حضرت زینب و جهاد تبیین(مقاله وارده)
مهدی جبرائیلی تبریزی*
اصل دعوتِ صدر اسلام از جهت عقبه دینی و اعتقادی بر پایه تبیین استوار بوده است، زیرا بدون تبیین، بستر اغواگری و گمراه‌سازی مردم در عرصه‌های مختلف فراهم شده خود زمینه تسلط دشمن در عرصه امنیتی می‌شود. چرا که جنگ شناختی محور و هسته اصلی همه جنگ‌ها است. از این‌رو تبیین، خود جهاد است. جهاد تبیین در مقابل و مصاف جنگ شناختی است. دشمن زمانی می‌تواند در جنگ امنیتی و میدانی پیروز شود که مبانی شناختی و معرفتی جامعه و مردم آن را منهدم سازد.
قرآن و اهل بیت(ع) هم برای مقابله با آن، تبیین را مهم‌ترین و موثرترین راهبرد می‌دانند. در رویارویی امیرالمؤمنین(ع) با معاویه در برهه‌های مختلف می‌توان تبیین و بصیرت‌دهی حضرت را در جهت خنثی‌سازی فتنه‌های اموی مشاهده کرد.
در ماجرای کربلا و پساکربلا هم تبیین و افشاگری، نقش سرنوشت‌سازی داشته است. قیام حسینی با جهاد تبیین زینبی ماندگار شد و به ثمر نشست. به گفته امام خمینی(ره) «اگر واقعه کربلا رخ نمی‌داد یزید بن معاویه دین اسلام و سنت پیامبر (ص) را وارونه جلوه می‌داد». اما بدون تردید این واقعه بدون کنشگری تبیینی حضرت زینب به انحراف کشیده می‌شد. دشمن تلاش می‌کرد با روایت جعلی از حادثه کربلا، آن را به نفع خود مصادره کند و همان‌گونه که بر جسم شهیدان کربلا تاخت، مرام و مکتب حسینی را نیز از بین می‌برد.
دکتر بنت الشاطی، نویسنده مصری می‌نویسد؛ «خواهر حسین بن علی لذت پیروزی را در کام ابن زیاد و بنی امیه خراب کرد و در جام پیروزی آنان قطرات زهر ریخت. در همه حوادث سیاسی پس از انقلاب عاشورا همچون قیام مختار و عبدالله بن زبیر و سقوط دولت امویان و برپایی حکومت عباسیان و ریشه دواندن مذهب تشیع، زینب قهرمان کربلا نقش برانگیزنده داشت».
حضرت زینب نشان داد که جهاد منحصر در میدان نظامی و تیر و شمشیر نیست و ساحت شناخت از معرکه کارزار نظامی مهم‌تر است. زیرا در جنگ شناختی دشمن با هدف قرار دادن قوه شناخت عموم مردم و نخبگان جامعه هدف و تغییر هنجارها، ارزش‌ها، باورها، نگرش‌ها و رفتارها از طریق مدیریت ادراک و استنباط، به جهت‌دهی و مهندسی رفتارها می‌پردازد.
ارکان و الزامات جهاد تبیین
تببین فرع بر معرفت است. زینب کبری(س) حق را شناخته و در جهت دفاع از آن با شجاعت و فداکاری به بیان واقعیت‌ها و حقیقت‌ها پرداخته است. مهم‌ترین شاخصه ایشان در این مسیر؛ اطاعت از ولی و امام است.
رکن دیگر تبیین، عقلانیت است. یعنی تبیین باید از استدلال و استناد محکم و غیرقابل انکار برخوردار باشد تا بتواند دشمن را در موضع انفعال و استیصال قرار دهد و بیشترین تاثیر را در مخاطب بگذارد. اقناع مخاطب مستلزم استدلال منطقی و ملموس است.
رکن دیگر تبیین، علم و دانش است. حضرت زینب، عالمه غیرمعلَمه بوده و در خاندان عصمت و علم الهی رشد کرده بود. با مروری بر سخنان حضرت می‌بینیم که تحلیل و ریشه‌یابی ایشان از ماجرای کربلا بر اساس تاریخ، مردم‌شناسی، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و علوم دینی مانند فقه و تفسیر انجام گرفته است.
شاخصه مهم جهاد تبیین، شجاعت توأم با بصیرت است. در غبار فتنه حق و باطل به هم می‌آمیزند و تنها کسانی می‌توانند از فضای غبارآلود فتنه سالم بیرون آیند که چشم تیزبین برای درک حقیقت داشته باشند.
در تبیین، صرف بیان حق کفایت نمی‌کند و باید به افشای چهره دروغین باطل نیز پرداخت.
برخی از الزامات جهاد تبیین در سیره حضرت زینب (س) عبارتند از؛ رعایت اولویت‌ها، اخلاق‌مداری، استقامت و پایداری، شجاعت، فصاحت و بلاغت، بهره‌گیری از عاطفه و بیدار کردن احساسات خفته، بهره‌گیری از معارف بلند دینی، دوری از افراط و تفریط و مداومت در تکرار تا نهادینه شدن ارزش‌ها.
___________________
* عضو هیئت علمی دانشگاه