توجه به حساسیت‌های همسر ضرورت زندگی مشترک
محسن عباسی ولدی
گاهی در زندگی به این نتیجه می‌رسیم که کمترین شناخت را از کسی داریم که بیشترین ارتباط را با ما دارد. مرد و زن روحیات متفاوتی دارند و نسبت به مسائل مختلفی حساسند. مثلاً مردها از نظر روانی دوست دارند همسرانشان خود را برای آنها بیارایند و یا زن‌ها دوست دارند همسرانشان همیشه محبتشان را به صورت کلامی نسبت به آنها ابراز کنند. به این نوع از روحیات، «روحیات نوعی» می‌گوییم؛ یعنی روحیاتی که در نوع مردان یا زنان وجود دارند. روحیاتی هم هستند که به آنها «روحیات شخصی» می‌گوییم؛ یعنی روحیاتی که ممکن است در زن و مردی وجود داشته باشد، ولی عمومی نیست؛ مثل اینکه کسی به مهمان زیاد حساس است و دیگری به دوری از پدر و مادر.
برای اینکه زن و شوهر بتوانند در کنار هم با آرامش زندگی کنند، باید به روحیات هم احترام بگذارند. یکی از دلایل اصلی اختلافات در زندگی مشترک، توجه نکردن به همین روحیات و حساسیت‌هاست. شاید باور این نکته برای برخی مشکل باشد که بی‌توجهی به این حساسیت‌های به ظاهر پیش پا افتاده، می‌تواند پایه‌های یک زندگی را بلرزاند.
یکی از راه‌های ابراز محبت، احترام به حساسیت‌های طرف مقابل است. اگر حساسیت‌ها از حد نگذرند و قابل تحمل باشند، باید به آن احترام گذاشت و اگر هم چیزهایی باشند که با اصول زندگی در تضادند، با توجه به نکاتی که در همین گام‌ها گفته می‌شود، باید آن را حل کرد. یک همسر هنرمند کسی است که بتواند در اولین فرصت از روحیات نوعی و شخصی طرف مقابل آگاه شود. برای به دست آوردن روحیات نوعی همسر، باید قبل و بعد از ازدواج، دربارۀ روحیات مرد و زن، اطلاعاتی را کسب کرد. البته مشاوره با یک مشاور آگاه و متعهد، ما را سریع‌تر و بی‌خطاتر به مقصد می‌رساند.
روحیات و حساسیت‌های نوعی
زنان نباید فراموش کنند که بیشتر مردان دوست دارند وقتی از سرِ کار به خانه برمی‌گردند، با همسری مرتب و آراسته مواجه شوند که با رویی گشاده و خندان به استقبالشان آمده است. مردها از اینکه وقتی به خانه می‌آیند، با شکایت مادر از بچه‌ها رو‌به‌رو شوند، فراری هستند. پس به‌هنگام استقبال، این نکات را رعایت کنید.
بدرقه را هم فراموش نکنید و وقتی همسرتان برای کار از خانه خارج می‌شود، حتماً تا دمِ در، او را همراهی کنید. مردها هم توجه داشته باشند که زن‌ها قبل از بچه‌دار شدن به خاطر تنهائی و در هنگام بارداری به دلیل داشتن حال خاص، نیازمند توجه ویژه‌ای هستند که در صورت برآورده شدن این نیاز می‌توانند رابطۀ میان خود و همسرشان را محکم کنند.
البته از این نکته هم نمی‌توان چشم پوشید که برخی از زن‌ها بدون اینکه دست خودشان باشد، در هنگام بارداری حتی نسبت به بوی بدن شوهرشان حساسیت پیدا می‌کنند. اگر مرد توجه داشته باشد که این حالت کاملاً غیراختیاری است، در رابطۀ میان او و همسرش هیچ مشکلی پیش نمی‌آید.
زن‌ها باید به یاد داشته باشند که مردها نسبت به اطاعت همسرشان از آنان، حساسیت ویژه‌ای دارند. اطاعت نه تنها آنها را در چشم شوهرشان کوچک نمی‌کند، بلکه محبتشان را در دل آنها فزونی می‌بخشد.
