اجلاسیّه‌ آبان 1364 و تعیین آیت‌الله منتظری

 به‌عنوان رهبر آینده

سرانجام مهلت سه‌ماهه‌ای که در اجلاسیّه‌ تیرماه برای تحقیق و بررسی همه‌ افراد در مظانّ رهبری پیش‌بینی شده بود، به پایان رسید و هیئت‌رئیسه‌ خبرگان رهبری روزهای هجده و نوزده آبان‌ماه 1364 را زمان برگزاری یک جلسه‌ فوق‌العاده برای تصمیم‌گیری درباره‌ رهبری آینده اعلام و اعضا را دعوت کرد.

آقای محمّدی گیلانی از اعضای خبرگان به جدّ مخالف انتخاب آیت‌الله منتظری به رهبری بود و تصمیم گرفت پیش از برگزاری اجلاسیّه فوق‌العاده برای این انتخاب، موضوع را با امام(قدّس‌سرّه) در میان بگذارد. ایشان با دفتر امام خمینی(قدّس‌سرّه) تماس گرفته و درخواست ملاقات کرد. آن ایّام دفتر امام(قدّس‌سرّه) اعلام کرده بود که ایشان تا پانزده روز ملاقات ندارند؛ بااین‌وجود آقای محمّدی گیلانی اصرار کرد که مطلبی واجب و ضروری دارد و اجازه‌ ملاقات یافت. در این دیدار، ایشان خدمت امام اطّلاع داد که قرار است موضوع آیت‌الله منتظری در خبرگان مطرح شود و درخواست کردند این اتّفاق نیفتد. آقای محمّدی گیلانی به امام عرض کرد که به آیت‌الله منتظری ارادت دارد، نزد ایشان درس خوانده‌ است، ایشان را عابد و زاهد می‌داند، امّا این خصوصیّات برای رهبری کافی نیست.1 آیت‌الله خامنه‌ای درباره‌ مخالفت آقای محمّدی گیلانی با انتخاب آیت‌الله منتظری به رهبری و ملاقات وی با امام(قدّس‌سرّه)، نقل می‌کنند: «علت اینکه آقای محمّدی گیلانی از امام سؤال می‌کند [این بود که] خودش با این قضیّه موافق نبود. این را ما در سال‌های بعد از رحلت امام فهمیدیم. [این را] آقای محمّدی گیلانی به خود من یک وقت گفت. مضمون حرف ایشان این بود که من آقای منتظری را اصلاً در قواره‌ رهبری نمی‌دیدم. 

بعد ایشان خاطره‌ای نقل کرد که روزی با آقای منتظری سر یک قضیّه‌ای صحبتی می‌شود. آقای منتظری حرفی می‌زند که می‌گفت من اصلاً مبهوت ماندم که این حرف چطور از دهان یک آدم مسنّ عاقل فاضلی ممکن است دربیاید. می‌گفت حیرت کردم. لذا ایشان می‌گفت من اصلاً آقای منتظری را در این قواره‌ها نمی‌دانستم. البتّه آقای منتظری فاضل است اما شخصیّت ایشان با شخصیّت رهبری متناسب نیست. معلوم می‌شود این در آن وقت در ذهن ایشان بوده. علّت این هم که به امام مراجعه می‌کند همین نقطه بوده.»2  در آن ملاقات، پس از صحبت‌های آقای محمّدی گیلانی، امام نیز گلایه‌هایی از آیت‌الله منتظری مطرح کردند ازجمله اینکه بررسی دست‌نوشته‌های کشف‌شده از ‌مهدی‌هاشمی ‌نشان می‌دهد نامه‌های شکوه‌آمیز آیت‌الله منتظری به امام درباره‌ دستگاه‌ها و مسئولین کشور، ملهم از نوشته‌های سیّدمهدی است و امام(قدّس‌سرّه) این مسئله را طیّ نامه‌ای برای آیت‌الله منتظری نوشته است. آقای محمّدی گیلانی به امام عرض کردند در جریان این نامه‌ایشان هستند و در جلسه‌ای آیت‌الله منتظری نامه را برای همه خوانده و گفته است امام خیال کرده آنچه من برایش می‌نویسم از سیّدمهدی الهام می‌گیرم. امام از آقای گیلانی سؤال کرد: «نامه را آورد در جلسه خواند؟» و ایشان پاسخ داد: «بله! آقای سیّدعبّاس خاتم و سیّدجعفر کریمی و چند نفر دیگر هم بودند.» امام فرمودند: «او این‌طور است.» سپس آقای گیلانی از امام خواست آیت‌الله منتظری در جلسه‌ خبرگان به‌عنوان رهبر آینده مطرح نشود. امام قدری فکر کرده و فرمودند: «احمد نیست، می‌شود شما زحمت بکشید و به آقای‌هاشمی بگویید بعدازظهر من ایشان را ببینم؟» عرض کرد: «بله، امّا به آقای‌هاشمی نفرمایید که من آمدم و این جریان را خدمت شما گفتم. به هیچ‌کس نگویند. می‌ترسم مرا هم شمس‌آبادی کنند یا مثل شیخ قنبر در چاه بیندازند.» امام(قدّس‌سرّه) با خنده فرمودند: «خیالت جمع باشد.»3 آقای محمّدی گیلانی نزد آقای‌هاشمی رفسنجانی رفته و پیام امام را به ایشان رساند. عصر آن روز، آقای‌هاشمی خدمت امام رفت و درباره‌ این مسئله با ایشان مذاکره کرد. آقای‌هاشمی روز چهارده خرداد ۱۳۶۸ در جلسه‌ مجلس خبرگان درباره‌ این ملاقات گفت: «وقتی‌که ایشان [آقای محمّدی گیلانی] به من فرمودند که حضرت امام تو را خواسته‌اند، احضار کرده‌اند، من تلفن کردم به آنجا، گفتم وقتی تعیین کردند. رفتم خدمتشان، دیگر نزدیک شده بودیم یا مواجه شده بودیم با آن نامه‌ای که آقای منتظری نوشته بودند به مجلس. بعد ایشان فرمودند که من دیگر کاری ندارم به موضوع... باتوجّه‌به نامه‌ای که ایشان نوشتند، هرچه در مجلس رسیدید. ایشان به این نتیجه رسیده بودند که با این نامه، خبرگان اقدامی نخواهند کرد.»4 

