مردم‌سالاری دینی از متن قرآن است
گفت و گو از محمدحسین حمزه
میدان مجاهدتی بزرگ، روز جمعه پیش روی ملت فرهیخته ایران است. پس از حماسه‌آفرینی مردم در 22 بهمن، بار دیگر مشارکت عمومی در انتخابات خبرگان و مجلس را مشاهده خواهیم کرد و اراده عظیم ملت برای حراست از انقلاب متجلی می‌شود. مردم با یاد شهیدان و مبارزات‌شان به عرصه می‌آیند و با امام‌شان عهد می‌بندند که تا قله میدان را خالی نمی‌کنند.
در آستانه این امر عمومی و مشارکت سرنوشت‌ساز به حضور آیت‌الله محمود محمدی عراقی، عضو مجلس خبرگان رهبری و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام رسیدیم. ایشان معتقد است حرکت کلان نظام رو به جلوست و ضعف‌ها باید از طریق انتخابات و مجلس قوی برطرف شود. آیت‌الله محمدی عراقی همچنین مردم سالاری دینی را آموزه قرآنی دانست و به تبیین آن پرداخت.
مشروح این گفت‌وگو تقدیم شما می‌شود.
از دیدگاه حضرتعالی، عرصه‌ها و افتخارات قانون اساسی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در عرصه رهبری انقلاب اسلامی، خبرگان و نقش و مشارکت مردم در اداره کشور چیست؟
از نقش مردم شروع می‌کنم؛ اگر به قانون اساسی نگاه کنیم، می‌بینیم سه عامل مهم در ساختار نظام جمهوری اسلامی وجود دارد که جمع همین سه عامل نقش اصلی را در پیروزی انقلاب و همان عوامل، نقش اصلی را در تداوم انقلاب و مقابله با توطئه‌های دشمن داشته است؛ یکی مکتب اسلام به عنوان یک مکتب کامل و جامع که همه نیازهای جامعه امروز و به همه پرسش‌های انسان امروز جواب می‌دهد. دوم رهبری است. یک رهبری ویژه و خاص، یعنی ولایت که در درجه اول ولایت الله است. بعد ولایت رسول خداست و بعد ولایت مؤمنینی است که دارای شایستگی‌های لازم هستند، یعنی امامت.
براساس این آموزه قرآنی هیچ جامعه‌ای به پیشرفت و سعادت نمی‌رسد مگر اینکه این سه عامل در کنار هم باشند؛ یک، خدامحوری و مکتب جامع و کامل. دوم، یک رهبری الهی مردمی و سوم، مردمی که به آن مکتب و به این رهبر باور داشته باشند و آماده فداکاری در این مسیر باشند. این سه اگر با هم جمع شدند، حرکت به پیروزی می‌رسد و نصرت خداوندی قطعی است. انقلاب اسلامی هم می‌بینیم با وجود همین سه عامل پیروز شد، لذا می‌بینیم انعکاس این آموزه‌های اسلامی در قانون اساسی ما وجود دارد و همین سه رکن ارکان اصلی را تشکیل می‌دهد.
جالب است که قرآن کریم حتی خطاب به پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید که ای پیامبر، یا ایها النبی، تو خیلی دشمن داری، دشمنان علیه تو توطئه می‌کنند، اما نگران نباش، «حسبک الله و من اتبعک من المؤمنین». تو دو پشتوانه داری؛ یکی خدا و دیگری مؤمنین که پای کار هستند. جالب است که قرآن نام مردم مؤمن را در کنار نام خدا می‌آورد. می‌خواهم بگویم اینکه حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری و قانون اساسی ما و رهبران انقلاب این‌قدر روی نقش مردم تکیه می‌کنند، این آموزه قرآن است. مردم‌سالاری دینی که مقام معظم رهبری مطرح می‌کنند در حقیقت متن قرآن است و آن چیزی که قانون اساسی ما را نسبت به همه قانون‌های اساسی دنیا مزیت می‌دهد، این هست که در تمام موادش این نگاه وجود دارد.
