زبان یکی از نعمت‌های بزرگ الهی است. بی‌گمان هر کسی در این آیات انفسی و آفاقی الهی توجه کند، هر دم معجزه‌ای در خود می‌بیند که ایمان وی را به خدا و فلسفه آفرینش تقویت می‌کند. زبان یکی از معجزات الهی است که هر دم با آن در تماس هستیم ولی چون غافل از تذکرات الهی می‌باشیم‌، هرگز از این معجزات بهره‌ای نمی‌بریم و ایمان ما افزایش نمی‌یابد و عبودیت ما تقویت نمی‌شود.

خداوند زبان را نعمتی بزرگ برای بشر برشمرده است که با آن قدرت بیان آدمی تحقق می‌یابد و زمینه برای خلافت و ربوبیت آدمی فراهم می‌شود. همین ارزش زبان است که آن را در جایگاه رفیعی نشانده است. امیرمؤمنان علی‌(ع) می‌فرماید: اللسان میزان الانسان؛ زبان وسیله سنجش انسان است.(غرر‌الحکم، ص46) به این معنا که اگر بخواهیم ارزش انسانی را بسنجیم باید به سخنان وی توجه کنیم، زیرا سخنان وی نشان می‌دهد که از نظر شخصیت تا چه‌اندازه در مسیر کمالی رشد داشته و در کدام مقام عالی انسانی نشسته است. از آن‌جا که عقل هر کسی میزان ارزش انسانی وی را مشخص می‌کند می‌توان از طریق سخن گفتن دریافت که این شخص تا چه‌اندازه از عقل بهره برده است و چه مقدار توانسته است از خردمندی خود سود برده و رشد کرده و در زندگی از آن استفاده کند. کسی که عقلش کامل شود سخنش ‌اندک گردد و به‌اصطلاح کم‌حرف می‌شود؛ زیرا «تا مرد سخن نگفته باشد، عیب و هنرش نهفته باشد». کم‌گویی و گزیده‌گویی بیانگر کمال عقل است و کسی که گزیده‌گو باشد نشان می‌دهد که تا چه ‌اندازه از میزان انسانیت یعنی عقل بهره برده است: کلام الرجل میزان عقله‌، سخن مرد وسیله سنجش عقل اوست.(غررالحکم‌، ص573)

ضرورت پاسبانی از زبان

با این مطالب دانسته شد که زبان و سخن تا چه ‌اندازه ارزشمند است؛ زیرا زبان و سخن، ملاک و معیار عقل و انسانیت آدمی است. از آن‌جا که هر چیز باارزش‌تری در معرض خطر فزون‌تری است، خداوند از آدمی خواسته است تا همواره نگهبان زبان خود باشد و در پاسبانی از آن دمی کوتاهی نورزد؛ زیرا هر آنچه آدمی بر زبان می‌راند توسط نگهبانی از سوی خداوند ثبت و ضبط می‌شود و در دادگاه دادگر بدان رسیدگی شده و بازخواست می‌شود. (سوره ق، آیه 18) چنان‌که میزان ارزشگذاری وی نیز همین سخنان خواهد بود. بر این اساس است که خداوند به‌صراحت به گزیده‌گویی و خوب‌گویی توجه می‌دهد و از کسانی که در مسیر ایمان و تقوا گام بر‌می‌دارند می‌خواهد تا به این نکته توجه کنند و از مسیر سخن درست بیرون نروند؛ زیرا از نظر قرآن، مؤمن واقعی کسی است که زبان خویش را نگه دارد و اگر به سخن در‌می‌آید جز سخن راست و درست و استوار نگوید.(احزاب، آیه 70)

پبامبر گرامی(ص) می‌فرماید که رهایی مؤمن در نگهداشت زبان خود است.(وسایل‌الشیعه، حر عاملی، ج 8‌، ص 533)؛ بنابراین کسی که می‌خواهد از خسران ابدی و عذاب و خشم الهی رهایی یابد باید به پاسبانی از زبان خود اقدام کند؛ زیرا بسیاری از گناهانی که خسران ابدی را به همراه دارد، برخاسته از زبان آدمی است. اگر کسی بخواهد تا سلامت در همه امور را دارا شود باید سلامت خود را در حفظ زبان بجوید، چنان‌که امیرمؤمنان‌(ع) بیان کرده است(الاثناعشریه‌، حسینی عاملی، ص 21)؛ زیرا زبان موجب می‌شود که شخص سلامت دین و دنیای خود را از دست دهد؛ چرا که بسیاری از بلایایی که انسان بدان دچار می‌شود از زبان است(بحار‌الانوار، ج 71، ص 286) و بسیاری از انسان‌ها که دچار هلاکت و نیستی شده‌اند به سبب آن بوده است که زبان خود نگه نداشتند.(غرر‌الحکم، آمدی، ص550)

پیامبر گرامی‌(ص) می‌فرماید: هر که پر‌حرف باشد خطایش فراوان است و هر که خطایش فراوان باشد‌، گناهانش بسیار است و هر که گناهانش بسیار باشد‌، آتش دوزخ به وی سزاوارتر است.(المحجهًْ‌البیضاء‌، فیض کاشانی، ج 5‌، ص 196)

امیرمؤمنان علی‌(ع) می‌فرماید: خردمند کسی است که زبانش را در بند کشد: العاقل من عقل لسانه(غررالحکم، ص20) در این راستا لقمان به فرزندش می‌فرماید: پسرم اگر می‌پنداری که سخن گفتن نقره است، خاموشی و سکوت طلاست.(بحارالانوار، ج71‌، ص 297)

* سیدرضا شریفی