در نتیجه‌ ملاقات آقای‌هاشمی با امام(قدّس‌سرّه)، بعد از نماز مغرب و عشاء، همسر حاج احمد خمینی با آقای گیلانی تماس گرفته و به ایشان گفتند: «امام فرمودند آنچه امروز ما صحبت کردیم مبادا از شما تجاوز کند.»5 این مسئله به‌صورت یک راز باقی ماند به‌گونه‌ای که حتّی آیت‌الله خامنه‌ای نیز تا سال‌ها بعد از ماجرا بی‌اطّلاع بودند: «ما خیلی بعدها ـ نه اینکه همان وقت هم بلافاصله ـ شنیدیم که امام مخالف بود‌ه‌اند. قضیّه‌ آقای محمّدی گیلانی و ملاقاتش با امام و پیغام به آقای‌هاشمی رفسنجانی را من سال‌ها بعد شنیدم.»6 آقای ابراهیم امینی در این باره می‌گوید: «مرحوم آیت‌الله منتظری از شاگردان ممتاز درس فلسفه، فقه و اصول امام و از ارادتمندان مخلص ایشان بود. لذا امام(قدّس‌سرّه) از ‌مراتب علم و دانش ایشان مطلع بودند. به همین دلیل از ایشان به‌عنوان حاصل عمر خود یاد کردند. مضافاً بر اینکه آقای منتظری و فرزندش، در دوران مبارزه با رژیم شاهنشاهی زندان‌ها و شکنجه و تبعیدهای زیادی را تحمّل کرده بودند و مراتب قاطعیّت و اخلاص و شجاعت آنها بر کسی پوشیده نبود. آقای منتظری علماً و عملاً به ولایت فقیه اعتقاد داشت و آثار ارزشمندی را در این رابطه تألیف و برای اثبات اصل ولایت فقیه تلاش کرده بود. با توجّه به این خصوصیّات، شاید امام از جهات علمی و سوابق مبارزاتی و از همه مهم‌تر اعتقاد به اصل ولایت فقیه ایشان را برای این منصب مناسب‌می‌دانستند، اما وجود مدیریّت، بینش صحیح سیاسی و اجتماعی که در امر رهبری بسیار مهم و حیاتی می‌باشنـد، در آقای منتظری مورد تردید امام بود. به همین دلیل هم با انتخاب ایشان به قائم‌مقامی موافق نبودند و این تصمیم را زودهنگام می‌دانستند. در عین‌حال امام نمی‌خواستند در امور مربوط به خبرگان دخالت کنند.»7

پانوشت‌ها:

1- مشروح مذاکرات مجلس خبرگان رهبری، ‌اجلاسیّه‌ چهارده خرداد ۱۳۶۸

2- مرکز اسناد دفتر حفظ و نشر حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای(مدّظلّه‌العالی)

3- محمّد محمّدی ری‌شهری، سنجه‌ انصاف، صص 17 _ 16 (سخنرانی آقای محمّدی گیلانی در تاریخ 06/09/1379 در منزل آقای رازینی)

4- مشروح مذاکرات مجلس خبرگان رهبری، ‌اجلاسیّه‌ چهارده خرداد ۱۳۶۸

5- محمّد محمّدی ری‌شهری، پیشین، صص 19 _ 16

6- مرکز اسناد دفتر حفظ و نشر حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای(مدّظلّه‌العالی)

7- گفت‌و‌گو با آقای ابراهیم امینی، ماهنامه پاسدار اسلام، آذر 1396