احساس وظیفه عمومی برای فرار از سیاهچاله جمعیتی - بخش دوم
سالخوردگی جمعیت به معنای افزایش میانه جمعیتی به دلیل کاهش نرخ باروری و افزایش امید به زندگی در جمعیت یک منطقه است. میزان میانه جمعیتی ایران 31 سال است. طی سه دهه اخیر، میانه سنی جمعیت ایران بیش از 13 سال افزایش یافته است در حالی که در همین مدت به میانه سنی جمعیت دنیا، 8 سال افزوده شده و ایران جزو کشورهایی است که با سرعت به سمت سالخوردگی حرکت میکند.
ضرورت اجرای کامل قانون جوانی جمعیت
خلیل علی‌محمدزاده، رئیس اندیشکده سلامت جمعیت و خانواده با ابراز امیدواری نسبت به اجرای کامل مفاد قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت اظهار می‌دارد: «علاوه‌بر حمایت از ازدواج جوانان و باروری و تعدد فرزندآوری، باید تلاش شود تا سیستم بهداشت و خدمات اجتماعی کشور توان رسیدگی به جمعیت رو به پیری را داشته باشد.»
محمدزاده ادامه می‌دهد: «مردم را نباید از سالخوردگی ترساند اما سالخوردگی در کشور در حال پیشرفتی مانند ایران، آینده هولناکی را رقم می‌زند.»
او می‌افزاید: «سالخوردگان، فرهیختگان و فرزانگان اجتماع ما محسوب می‌شوند و تلاش‌های شایسته آنها در سازندگی کشور قابل احترام است و باید با فراهم آوردن همه زمینه‌ها و زیربناهای لازم، حاکمیت و خانواده‌ها به رفاه و سلامت آنان رسیدگی مطلوب کنند اما سالخوردگی افراد با سالخوردگی یک کشور مفهوم متفاوتی است و باید با حمایت‌های مادی و معنوی از جوانان در امر ازدواج، تحکیم خانواده، فرزندآوری و فرزندپروری، جامعه را در جهت افزایش نرخ باروری کل حرکت داد و از این طریق سرعت سالخوردگی جمعیت را کاهش داد.»
این استاد دانشگاه خاطرنشان میکند: «نباید به تمایز درست بین کلمات از جمله پیری عمومی و سالخوردگی افراد و عباراتی نظیر آن در افکار عمومی به گونه‌ای پرداخته شود که حقیقت در پیچ و خم توضیحات علمی گم شود و مسئولان و خانواده‌ها، مقوله پیری جمعیت را عادی تلقی کرده و برای آن آمادگی پیدا نکنند.»
رئیس اندیشکده سلامت جمعیت و خانواده با اشاره به اینکه امروزه پیری جمعیت نگرانی‌هایی را در کشورهای مختلف ایجاد کرده است، می‌گوید: «این موضوع کشورها را به رویکردها و ابتکار عمل‌هایی در جهت اصلاح ساختار سنی جمعیت واداشته است.»
او جمعیت و به‌ویژه جمعیت جوان را ثروت، قدرت و توان دولت‌ها خوانده و اظهار می‌دارد: «پیش‌بینی شده تا سال 2100 در دنیا، شمار افراد مسن از جمعیت جوان پیشی بگیرد به‌طوری که در برابر 2 میلیارد 400 هزار نفر جمعیت بالای 65 سال، یک میلیارد و 700 هزار نفر پایین‌تر از 20 سال خواهند بود.»
محمدزاده ادامه می‌دهد: «کاهش نرخ زاد و ولد فقط مختص ایران نیست بلکه دغدغه کشورهای اروپای غربی، ژاپن، کره جنوبی و چین و بسیاری از کشورهای دیگر نیز هست و در همه این کشورها تسهیلات و مشوق‌هایی برای ازدواج و فرزندآوری و در راستای تربیت فرزند در نظر گرفته شده است.»
او معتقد است: «دولت و خانواده‌ها به همه جوانان در مسئله ازدواج، اشتغال و تأمین مسکن باید کمک کنند تا آنهائی که می‌خواهند تشکیل خانواده دهند در رؤیای فرزند و زندگی خوب نمانند.»
این استاد دانشگاه تصریح میکند: «سیاستگذاران باید بیش از گذشته به سطح جایگزینی کشور حساس باشند؛ در کشور ما سال‌ها به این مسئله بی‌توجهی شده است؛ نرخ کل باروری برای نخستین بار در دولت هشتم به زیر سطح جانشینی نزول کرد و هم‌اکنون هم به 1.7 فرزند رسیده و همچنان در منطقه خطر قرار داریم و با مداخلات جمعیتی به‌ویژه طی 7 سال آینده، امید هست به وضع نسبتاً مطلوبی برسیم.»