مردها زن‌هایی را که از آنها تبعیت می‌کنند، بشدت دوست دارند. چنین زنی یکی از بزرگ‌ترین امتیازات زندگی مرد به شمار می‌رود. امام صادق(ع) از قول پدرانش، از رسول خدا(ص) نقل کرده‌اند که فرمود: «پس از اسلام، مرد مسلمان هیچ بهره‌ای نبرده که برتر از همسر مسلمانی باشد که وقتی به او نگاه می‌کند شاد شود و وقتی به او دستور می‌دهد، اطاعت کند و وقتی که شوهر نیست، خود را [از خیانت] و مال شوهر را [از تلف شدن] حفظ می‌کند». (۱)
زن‌ها باید به یاد داشته باشند که یکی از حقوق اصلی مرد که بر عهده زن قرار گرفته است، همین تبعیت است.(۲)
روحیۀ تبعیت، علاوه‌بر اینکه جایگاه زن را در نزد همسرش بالا می‌برد، در پیشگاه الهی نیز مقامی بس رفیع به او می‌دهد.امام صادق«ع» فرمود: «هرگاه زنی نمازهای پنجگانه را بخواند و ماه [رمضان] را روزه بدارد و از همسرش اطاعت کند و حقّ علی(ع) را بشناسد، از هرکدام از درهای بهشت که بخواهد وارد خواهد شد (۳) و رحمت الهی را به سوی او جلب می‌کند؛(۴) اما خودسری و عدم تبعیت، موجب خروج از مسیر آفرینش می‌شود. البته مردها هم نباید از این حق سوءاستفاده و به جای عقل و منطق، بر اساس میل خود زندگی را مدیریت کنند.
مردها این نکته را فراموش نکنند که زنان وابستگی خاصی به خانوادۀ خود، به‌ویژه پدر و مادرشان دارند. این تعلق خاطر در زنان بیشتر از مردان است، بنابراین از اینکه همسرتان در ابتدای ازدواج تمایل بسیاری به دیدار پدر و مادرش دارد ناراحت و گله‌مند نباشید.
اگر به این روحیه احترام بگذارید، به مرور زمان رو به اعتدال خواهد رفت. احترام به این روحیه موجب خواهد شد پیوند محبتی زن و شوهر عمیق‌تر از پیش شود. البته زن‌ها هم باید توقع خود را متناسب با شرایط مرد تعدیل کنند.
یک سفارش دیگر به مردها
زن‌ها از اینکه مردانشان گوشه‌گیر و کم‌حرف باشند خوشحال نمی‌شوند. آنها دوست دارند مردها در محیط خانه گوینده‌های خوبی باشند؛ اما بشدت حساس هستند که مردانشان علاوه بر این، شنونده‌های خوبی هم باشند. پس علاوه‌بر اینکه محیطی صمیمی را برای گفت‌وگو فراهم می‌کنید، در هنگام صحبت همسرانتان با توجه ویژه به سخنان آنها، تمایل خود را به شنیدن اعلام کنید. این نکته را مردانی که همسر خانه‌دار دارند، باید بیش از دیگران رعایت کنند؛ زیرا زنان خانه‌دار ارتباط کمتری با محیط بیرون از خانه دارند و معمولاً نیاز خود را به گفت‌وگو به وسیلۀ سخن گفتن با همسرانشان پاسخ می‌دهند.
زنان هم از اینکه همسرشان نسبت به ارتباط آنها با نامحرم از خود حساسیت معقول نشان می‌دهند، خوشحال باشند؛ زیرا مردانی که نسبت به این روابط بی‌خیال هستند، از نظر روانی سالم نیستند. امام صادق(ع) فرمود: «مردی که غیرت نورزد، دلی واژگونه دارد». (۵)
البته نباید فراموش کرد که حساسیت بی‌جا، یعنی حساسیتی بیش از آنچه که شرع بدان حکم می‌کند، موجب مشکلات فراوانی می‌شود و حتی گاهی فرد را به ورطۀ انحراف می‌کشاند. امام علی(ع) در سفارش به امام حسن(ع) فرمود: «برحذر باش که غیرت بی‌جا بورزی که این کار، انسان سالم را به بیماری و بی‌گناه را به آلودگی سوق می‌دهد». (۶)
حساسیت بی‌جا نه تنها مشکلی را حل نمی‌کند؛ بلکه طرف مقابل را به وادی لجاجت می‌کشاند. وقتی هم که پای لجاجت به میان آمد، عرصه برای عقل و تدبیر تنگ می‌شود. امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «لجاجت، اندیشه را از میان می‌بَرَد». (۷)
در این هنگام همسر ما دیگر نمی‌تواند به صورت منطقی به مسئلۀ ارتباط با نامحرم فکر کند، در نتیجه رفتاری غیرعاقلانه از خود بروز می‌دهد و تنها به مخالفت با ما می‌اندیشد.
