پرسش:

راستگویی و صداقت از منظر آموزه‌های وحیانی چه آثاری در جامعه به همراه دارد؟

پاسخ:

مفهوم صدق و راستی

واژه راستی در زبان فارسی، مرادف واژه «صدق» در زبان عربی است که در تعریف آن گفته‌اند: صدق مطابقت گفتار است با ضمیر و ذهن گوینده و آنچه از او در عالم واقع خبر می‌دهد. (هماهنگی نهاد، گزاره و ضمیر گوینده) و اگر یکی از دو شرط منتفی گردد، صدق کامل نیست. (مفردات راغب، واژه صدق) واژه صدیق نیز به دو گونه تفسیر شده است: الف) کسی که فراوان، راست بگوید یا هرگز دروغ نگوید. ب) کسی که در سخن و اعتقاد راستگو باشد و آن را با کردار خود محقق سازد. (همان)

انواع صدق

علمای اخلاق، صدق را بر شش نوع یا شش مرحله تقسیم کرده‌اند: 1- راستی در سخن 2- راستی در نیت 3- راستی در عزم 4- راستی در وفای به عهد 5- راستی در عمل 6- راستی در محقق ساختن همه معارف دینی(محجهًْ‌البیضاء، ج 8، ص 141) که در مجموع می‌توان گفت: همه این اقسام به تفسیر دوم واژه صدق برمی‌گردد و ما شرح بیشتر آن را به کتاب‌های مفصل اخلاقی وامی‌گذاریم و تنها معنای اول یعنی راستگویی را در اینجا پی می‌گیریم.

جایگاه و اهمیت راستگویی

شریعت مقدس اسلام راستگویی را از اصول خدشه‌ناپذیر اخلاق اجتماعی می‌داند، و مسلمانان را موظف کرده است که همیشه و همه‌جا در برابر هر مخاطبی، سخن به راستی گویند و هیچ‌گاه زبان خویش را به گناه دروغ، آلوده نسازند، زیرا زشتی دروغ به اندازه‌ای است که آن را در ردیف گناهان کبیره قرار داده است (گناهان کبیره، شهید دستغیب، ج 1، ص 282) از سوی دیگر، اسلام نیز دین فطرت است و یک مسلمان واقعی حتما راستگو است، چرا که در سخن امام علی(ع)، راستی گفتار، ملاک مسلمانی شمرده شده است. ملاک الاسلام، صدق اللسان» (شرح غرر الحکم، ج 6، ص 118)

راستگویی در آیات

1- در زیبایی و ارزشمندی راستگویی همین بس که خداوند متعال، عالی‌ترین درجه آن را دارا است: «و من اصدق من‌الله حدیثا» چه کسی راستگوتر از خداست؟ (نساء- 86)

2- و خداوند پیامبران خویش را نیز راستگو شمرده است: «و صدق المرسلون» و همه فرستادگان راست گفتند. (یس- 52)

راستگویی در روایات

1- امام صادق(ع): خداوند بزرگ هیچ پیامبری را نفرستاد مگر با راستگویی و ادای امانت به نیکوکار و بدکار (اصول کافی، ج 2، ص 104)

2- امام علی(ع): «الصدق رأس الدین» راستگویی رأس دینداری است. (غرر‌الحکم، ج 1، ص 104)

3- امام علی(ع): «الصدق اقوی دعائم الایمان» راستگویی قوی‌ترین ستون ایمان است. (همان، ج 2، ص 6)

دستاوردهای راستگویی

راستگویی به خودی خود، فضیلتی بس بزرگ و از اخلاق انسان‌های کریم و باشخصیت است، و افراد پاک‌سرشت بدون چشمداشت، سخن به راستی ادا می‌کنند. با این وصف، راستگویی دستاوردهای بسیار ارزشمندی در جامعه دارد که اهم آنها عبارتند از: 

الف) همراهی خدا با راستگویان

1- «کونوا مع الصادقین» همواره با راستگویان همراه باشید 

(توبه- 119)

2- قال النبی(ص): «اقربکم غداً منی فی الموقف، اصدقکم للحدیث» نزدیک‌ترین فرد شما به من در فردای قیامت، راستگوترینتان خواهد بود (بحارالانوار، ج7 ص303)

ب)سلامت و رهایی

دروغگو همواره میان رسوایی و عذاب وجدان گرفتار است، اگر دروغ او فاش نشود، خود از یاوه‌ای که بافته در رنج است و اگر دروغش افشا شود، رسوا می‌گردد. لذا این همواره از اضطراب روحی یا گرفتاری اجتماعی،  رنج می‌برد ولی انسان راستگو همواره با راستی، پلی بر حوادث و غوغاها می‌زند و از میان مناقشات و گرفتاری‌ها به سلامت عبور می‌کند. پیامبر اکرم می‌فرماید: «النجاه فی الصدق کما ان الهلاک فی الکذب» نجات انسان در راستگویی است، همان‌گونه که هلاکت او در دروغ و بی‌صداقتی است (گنج حکمت، ص 292) و امام علی(ع) می‌فرماید: «عاقبهًْ الصدق نجاه و سلامه» فرجام راست‌گویی، نجات و سلامت است (شرح غررالحکم، ج4، ص363)

ج) موقعیت ممتاز

راستگویان همواره نزد خدا و مردم و خودشان سرافراز و رو سفیدند و در زندگی اجتماعی به موقعیت ممتازی دست می‌یابند. دوست و دشمن با دیده احترام به آنان می‌نگرند. صفای درونی‌شان را تحسین کرده و به سخن و پیمانشان ارج می‌نهند. امام علی(ع) می‌فرماید» «ان‌الصادق لمکرم جلیل و ان الکاذب لمهان ذلیل» راستگو محترم و ارجمند است ولی دروغگو بی‌ارزش و خوار می‌باشد. (همان، ج 2، ص 494)

د) تقویت اخلاق نیک

از آثار پر ارج راستگویی،‌ آراسته شدن به صفات پسندیده دیگر و پرهیز از زشتی‌ها و منکرات است امام علی‌(ع) می‌فرماید: «الصدق صلاح کل شیء والکذب فساد کل شی» راستگویی سبب اصلاح همه چیز و دروغ‌گویی، سبب فساد همه چیز می‌شود (همان ، ص 281) در برخی روایات به دیگر صفات نیکی که پیامد راستگویی هستند اشاره شده است مانند مروت، وفای به عهد، شجاعت، عزت، پاکی اعمال و...