اقدامات نهادهای عمومی به موازات دولت
علاوه بر دولت، برخی از نهادهای عمومی دیگر همچون کمیته امداد، بنیاد مستضعفان، ستاد اجرائی فرمان امام(ره) و... نیز با احساس مسئولیت در این حوزه تسهیلات و خدماتی را برای جوانی جمعیت درنظر گرفته و اجرا می‌کنند.
به عنوان نمونه؛ مدیر روابط عمومی و امور فرهنگی بنیاد 15 خرداد وابسته به ستاد اجرائی فرمان امام(ره) درباره اقدامات این بنیاد در حوزه افزایش جمعیت می‌گوید: «بنیاد 15 خرداد ستاد اجرائی فرمان حضرت امام(ره) با رویکرد هم‌افزایی خدمات در دو حوزه سلامت و جمعیت، در مجموع 10 هزار زوج نابارور را برای دریافت تسهیلات درمان به بانک‌های عامل معرفی کرده است. این زوج‌های نابارور اغلب در مناطق روستایی، محروم و کم‌برخوردار کشور ساکن بوده‌اند و فرزندان متولدشده از این زوج‌ها در پویش‌های جمعیتی بنیاد از جمله «لبخند مادری» در اولویت قرار می‌گیرند.»
دهقان تجهیز مراکز درمان ناباروری را از نمونه اقدامات این بنیاد در خدمت سیاست‌های جمعیتی برشمرده و خاطرنشان میکند: «بنیاد 15 خرداد تاکنون اقدام به توسعه و تجهیز دو مرکز درمان ناباروری در استان‌های ایلام و سمنان کرده است.»
او از اقدامات نوآورانه بنیاد 15 خرداد در حوزه کیت‌های تشخیص زودهنگام ناباروری خبر داده و می‌افزاید: «متخصصان در مرکز نوآوری «مثبت پنج» با حمایت بنیاد در حال تحقیق و توسعه تجهیزات پیشرفته جهت غربالگری و سنجش باروری به‌وسیله کیت آزمایش و تلفن همراه هستند تا به این وسیله ابزارهای کنترل، پیشگیری و درمان ناباروری به‌سهولت در دسترس همگان قرار گیرد.»
مدیر روابط عمومی و امور فرهنگی بنیاد 15 خرداد ادامه می‌دهد: «بنیاد رویکرد هم‌افزایی خدمات در حوزه‌های عمران اجتماعی، سلامت و جمعیت را با هدف تحقق ایران جوان، در سرلوحه اقدامات اجتماعی خود قرار داده و در این راستا فعالیت‌های چندگانه‌‌ای را برای حمایت از بانوان و مادران طراحی و اجرا کرده است. بنیاد 15 خرداد در راستای سیاست تشویق فرزندآوری و جوانی جمعیت، علاوه بر پرداخت تسهیلات درمان به زوج‌های نابارور، از زوج‌هایی که صاحب فرزند
شده‌اند نیز به‌روش‌های مختلف حمایت میکند.»
او در تشریح این اقدامات توضیح می‌دهد: «بنیاد در قالب پویش‌های «ایران جوان»، «لبخند مادری» و طرح حمایت از خانواده‌های دارای فرزند چندقلو، از این خانواده‌ها به‌ویژه در مناطق محروم پشتیبانی میکند. در پویش ملی «لبخند مادری» که از سال گذشته به‌طور رسمی در سراسر کشور آغاز شده است به زوج‌هایی که در سالهای 1401 و 1402 فرزند سوم‌شان به دنیا آمده است، یک بسته لبخند مادری شامل ملزومات مورد نیاز نوزاد و مادر، اهدا می‌شود.»
آمارهایی از ترکیب سنی جمعیت دختران در ایران
آمارهای وزارت ورزش و جوانان از وجود ۱۲ میلیون و ۸۰۰ هزار دختر و پسر مجرد خبر می‌دهد. افرادی که دیروز خود را در عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی گذرانده و امروز به عنوان دهه ۴۰، ۵۰ یا ۶۰ به عنوان مجردان قطعی در جامعه، زندگی خود را سپری می‌کنند. بنابراین توجه به توانمندی‌ها، استعدادها و پتانسیل‌های این گروه‌ها از جامعه هدف، زندگی پرمعنا را برای آنها معنا خواهد کرد.
