایه توجه به‌نظام فرهنگی و تربیتی شکل می‌گیرد.» این مسئول دانشگاهی در ادامه سخنان خود مطرح می‌کند: «اگر این چهار نظام در کنار یکدیگر قرار بگیرد و به‌صورت همزمان در دانشگاه اجرا شود، آموزش عالی تعالی خواهد داشت و از بحران خارج خواهد شد.»