روحیات و حساسیت‌های شخصی
حساسیت‌های شخصی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. تنها توجه به روحیات نوعی کافی نیست، زیرا هر کسی معمولاً علاوه‌بر روحیات نوعی، روحیات شخصی هم دارد که بی‌توجهی به آن، زندگی با آن فرد را دچار مشکل می‌کند.
زمان به دست آوردن روحیات شخصی
به دست آوردن روحیات شخصی می‌تواند در سه مرحله انجام بگیرد:
الف) قبل از ازدواج و در زمان خواستگاری
اصلی‌ترین و مهم‌ترین مرحلۀ شناخت روحیات، زمان خواستگاری است، زیرا برخی از افراد به جهت تفاوت بسیار زیاد روحی نمی‌توانند زندگی مشترک موفقی را با هم آغاز کنند. پس در مرحلۀ خواستگاری باید دقت فراوانی در شناخت روحیات طرف مقابل به خرج داد. برای شناخت روحیات در این مرحله، کتاب‌هایی که دربارۀ انتخاب همسر نوشته شده‌اند، می‌توانند تا اندازۀ زیادی مفید باشند؛ به‌ویژه مطالبی که دربارۀ گفت‌وگوی خواستگاری، مشاوره و تحقیق در آن آمده است.
ب) دوران عقد
متأسفانه جوانان ما مرحلۀ عقد را که یکی از بهترین زمان‌ها برای شناخت دقیق همسر است به‌راحتی از دست می‌دهند. معمولاً این مرحله، تنها به تبادل احساسات خلاصه می‌شود.
اگرچه دوران عقد مرحلۀ اوج احساسات است و باید ابراز احساسات هم به‌خوبی در این دوران انجام پذیرد؛ اما خلاصه کردن دوران عقد به ابراز محبت کار درستی نیست. گفت‌وگوهای جدی دربارۀ زندگی در این دوران می‌تواند ما را با روحیات همسرمان آشنا کند.
بهتر است که زن و شوهر در دوران عقد به صورت صریح از حساسیت‌های خود سخن بگویند تا همسرشان بتواند با توجه به حساسیت‌های طرف مقابل رفتار کند.
ج) دوران زندگی مشترک
اگرچه شناخت روحیات اصلی در این دوران کمی دیر به نظر می‌رسد؛ ولی در زندگی مشترک، به‌ویژه اوایل آن می‌توان با برداشتن گام‌های موفقیت در زندگی مشترک اختلافات میان خود و همسر را کم کرد.
راه‌های به دست آوردن روحیات شخصی
به دست آوردن روحیات همسر بعد از عقد و در دوران زندگی مشترک از دو راه بسیار ساده ممکن است:
الف) گفت‌وگو
گفت‌وگو با خود همسر در بارۀ روحیات او بسیار راهگشاست. گرهی را که با دست باز می‌شود با دندان باز نمی‌کنند. چرا باید به انتظار نشست تا گذر زندگی، ما را از روحیات همسرمان آگاه کند؟ خوب است در گفت‌وگوهایی صمیمی از همسرمان بخواهیم تا از حساسیت‌ها و روحیات خاص خود صحبت کند. خودمان هم بدون اینکه منتظر بمانیم تا همسرمان در یک گفت‌وگو از روحیات ما جویا شود و یا با واکنش‌هایمان از حساسیت‌هایمان سر دربیاورد، او را از حساسیت‌ها و روحیاتمان باخبر کنیم تا روند آگاهی از روحیات به درازا نکشد.