در نظام‌های حکمرانی و اجتماعی و سیاسی که در دنیا هست، چه شرقی و چه غربی و چه انواع دموکراسی‌ها؛ لیبرال دموکراسی، سوسیال دموکراسی یا نظام‌های کمونیستی، در همه اینها ما می‌بینیم یا دین قربانی شده یا مردم و یا هردو، به نفع یک جریان خاص، گروه خاص یا به نفع چند حزب. شما می‌بینید سیستم انتخابات در آمریکا آن چنان طراحی شده که نقش مردم به معنای واقعی حداقلی است. لذا هیچ وقت خارج از این دو حزب اصلی آمریکا کسی نمی‌تواند بالا بیاید و حتی در بین این احزاب هم با آن روش پیچیده الکترال کاری می‌کنند که باز نقش آرای مردم به حداقل برسد. یعنی کسی ممکن است واقعا اکثریت مردم را داشته باشد ولی کارت الکترالش به اندازه‌ای نرسد که بتواند رئیس‌جمهور شود.
اما در قانون اساسی نظام اسلامی اولا تمام مقامات مستقیم یا با واسطه توسط مردم انتخاب می‌شوند، از رئیس‌جمهور که مستقیم انتخاب می‌شود تا نمایندگان مجلس و شوراهای مختلفی که در کشور هستند به طور مستقیم انتخاب می‌شوند و حتی شخص اول کشور که رهبری نظام هست، توسط منتخبین مردم یعنی مجلس خبرگان انتخاب می‌شود.
این‌جا کار برای مردم سخت است که بخواهند شرایط رهبری را تشخیص دهند و انتخاب کنند.
بله. علت و فلسفه‌اش این است که چون یک شرایط خاصی برای رهبر هست مانند علم، تقوا، شجاعت، مدیریت، سیاست و آگاهی به زمان؛ اینها را آحاد مردم ممکن است نتوانند خوب تشخیص دهند. لذا گفته‌اند مردم آن کسانی را که می‌توانند بشناسند انتخاب کنند با شرایط خاصی و آنها رهبر را انتخاب کنند.
یک نکته دیگر که در قانون اساسی ما هست و بنده ندیدم در هیچ نظامی وجود داشته باشد این است که رهبران کشور حتی شخص رهبر که شخصیت اول کشور است، در زمان مسئولیت مصونیت قضائی ندارند.
من ذیل اصل 107 را عرض می‌کنم؛ در ذیل این اصل آمده:
«رهبر در برابر قوانین کشور با سایر افراد کشور مساوی است.» تا جایی که بنده مطالعه کردم چنین چیزی در هیچ نظام سیاسی در دنیا وجود ندارد که شخصیت اول کشور در برابر قانون و دستگاه قضائی با آحاد مردم مساوی باشد.
برای مردم دنیا باورکردنی نیست. اصلا تصور این مسئله تقریبا برایشان ممکن نیست که در یک قانون اساسی به نام جمهوری اسلامی ذکر شده که اگر شخص اول کشور یک گناه عمدی انجام بدهد، یک تخلف عمدی انجام دهد، خودبه‌خود برکنار می‌شود. اما نقش خبرگان در این‌جا چیست؟
در همین اصل یکصدویازدهم بعد از برکنار خواهد شد، می‌گوید تشخیص این امر بر عهده خبرگان مذکور در اصل یکصد و هشتم می‌باشد. یعنی همین مجلس خبرگان. ببینید که چه وظیفه سنگینی است. واقعا وظیفه اعضای خبرگان آن‌قدر سنگین است که جا دارد خواب شب از چشم انسان ربوده شود. یعنی اینها در برابر یک ملت، هشتاد میلیون جمعیت مسئولیت دارند. حق الناس به گردن امثال ماها است. این وظیفه کوچکی است؟ از این‌جا معلوم می‌شود که انتخاب این افراد و دقت در انتخاب این افراد چقدر مهم است. قابل مقایسه نیست ولی در بعضی از کشورها شخص اول کشورشان رسما می‌گوید من همجنس باز هستم. آن وقت در قانون اساسی ما این شرایط فقاهت و عدالت و اینکه اگر یکی از این شرایط کسر شود، رهبری معزول می‌شود را داریم. اینها نقاط قوت و مزیت‌های نظام ولایت فقیه است. این همان چیزی است که حضرت آقا می‌فرمایند، قبلا هم ائمه اطهار(ع) فرموده‌اند که شما اگر زیبایی‌های اسلام و قرآن را خوب بشناسید و به دیگران معرفی کنید همه می‌پذیرند.
اهمیت خبرگان را هم بیان فرمودید. سؤال بعدی بنده این هست که اهمیت حضور و مشارکت عمومی در امر انتخابات در این دوره چیست؟
مسئله مشارکت ملت و باور داشتن به نقش مردم جزئی از اسلامیت است. جمهوریت جزئی از اسلامیت است.