ایرنا در این باره می‌نویسد؛ با روی کارآمدن دولت سیزدهم زنگ توجه به زنان و دختران مجرد نواخته شده و آوای زندگی برای این گروه‌ها با تجرد قطعی معنای دیگری پیدا کرده است. حال باید دید با توانمندسازی این جامعه هدف می‌توان زمینه گسترش مشارکت اقتصادی و ایجاد کسب و کارهای پایدار را فراهم کرد.
اگرچه تاخیر در ازدواج مهم‌ترین موضوع برای این گروه از مجردان در جامعه به عنوان یک اصل باید مورد توجه باشد. زیرا افزایش سن ازدواج در این طیف سنی بیشتر به چشم می‌خورد.
با ملاک قرار دادن جمعیت پسران ۲۰ تا ۳۹ ساله و جمعیت دختران ۱۵ تا ۳۴ ساله ازدواج نکرده، اکنون جمعیت پسران مجرد در این بازه سنی پنج میلیون و ۷۰۰ هزار نفر و جمعیت دختران مجرد در این رده سنی نیز حدود سه میلیون نفر است. براساس این آمارها ۳۶ درصد جمعیت زنان ۱۵ تا ۳۴ سال را دخترانی که هرگز ازدواج نکرده‌اند تشکیل می‌دهند و حدود ۲.۳ درصد از زنان ۴۵ ساله و بیشتر در بازه سنی تجرد قطعی قرار دارند.
با توجه به اینکه تجرد قطعی برای زنان به طیف سنی بیش از ۴۵ سال سن مربوط می‌شود، این افراد هنوز ازدواج نکرده و یا شانس کمتری برای ازدواج نسبت به دیگر گروه‌های سنی داشته‌اند. بنابراین درصد تجرد قطعی بین زنان ازدواج نکرده در این رده سنی حدود ۲.۳ درصد است و به نوعی ۹۷.۷ درصد زنان تا سن ۴۵ سالگی ازدواج کرده‌اند و بقیه در سن تجرد قطعی هستند.
نسبت جنسی در گروه سنی ۱۵ تا ۳۴ سال در دختران حدود ۱۶۰ است به این معنا که در این بازه سنی در مقابل هر ۱۰۰ دختر ازدواج نکرده، ۱۶۰ پسر ازدواج نکرده وجود دارد. همچنین نسبت جنسی پسران ۲۰ تا ۳۹ ساله در مقابل دختران ۱۵ تا ۳۴ ساله ازدواج نکرده حدود ۱۹۱ است یعنی در مقابل هر ۱۰۰ دختر در سن ازدواج ۱۹۱ پسر در سن ازدواج قرار دارد یعنی نسبت پسران ازدواج نکرده حدود ۲ برابر دختران ازدواج نکرده است.
علاوه بر همه اقدامات صورت گرفته در قانون جوانی جمعیت، موضوع افزایش سن ازدواج به حدی همه را درگیر کرده که علی گودرزی، دبیر جایزه ملی جوانی جمعیت نیز پیش‌تر گفته بود: «به نظر می‌رسد دولت باید در چند سال باقیمانده از پنجره جمعیتی کشور و فرصت کمی که برای باروری زنان دهه شصتی باقی مانده است با استفاده از ظرفیت‌های فرهنگ‌ساز، نرخ باروری را به سطح جانشینی برساند و از تله باروری عبور کند وگرنه در سیاهچاله جمعیتی خواهیم افتاد.»
انسیه خزعلی، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده نیز می‌گوید: «نیاز به یک حرکت با پشتکار و جدی داریم که به ازدواج زوجین دهه شصتی روستایی منجر شود. دلیل تجرد زیادی که در روستاها مشاهده می‌شود، مهاجرت مردان روستا است که در شهر ازدواج کردند. با ارائه ۱۰۰ میلیون تسهیلات ازدواج، ۲۰۰ میلیون تومان تسهیلات خرید کالا، ۲۰۰ میلیون تومان تسهیلات اشتغال که در مجموع به رقمی حدود ۵۰۰ میلیون تومان می‌رسد، می‌توان تا حد زیادی اشتغال و ازدواج در روستاها را تسهیل کرد. او می‌افزاید: «اهتمام بر ازدواج زوجین دهه شصتی حرکت بسیار مهمی است که می‌تواند بخشی از خلأهای موجود را در بحث خانواده پوشش دهد. امیدواریم در سال پیش رو بتوان همین تسهیلات ویژه را به زوجین دهه شصتی ساکن در شهر نیز تعمیم داد.»