پرسش:
انگیزه اصلی و اهداف امام حسین(ع) در نهضت حسینی چه بوده و کدام نظر از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام و سیره پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) از جامعیت لازم برخوردار می‌باشد؟
پاسخ:
اهداف امام حسین(ع) در نهضت کربلا چند لایه بوده و ابعاد مختلفی را دربر می‌گیرد. یکی از آنها شهادت‌طلبی امام حسین(ع) و دیگری تشکیل حکومت اسلامی بنابر دعوت کوفیان از آن حضرت بوده است.
تشکیل حکومت
برخی از عالمان بزرگ شیعه، مانند شیخ مفید و سیدمرتضی، و نیز برخی از عالمان معاصر، بر این عقیده‌اند که امام حسین(ع) برای تشکیل حکومت قیام کرد. اینان چنین باور دارند که امام حسین(ع) نخست برای امتناع از بیعت با یزید ابن معاویه، از مدینه به سوی مکه حرکت کرد و آن‌گاه که «مسلم ابن عقیل» حمایت مردم کوفه را به وی گزارش داد، به قصد تشکیل حکومت و احیای سنت پیامبر خدا(ص) به سوی کوفه حرکت کرد.
شیخ مفید در کتاب المسائل العکبریه، صفحه 69 تا 71 ضمن سوال و جوابی، هدف امام حسین(ع) را مانند همه مجاهدان پیروزی و مغلوب ساختن دشمن دانسته و می‌نویسد: «چرا امام حسین(ع) به کوفه رفت، در حالی که می‌دانست کوفیان او را تنها می‌گذارند و کمکش نمی‌کنند و او در این سفر کشته می‌شود؟ اما اینکه حسین(ع) می‌دانست که کوفیان، او را تنها می‌گذارند علم قطعی به آن نداریم، زیرا نه دلیل عقلی و نه نقلی برای آن هست.» گفتنی است در عصر حاضر، تنها کسی که دیدگاه تشکیل حکومت را به صورت استدلالی تبیین کرد، نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی بود. وی بر این عقیده است که امام حسین(ع) از همان آغاز، هدف از پیش تعیین شده‌ای نداشت، بلکه به اقتضای شرایط، تصمیم می‌گرفت و هدفی را تعقیب می‌کرد. به نظر او، قیام امام حسین(ع) چهار مرحله‌ داشت و ایشان در هر مرحله‌ای، هدفی را تعقیب می‌کرده است. یادآوری می‌شود که نظر رایج اهل سنت در تحلیل حادثه عاشورا نیز تشکیل حکومت به وسیله امام است. ابن کثیر عنوان یک بحث از کتابش را به همین نکته اختصاص داده است: «حکایت حسین ابن علی(ع) و علت هجرتش با خانواده، از مکه به عراق برای به دست آوردن حکومت» (البدایه والنهایه، ج 8، ص 149) روشن است که صراحت کلام اهل سنت در تبیین اهداف امام حسین(ع) و عدم اختلاف آنان در این زمینه، از آن روست که آنها تنها نگاهی تاریخی به این مسئله دارند و بحث‌های کلامی را در آن دخالت نمی‌دهند!
امر به معروف و نهی از منکر
هدف دیگری را که در کنار شهادت‌طلبی و تشکیل حکومت می‌توان مطرح کرد، عامل امر به معروف و نهی از منکر است که از روز اولی که امام حسین(ع) از مدینه حرکت کرد، با این شعار حرکت کرد. از آن نظر، مسئله این نبود که چون از من بیعت می‌خواهند و من نمی‌پذیرم، قیام می‌کنم، بلکه این بود که اگر بیعت هم از من نخواهند، من به حکم وظیفه امر به معروف و نهی از منکر، باید قیام کنم و نیز مسئله این نبود که چون مردم کوفه از من دعوت کرده‌اند، قیام می‌کنم(هنوز دو ماه مانده بود که مردم کوفه دعوت کنند و نامه بنویسند) بنابراین از همان روزهای اول مسئله این بود که چون دنیای اسلام را منکرات فراگرفته است، من به حکم وظیفه دینی، به حکم مسئولیت‌ شرعی و الهی خود قیام می‌کنم.
دیدگاه جمع
این نظر که جمع میان همه اهداف امام حسین(ع) اعم از شهادت‌طلبی، تشکیل حکومت و امر به معروف و نهی از منکر را در بطن خود دارد، درصدد سازگاری دادن میان این اهداف است، چرا که احادیث فراوانی از پیامبر(ص) و ائمه(ع) نقل شده که دلالت بر شهادت‌طلبی امام حسین(ع) دارد و از طرفی خطابه‌ها و نامه‌های امام حسین(ع) نیز بر تشکیل حکومت و امر به معروف و نهی از منکر دلالت دارد که همه این اهداف باهم قابل جمع بوده و هیچ‌گونه منافاتی با یکدیگر ندارند. لذا به چند صورت می‌توان میان این اهداف تناسب و سازگاری به وجود آورد:
1- مرحله‌ای کردن هدف: از برخی نوشته‌های شهید مطهری برمی‌آید که وی هدف امام حسین(ع) را مرحله‌ای می‌داند که بعد از رسالت اصلی امامت یعنی امر به معروف و نهی از منکر در مرحله نخست حضرت قصد تشکیل حکومت داشت، ولی پس از خبر شهادت مسلم به امام حسین(ع) قصد امام شهادت بود.(مجموعه آثار شهید مطهری، ج 17، ص 371، 2- قصد مستقیم و غیرمستقیم: علامه عسکری بر این عقیده است که امام حسین(ع) قصد شهادت کرد، اما می‌خواست که مردم علیه حکومت یزید قیام مسلحانه کنند.(معالم‌المدرستین، ج3، ص 308)، 3- تشکیل حکومت با علم به شهادت: آیت‌الله استادی می‌نویسد: ما نمی‌گوییم امام به قصد کشته شدن رفت بلکه می‌گوییم با علم به این‌که کشته می‌شود رفت، اما علی‌الظاهر، طبق دعوت اهل کوفه برای تشکیل حکومت رفت.(سرگذشت کتاب شهید جاوید، ص 339)
بنابراین امام حسین(ع) با این اهداف به میدان مبارزه با طاغوت زمان درآمد: 1- اصلاح امور امت اسلام 2- اقامه حق و طرد باطل 3- عزت و آزادگی 4- انشای ظلم و ستمگری حاکمان بنی‌امیه 5- زمینه‌سازی برای تشکیل حکومت اسلامی.