از نظر اعتقادی اولا حضور مردم خیلی مهم است و همیشه هم بوده است. گفتم اگر مکتب، مکتب اسلام باشد که کامل‌ترین همه مکتب‌ها است، رهبر هم پیغمبر(ص) باشد یا امام علی(ع) که بهتر از آنها وجود ندارد ولی مردم نباشند، کاری از آنها ساخته نیست.
از باب تشبیه من این‌طور بگویم که این کشتی انقلاب دارد در یک اقیانوس متلاطم به پیش می‌رود. ناخدای این کشتی هدایت می‌کند و مردم هم در این کشتی هستند. سختی‌ها هست. دریا هم طوفانی می‌شود. گاهی موانع، حرکت این کشتی را کند می‌کند اما به صورت مستمر کشتی به سمت هدف و ساحل نجات پیش می‌رود. اگر بخواهیم این اشکالات و مشکلات و ضعف‌ها برطرف شود چه باید بکنیم؟ مورد اتفاق همه عقلا هست که راه برطرف کردن اینها در یک نظام مردم‌سالار و مشارکت مردم است. انتخابات یعنی این. از عملکرد بنده محمدی عراقی مردم راضی نیستند، خب باید مرا عوض کنند. چطور می‌توانند عوض کنند؟ از راه انتخابات.
رهبر انقلاب تأکید دارند که نگاه کلان داشته باشید؛ نقاط قوت و ضعف را با هم ببینید، فرصت‌ها و تهدیدها را ببینید. به یکی از جانبازان بزرگوار که گفت بسیجی حاج احمد متوسلیان هستم و از عملکرد غربگراها انتقاد می‌کرد، به این مضمون تأکید داشتند که اینها حوادث در مسیر قله است.
کلیدی بود. گفتند اینها حوادث در مسیر قله است. من معتقدم ما باید روی نقاط قوت بیشتر کار کنیم. من در مورد شرکت‌های دانش بنیان خبری دیدم، ما واقعا در عرصه‌هایی عجیب داریم پیش می‌رویم؛ برای نمونه، در اجلاس مدیران شرکت‌های دانش بنیان اعلام شد که در سال 1387 ما 50 شرکت دانش بنیان داشتیم، در سال 1402 به 9600 شرکت رسیده. دقیقا 200 برابر شده است. اینها موفقیت است. چه تعداد از جوانان تحصیلکرده ما در این شرکت‌های دانش‌بنیان مشغول شدند. چه کارهای بزرگی کردند. منتها ببینید این همه جوانان ما کسب موفقیت می‌کنند بعد یک دستگاه دولتی ما می‌آید، همان چیزی که این شرکت‌های دانش‌بنیان تولید کردند، از خارج وارد می‌کند. اینها آن کوتاهی‌ها است. اینها آن هشدارهایی است که حضرت آقا می‌دهد. اینها ضعف‌هایی است که در ساختارهای ما وجود دارد و باید با انتخابات حل شود. مجلس قوی یعنی این. بتواند ریل گذاری کند، هر کس هم خطا کرد، هر مدیری، با آن برخورد کند. این نقش مجلس است. خبرگان هم در رابطه با وظایفی که بر عهده دارد بسیار مهم است.
به عنوان یک گزارش خدمت شما عرض کنم در طول هشت سالی که من در خبرگان بودم موضوعی را که بیشترین وقت خبرگان را به خودش اختصاص داد، مشکلات معیشتی مردم بود. تمام مسئولین رده اول کشور حتی رئیس‌جمهوری مورد سؤال و مطالبه قرار گرفتند.
بنده معتقدم نود درصد حداقل از مذاکرات مجلس خبرگان و همین‌طور مجمع تشخیص قابل انتشار است.
یک بار هم حضرت آقا فرمودند اعضای خبرگان روند کلان حرکت نظام را رصد کنند.
بله. در همین دوره بود. در یکی از دیدارها حضرت‌آقا فرمودند این مسئولیت بر عهده من است ولی چون در قانون اساسی آمده رهبر می‌تواند بعضی از وظایفش را تفویض کند، من این وظیفه را به شما تفویض می‌کنم که هیئت اندیشه ورز تشکیل بدهید و مسائل اساسی کشور را رصد کنید. این هیئت اندیشه‌ورز تشکیل شد، کارگروه‌هایی هم تشکیل داد، بررسی‌هایی هم انجام دادند منتها این باید استمرار داشته باشد. یک بار کافی نیست. مرتب باید این پایش ادامه داشته باشد. ان‌شاءالله موفق باشید.
سپاسگزارم. از فرصتی هم که در اختیار ما قرار دادید، تشکر و قدردانی می‌کنم.