ب) آشنا شدن با واکنش‌های همسر
همسرمان در برابر کارهای ما واکنش‌هایی دارد که نشان‌دهندۀ حساسیت‌ها و روحیات ویژۀ اوست. مثلاً واکنش نسبت به اصرار بر یک خواسته یا تعلل در اجرای درخواست او، میزان رفت و آمد به خانۀ فامیل، کم‌حرفی، پُرحرفی، آمدن زیاد مهمان و همسر نشان می‌دهد نسبت به این موارد و مسائل دیگر چه نوع و تا چه اندازه حساسیت دارد. پس از شناخت این روحیات و حساسیت‌ها، حتماً باید آنها را درک کنیم و با این کار مژدۀ درک متقابل را به همسرمان بدهیم.
ناگفته نماند که مشکل برخی از زنان یا شوهران، عدم شناخت روحیات همسرشان نیست؛ بلکه مشکل، غرور آنهاست که توقع دارند نه تنها همسرشان، بلکه تمام عالم، سازشان را به میل آنها کوک کنند.
مرز احترام به روحیات و حساسیت‌ها
آیا درک حساسیت‌ها و تنظیم رفتار با آن، مرزی هم دارد؟ یا اینکه باید هر حساسیتی را که همسرمان دارد، در نظر بگیریم و رفتارمان را مطابق با آن تنظیم کنیم؟ اگر این طور باشد که بسیاری از اصول زندگی زیر سؤال می‌روند.
اوّل: شرع، خط قرمز احترام به حساسیت‌ها
مرز مشخص درک حساسیت‌ها در درجۀ اول، خط قرمز شرع است. اگر توجه به حساسیت‌ها موجب می‌شود همسری وظیفۀ واجب خود را ترک کند و یا مرتکب فعل حرامی‌شود، نه تنها چنین عملی مورد ستایش قرار نمی‌گیرد، بلکه به جهت ترک یک واجب یا انجام دادن یک حرام، عقوبت هم خواهد شد.
دوم: حساسیت‌هایی که مخالف شرع نیستند.
دربارۀ حساسیت‌هایی که با حرف خدا مخالفتی ندارند، چند نکته را باید در نظر گرفت:
الف) برخی از حساسیت‌ها نه تنها با حرف خدا منافات ندارند؛ بلکه بجا و صحیح هم هستند. به این حساسیت‌ها باید به طور کامل احترام گذاشت. مثلاً اگر همسرمان به استفاده از حرف‌های زشت حساس است، باید این حساسیت را فرصت مغتنمی برای اصلاح خودمان بدانیم.
ب) برخی از حساسیت‌ها با حرف خدا منافات ندارند؛ یعنی لازمه‌‌شان انجام دادن یک عمل حرام یا ترک یک واجب نیست؛ امّا مطلوب هم نیستند. برای مثال مردی که بشدت نسبت به دیر آماده شدن غذا حساس است یا زنی که نسبت به کیفیت خرید شوهرش حساسیت افراطی دارد.
در مواجهه با این حساسیت‌ها، در صورتی که از خط قرمز شرع عبور نکرده باشد، سیاست اصلی، مدارا است.
ج) مدارا، به معنای بی‌قید شدن برای اصلاح همسر نیست. در کنار مدارا باید سیاستی اصلاحی را در برابر همسر در پیش گرفت.
د) معمولاً حساسیت‌ها برخاسته از محیط زندگی و نوع تربیت انسان‌ها هستند و به همین دلیل هم در بسیاری از موارد در وجود انسان ریشه کرده‌اند. توجه به این نکته، ضرورت تحمل زمان را به ما نشان می‌دهد و صبر را سرلوحۀ زندگی ما قرار می‌دهد.
از: پاسدار اسلام، ش 411-412
ـــــــــــــــــــــــــ
1. الکافی، ج۵، ص۳۲۷. ۲. همان، ص۵۰۷. ۳. همان، ص۵۵۵. ۴. همان، ص۵۱۳. ۵. همان، ص۵۳۶.
۶. نهج‌البلاغه، نامۀ ۳۱. ۷. همان، حکمت ۱۷۹.